اوراق بهادار چیست؟ + انواع و شیوه معامله آن‌ها

ستاره | سرویس علوم – اوراق بهادار، یکی از ابزارهای مالی (leverage) برای تامین نیازهای مالی و سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی، تجاری و بازرگانی است. هم سرمایه‌گذار و هم سرمایه‌پذیر، از طریق این اوراق که ضریب و تضمین نقدشوندگی آن توسط نهادهای دولتی یا خصوصی اعتباردهی شده است، از این کسب و کار سود می‌برند.

شرکت یا مجموعه‌ای که اوراق را منتشر می‌کند، ناشر نامیده می‌شود. اوراق بهادار، با نام یا بی نام است و بستگی به اهداف و ماموریت آن، کارکرد و قیمت مختلف دارد. سهام شما در صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک یا اسناد خزانه ایکه دولت منتشر می‌کند، مثل اوراق مشارکت یا اوراق قرضه،‌ همگی اوراق بهادار هستند.

در واقع، هر برگه ای که دارنده آن را مشمول حق و حقوقی قانونی و مالی کند، اوراق بهادار است و ارزش مالی برای دارنده آن به ارمغان می آورد. پس، اوراق بهادار، یک ابزار مالی قابل داد و ستد است. ارزش مالی دارد و به انواع مختلفی دسته بندی می‌شود. اما برای سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار بهتر است با انواع این اوراق و طریقه معامله آن آشنا گردید.

 

 

انواع اوراق بهادار

اوراق بهادار را به سه دسته کلی می‌توان تقسیم کرد.

• اوراق بدهی: مثل سند بدهی بانک، اوراق قرضه و سهام قرضه
• ابزارهای مشتقه: مثل قراردادهای آتی، اختیار معامله و صکوک و امثالهم
• اوراق حقوق صاحبان سهام: مثل سهام عادی، حق تقدم، سهام ممتازه و غیره

 

طریقه معامله اوراق بهادار و تفاوت آن با یک برگه سهم

اوراق بهادار را می‌توان در بازار بورس ایران، مورد معامله قرار داد. فرق اوراق بهادار با یک برگه سهم، آن است که دارنده یک برگه سهم الزاما مالک سهام نیست و باید اصالت وی راستی آزمایی و احراز صلاحیت شود. یعنی اگر شما برگه سهم دوست خود را داشته باشید و به کارگزاری بروید برای فروش و نقد کردن آن، (چون مالک اصلی، شما نیستید) این برگه برای شما بی ارزش است. اما معمولا در اوراق بهادار، دارنده برگه مالک آن است. مخصوصا در اوراق بی نام و قابل انتقال به غیر که معاف از مالیات است.

در واقع اوراق بهادار، نشان دهنده یک نوع طلب‌کاری است. چه از نهاد دولتی، چه از شهرداری یا نهاد خصوصی. اوراق بهادار از هر نوع که باشد خواه به صورت سهام، اوراق قرضه یا مشارکت و یا اختیار معامله، در بازار سرمایه ارزش مالی دارد. حتی اگر مثل نمونه ای که درباره برگه سهام ذکر کردیم، کارکرد متفاوتی داشته و روش معامله‌گری آن فرق کند.

 

۱. اوراق بدهی

منظور از اوراق بدهی، همان اوراق قرضه است. اوراقی است که شرکت ناشر، یعنی صادر کننده و تولید کننده برگه، تضمین می‌کند که مبلغ مشخصی در زمان مشخصی، به دارنده برگه پرداخت کند و در سررسید، اصل مبلغی که برای خرید اوراق پرداخت شده است را به صاحب اوراق عودت دهد. معمولا دولت‌ها برای تامین مالی پروژه‌ها و طرح‌های صنعتی، از این روش استفاده می‌کنند.

شما به عنوان دارنده اوراق، بستانکار بوده و اصل و سود سرمایه خود را دریافت خواهید کرد. اما، توجه داشته باشید که در این حالت، هیچ مالکیتی روی پروژه یا طرحی که به واسطه آن نسبت به خرید اوراق اقدام کردید ندارید. مثلا اگر اوراق مشارکت طرح توسعه پتروشیمی فلان نقطه کشور را خریداری کنید، هیچ مالکیتی در سود و زیان پروژه نداشته و فقط در سررسید، سود دریافت می‌کنید. اگر خواهان مالکیت و سرمایه گذاری در یک پتروشیمی هستید،‌ باید نسبت به خرید و فروش سهام شرکت‌های پترو-پالایشی در بورس ایران اقدام کنید. 

انواع اوراق بدهی

اوراق بدهی انواع مختلفی دارد:

• اوراق خزانه دولتی
• اوراق صکوک شرکتی
• اوراق مشارکت دولتی
• اوراق مشارکت شرکتی
• اوراق مرابحه
• اوراق استصناع
• اوراق منفعت
• اوراق سلف موازی استاندارد
• گواهی سپرده
• سهام ممتاز
• اوراق بهادار وثیقه ای

علت این که به این اوراق، بدهی گفته می‌شود آن است که تامین مالی بنگاه‌ها را انجام می‌دهند و به این طریق بنگاه‌ها را به دارنده اوراق، بدهکار می‌کنند. متقاضی اصلی اوراق بدهی؛ دولت‌ها، شهرداری‌ها و نهادهای وابسته به دولت هستند و تضمین‌هایی هم از طرف بانک مرکزی برای نقدشوندگی آن داده می‌شود. در واقع خریداران اوراق بدهی، به نهادها وام می‌دهند و از این طریق سود ثابتی به دست می آورند. 

