نویسنده: مریم میرهاشمی
بروزرسانی: 28 مرداد 1400
ستاره | سرویس عمومی – در جنگ تحمیلی ۸ ساله علیه ایران رژیم عراق با بهره‌گیری از چالش‌های میان تهران و واشنگتن، با تحریك كاخ سفید و با هدف رسیدن به امیال خود، مرزهای غربی كشورمان را مورد تاخت و تاز قرار داد. این جنگ به لحاظ بسیاری پارامترها، با سایر نزاع های چند سال اخیر متفاوت بوده‌است. استفاده از جنگ‌افزارهای شیمیایی در این جنگ از سوی رژیم عراق یكی از این پارامترهاست كه هیچگاه در این وسعت، در هیچ نزاع منطقه‌ای به كار نرفت. وسعت این اقدام غیرانسانی و مغایر با قوانین بین‌المللی به حدی بود كه حتی شهروندان عراقی نیز از آن در امان نماندند.
| روز مبارزه با سلاح های شیمیایی |
|
| تاریخ |
۸ تیر
|
| علت نام‌گذاری | بمباران شیمیایی مناطق پر ازدحام شهر سردشت توسط هواپیما‌های عراقی |
تاریخچه روز مبارزه با سلاح های شیمیایی
آنچه در زیر مطالعه خواهید کرد، مروری بر تاریخ استفاده رژیم عراق از این سلاح‌ها در طول جنگ تحمیلی است.
حملات شیمیایی ارتش بعث در سال‌های ۱۳۶۰ و ۶۱ كه مقارن با عملیات‌های پیاپی رزمندگان اسلام بود گسترش یافت. در سال ۱۳۶۰ عراق ۶ بار از این سلاح مرگبار و غیرانسانی استفاده كرد؛ حملات باز در همان منطقه (جبهه‌های جنوب) و از همان نوع تاول‌زا بود. این بار ۱۰۱ نفر به شهادت رسیدند.
در سال ۱۳۶۵ عراق در مناطق شلمچه، سردشت، خوزستان، بصره، كردستان، دیاله و ایلام ۴۳ بار از سلاح شیمیایی استفاده كرد؛ این حملات ۹۴۴۰ مصدوم ۴۴۲ شهید این به جا گذاشت.
در سال پایانی جنگ، ۳۴ حمله شیمیایی در مناطق غرب، شمال غرب و جنوب ثبت شده‌است. آخرین بار این حملات شیمیایی بعد از قرار داد ۵۹۸ در تاریخ سوم شهریور در عملیات بازپس‌گیری «فاو» بود. بر اساس آمارهای رسمی نهادهای مسئول در این رابطه، تعداد كل شهدای حملات شیمیایی در طول جنگ حدود ۲۶۰۰ شهید، تعداد كل مصدومان نظامی و غیرنظامی حملات شیمیایی ۱۰۷ هزار نفر و تعداد جانبازان شیمیایی (كه در حال حاضر تحت پوش بنیاد جانبازان هستند) حدود ۴۵ هزار نفر است.
جالب است بدانید که بكارگیری سلاح های شیمیایی از سوی عراق در حالی صورت می‌گرفت كه این كشور جزء ۱۲۰ كشور امضا كننده پروتكل ژنو درباره منع استفاده از سلاح‌های سمی، خفه‌كننده و تركیبات باكتریولوژیك قرار داشت. پروتكل ۱۹۲۵ ژنو كه طی قطعنامه ۲۶۱۲ (۱۲)B سازمان ملل مجدداً به تصویب رسیده‌است، صراحتاً استفاده از سلاح‌های شیمیایی را منع می‌كند.
به نوشته هفته نامه اشپیگل چاپ آلمان، یك كارخانه تولید گاز خردل و اعصاب (تابون) می‌تواند سالیانه ۱.۷۶۰.۰۰۰ تن مواد خام شیمیایی را به گازهای كشنده خردل و تابون مبدل سازد؛ در حالی كه در كارخانه تولید سلاح‌های شیمیایی سامرا، ۴ خط تولید مشغول ساخت ۴ نوع ماده ضد عصبی مرگ‌زا بود و مواد اولیه هر یك از خطوط تولید از كشورهای غربی به اسم گازهای حشره‌كش خریداری می‌شد! تولید هفتگی آن جمعاً حدود ۱۰ هزار تن بود.
رادیوی صدای عراق در تاریخ ۳۰ مهر ۱۳۸۰ اعلام كرد: در جنگ با ایران از پودر سیاه زخم استفاده می‌نموده و در طول ۸ سال جنگ هر هفته اقدام به تولید ۳ هزار لیتر ماده مادر در تولید پودر سیاه زخم کرده‌است.
بر اساس تحقیقات به عمل آمده اغلب گاز مرگ‌زای تابون در زمان حمله به رزمندگان ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت. مواد این گاز به فاصله چند ثانیه تجزیه شده و هیچ اثری از آن در محیط باقی نمی‌ماند.