اوراق قرضه و ماده ۵۲ قانون تجارت

ورقه قرضه، عبارت است از برگه قابل معامله که مبلغی وام با بهره معین را معرفی می کند که کلیه یا بخشی از آن در موعد معین باید مسترد شود. اوراق قرضه طبق قانون تجارت، قابل تعویض با سهام شرکت در بازار بورس است.

شرایط صدور اوراق قرضه

برای صدور اوراق قرضه، رعایت شرایط زیر از طرف شرکت سهامی الزامی است:

• نوع شرکت باید شرکت سهامی عام باشد، بنابراین شرکت‌های سهامی خاص از صدور اوراق قرضه محروم شده‌اند.
• از تاریخ ثبت شرکت دو سال تمام گذشته باشد.
• اجازه انتشار و صدور اوراق قرضه باید در اساسنامه شرکت قید شده باشد. در صورت عدم تصریح این موضوع در اساسنامه، بنا به پیشنهاد هیئت مدیره و اجازه و تصویب مجمع عمومی فوق العاده و اصلاح اساسنامه می‌توان به صدور اوراق قرضه اقدام کرد.

 

۲. قراردادهای مشتقه

از دیگر انواع اوراق بهادار، قراردادهای مشتقه است و به نوعی از قراداد اطلاق می‌شود که ارزش خود را از دارایی پایه مثل کالای فیزیکی می‌گیرد. در واقع، اوراق مشتقه، نوعی اوراق بهادار محسوب می‌شود که ارزش آن، مرتبط با یک یا چند دارایی وابسته است و از آن، مشتق می‌گیرد. در این قرارداد، دو شخص حقیقی یا حقوقی، نسبت به یک یا چند کالا، معامله می‌کنند. 

قراردادهای مشتقه در بورس استانداردسازی شده و روش و کارکرد خرید و فروش و پرداخت کارمزد کارگزاری و بورس و مالیات آن مشخص است. اوراق مشتقه اصلی به شرح زیر است:

• قراداد سلف
• قرارداد آتی
• قرارداد اختیار معامله
• قرارداد معاوضه

 

چگونه اوراق بهادار خرید و فروش کنیم؟

برای خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• به یکی از ۱۰۶ کارگزاری رسمی بورس در ۳۱ استان کشور مراجعه کنید. هیچ فرقی با هم ندارند.
• شناسنامه و کارت ملی را همراه برده و فرم درخواست کد بورس را تکمیل کنید.
• ظرف ۲۴ ساعت،‌ کد بورس و دسترسی معاملات آنلاین برای شما صادر خواهد شود.
• وارد سایت tsetmc.com شده و با کارکرد آن آشنا شوید.
• از طریق گزینه ذره بین بالای صفحه، انواع اوراق بهادار را جستجو کنید و وارد نماد مربوطه شوید.

 

 

یکی از انواع اوراق بهادار، اوراق سلف موازی استاندارد است. اگر شما، کلمه «سلف» را در  سامانه tsetmc وارد کنید، فهرست کلیه اوراق سلف و اوراق سلف موازی استاندارد به نمایش در می‌آید. هر  اوراق، مثل هر شرکت در بورس ایران با یک نماد شناخته می‌شود.

• سلف موازی استاندارد نفت کوره ۹۸۱ با نماد سمانک ۹۸۱
• سلف موازی استاندارد نفت کوره ۹۸۲ با نماد سمانک ۹۸۲
• سلف موازی استاندارد نفت کوره ۹۹۱ با نماد سمانک ۹۹۱
• سلف موازی برق ماهتاب گستر۹۹۱ با نماد سماه ۹۹۱
• سلف نفت خام سبک داخلی۹۸۱ با نماد سنفت ۹۸۱
• اوراق سلف سیمان خوزستان با نماد عخوز

شرکت‌های مختلف در بازار، دارای اوراق سلف و اوراق سلف موازی استاندارد گوناگون هستند که هر یک، قیمت و کارکرد و ماموریت خاص خود را داشته و شما بایستی با آگاهی از هر نماد، نسبت به خرید و فروش اوراق اقدام کنید.

 

 

مثلا نماد سمانک۹۸۱ را نگاه کنید. مربوط به نفت کوره است که ۱.۱۱ میلیون قطعه اوراق است و قیمت هر برگه نیز ۴ میلیون و ۵۴۳ هزار و ۳۷۲ ریال در ۹ خرداد ماه ۹۸ اعلام شده است.
توجه کنید که اوراق بهادار در بورس، بر خلاف قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس و فرابورس که دامنه نوسان ۵ تا ۱۰ درصد در روز دارند، دامنه نوسان نداشته و حجم مبنا هم ندارند.