پزشكان انگلیسی می‌گویند: بازماندگان بمباران شهر حلبچه كه بیش از ۵ هزار كشته داشت به بیماری‌های روانی، پوستی و مغزی بسیار خطرناك مبتلا شده و تعداد بیماران سرطانی در آن‌ها بسیار زیاد است. این سلاح‌ها دارای تأثیر موروثی بوده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
کنفرانس خلع سلاح ژنو
در سال ۱۹۲۵ در کنفرانس خلع سلاح ژنو، عهدنامه‌های (پروتکل منع کاربرد سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیک) به تصویب ۴۰ کشور جهان رسید؛ مشکل عمده در پروتکل ژنو این بود که هیچ اشاره‌ای به ممنوعیت ساخت، تولید، ذخیره‌سازی، آزمایش، نقل و انتقال و خرید و فروش سلاح‌ها نشده بود. به همین دلیل در کمتر از دو دهه پس از تصویب این قانون، جهان شاهد کاربرد وسیع‌تر این سلاح‌ها در جنگ جهانی دوم و پس از آن بود.
پس از آن کنوانسیون ۱۹۷۲ ژنو، مبنی بر ممانعت از توسعه، تولید و ذخیره‌سازی سلاح‌های باکتریولوژیک (بیولوژیک) و توکسینی (سمی) و کاربرد آن‌ها مطرح گردید. کشورهای شرکت کننده در این کنوانسیون متعهد شدند که عوامل بیولوژیک جنگی خود را نابود کرده و یا همه آن‌ها را برای مقاصد صلح‌جویانه، تغییر کاربری دهند؛ البته این کنوانسیون در سال‌های بعد، به دفعات، حول محورهای فوق و پروتکل الحاقی، بازنگری و بررسی شد.
با این حال، تولید و بکارگیری سلاح‌های شیمیایی و میکروبی در چند دهه اخیر، از سوی کسانی که خود مدعی خلع این سلاح‌ها هستند، همچنان ادامه داشته و قربانیان اصلی این سلاح، مردم بی‌دفاع هستند.
تعریف روز مبارزه با سلاح های شیمیایی
از سلاح‌های شیمیایی كه روی اعصاب اثر می‌گذارند، قبل و در طول جنگ دوم جهانی استفاده شده‌است. سلاح‌های شیمیایی بر اساس اثرات مختلفی كه بر بدن افراد می‌گذارند، به ۳ دسته تقسیم‌بندی می‌شوند.
دسته ی اول:
دسته دوم: اثرات خود را روی پوست به جا می‌گذارند و شامل HD (گاز خردل گوگرد)، HN (خردل نیتروژن)، L و CX هستند. سلاح‌های شیمیایی که روی پوست تاول و سوختگی ایجاد می‌کنند، ماندگاری فراوانی در محیط دارند. این مواد روی چشم‌ها، پوشش مخاطی، ریه‌ها، پوست و اجزای خون اثر گذاشته و اگر از طریق تنفس وارد ریه‌ها شوند، بر شدت تنفس اثرات منفی می‌گذارند همچنین اگر توسط غذا بلعیده شوند، سبب اسهال و استفراغ می‌شوند.
خردل‌ها جزء این دسته هستند و به خاطر خواص فیزیکی‌شان، مقاومت و ماندگاری بسیار زیادی در سرما و دما‌های معتدل دارند. اگر دو دقیقه از تماس یک قطره خردل با پوست بگذرد، صدمات جبران‌ناپذیری به این عضو وارد می‌شود.
CX نیز جزء این گروه است؛ پودری کریستالی شکل که در دما‌های ۳۹ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد ذوب شده و در دمای ۱۲۹ درجه سانتی‌گراد به جوش می‌آید. این ماده را با افزودن موادی خاص، در دمای اتاق به حالت مایع در می‌آورند. CX دارای بوی بسیار نامطبوعی است؛ در غلظت‌های كم باعث سوزش شدید چشم شده اما در غلظت‌های بالا به پوست حمله كرده و چند میلی‌گرم آن سبب درد و سوزش زیاد و زخم‌های بد می‌شود. برای پیشگیری از اثر این مواد سربازان باید به لباس‌ها و ماسك‌های حفاظتی مجهز باشند.
دسته سوم: این مواد به شدت به بافت ریه آسیب می‌رسانند. فسفوژن که خطرناک‌ترین عضو این گروه است، برای اولین بار در سال ۱۹۱۵ استفاده شد. این ماده گازی بی‌رنگ بوده که در دمای ۲/۸ درجه سانتی‌گراد جوش می‌آید؛ بنابراین بسیار فرار و ناماندگار است. ولی چون غلظت بخار آن ۴/۳ برابر هواست، به مدت طولانی در گودال‌ها و دیگر مناطق پست زمین باقی خواهد ماند. غلظت زیاد آن پس از چند ساعت سبب مرگ شده و در غلظت‌های کم سرفه، اختناق، احساس تنگی قفسه سینه، حالت تهوع و سردرد و … ایجاد می‌شود. در این گروه گازهای بی رنگ CG و DP، کلرین (CL) و فسفوکلرین (Ps) وجود دارند.