در واقع با یکی از تفاوت‌های معامله گری سهام و اوراق بهادار در بورس آشنا شدید که در اوراق سلف، دامنه نوسان قیمتی نداریم. اما در صکوک، داریم.

 

 

همان طور که گفتیم، صکوک هم از جمله اوراق بهادار است. کافی است کلمه صکوک را در سامانه tsetmc.com وارد کنید. انواع و اقسام صکوک شرکت‌ها را مشاهده خواهید کرد. مثل صکوک مرابحه سایپا با نماد صایپا۰۱۲ که ۳ ماهه و نرخ سود ۱۶ درصد دارد.

 

 

عکس بالا، تابلوی مربوط به نماد صایپا۰۱۲ را در تاریخ ۷ خرداد ماه ۹۸ نشان می‌دهد. این اوراق بدهی، قیمت ۶۹۶ هزار و ۲۶ ریال برای هر برگه اوراق بدهی معرفی کرده است و ۳.۵ میلیون برگه است. دامنه نوسان قیمتی هم در این تاریخ، بین ۶۷هزار تومان تا ۷۴ هزار تومان دارد.

 

 

در عکس بالا، نوع دیگری از اوراق بهادار را در حوزه اوراق مشارکت دولتی مشاهده می‌کنید. هر یک، سررسید خاص داشته و سود مختلفی را در اختیار دارنده اوراق می‌دهد. این اوراق، در بازار فرابورس معامله می‌شود نه بورس انرژی یا بورس کالا. هر اوراق، یک نماد دارد و یک قیمت مشخص که با کلیک روی هر نماد، اطلاعات تکمیلی در اختیار شما قرار می‌گیرد.

 

 

مثلا همان طور که در عکس بالا مشاهده می‌کنید، نماد اشاد۳، مربوط به اوراق مشارکت دولتی۳ با شرایط خاص است با سر رسید سیزدهم مهر ماه سال نود و هشت. قیمت هر برگه، ۱ میلیون ریال است و ۸.۹ میلیون برگه هم برای خرید در دسترس است. دامنه نوسان نیز ۵ درصد است. چرا؟ چون قیمت مجاز، همان طور که در عکس و در قاب نارنجی مشاهده می‌کنید، بین ۹۵ هزار تومان تا ۱۰۵ هزار تومان تعیین شده است. اوراق مشارکت دولتی، در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس عرضه می‌شود و شما می‌توانید با خرید آن، هم در افزایش قیمت اوراق سهیم شوید و هم در سررسید سود دریافت کنید.

 

 

همان طور که در عکس بالا مشاهده می‌کنید، شرکت‌هایی که بیش‌ترین تعداد اوراق بهادار از نماد اشاد۳ را دارند لیست شده است. صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت امید انصار، ۲ میلیون برگه و صندوق سرمایه گذاری مشترک آتیه نوین و افق کارگزاری بانک خاور هم هر یک، ۱ میلیون برگه دارند. معمولا این برگه‌ها چون سود تضمین شده دارند، محبوب صندوق‌های سرمایه گذاری با درآمد ثابت یا صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک هستند.

 

 

همان طور که در عکس بالا مشاهده می‌کنید، اوراق مشارکت، سررسید چند ماهه ندارد و مثل اوراق مشارکت حکمت ایرانیان با نماد حکمت۰۱، سررسید آن در هفتم فروردین ماه سال ۱۴۰۱ هجری خورشیدی است. این نماد شامل ۲۰۰ هزار برگه اوراق است و دامنه نوسان ۱۰ درصدی روزانه دارد.

قیمت هر برگه نیز در ۸ خرداد ۹۸، ۹۴ هزار و ۳۸۹ تومان تعیین شده است. شرکت واسپاری حکمت ایرانیان، به منظور تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز جهت اعطای تسهیلات لیزینگ خودرو پس از پذیره نویسی اوراق مذکور در نماد حکمت ۰۱۱، از ۲۳ مهر ۹۷ وارد بازار فرابورس شد. این اوراق، ۴۸ ماهه با نرخ سود سالانه ۱۶ درصد عرضه شده  و موعد پرداخت سود،‌ ماهانه است. 

اگر این برگه را خرید و فروش کنید، ظرف ۲۴ ساعت مبلغ حاصل از فروش، به حساب بانکی شما واریز خواهد شد.

 

سخن آخر

اگر به دنبال سرمایه گذاری با سود تضمینی هستید، اوراق مشارکت با روش‌هایی که در بالا گفتیم را در نظر داشته باشید. اگر با بورس آشنا نیستید، از صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک استفاده کنید و فقط در «عرضه اولیه» ها شرکت کنید. شما می‌توانید تجربیات یا سوالات خود را از طریق بخش «ارسال نظر» با ما و خوانندگان مجله ستاره در میان بگذارید. در صورتی که می‌خواهید در بازار بورس ایران سرمایه گذاری کنید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب حداقل سرمایه برای ورود به بازار بورس ایران را نیز بخوانید.

• ریسک نکول و کاربرد آن در سرمایه گذاری