نویسنده: رضا حسینی
بروزرسانی: ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
ستاره | سرویس علوم – رشته علوم سیاسی همان گونه که از نام آن پیدا است افراد علاقه‌مند به سیاست را با مفاهیم و ریزه‌کاری‌های سیاست به شکل علمی آشنا می‌کند. البته نباید از دانشجویانی که تحصیل خود را در این رشته به پایان می‌برند انتظار داشت که پس از خروج از دانشگاه به سیاستمداران قابلی تبدیل شوند. به این دلیل که تبدیل شدن به یک سیاستمدار چیزی نیست که بتوان آن را در مدرسه یا دانشگاه تدریس کرد یا آموخت.
اگر نیک به گذشته بنگریم این نکته را در می‌یابیم که بسیاری از سیاستمداران نام آشنای جهان از تحصیلات آکادمیک در رشته علوم سیاسی بی‌بهره بوده‌اند. در واقع دانش آموختگان این رشته به جای آن که به یک سیاستمدار تبدیل شودند، در نهایت به یک تحلیل‌گر مسایل سیاسی یا سیاست شناس تبدیل خواهند شد. البته این موضوع با تلاش و پشتکار و مطالعات فوق برنامه و فرادرسی آنها نیز ارتباط مستقیمی برقرار می‌کند.
در مجموع می‌توان رشته علوم سیاسی را مجالی برای بررسی نظریات و اندیشه‌های سیاسی دانست و کارکرد آنها در جامعه را مورد کاوش قرار داد. در این رشته با توجه به تجربه‌های تاریخی و دستاوردهایی که در زمان گذشته حاصل شده‌اند، نظریه‌ها، مدل‌ها، الگوها و راهکارهایی برای حل مشکلات در زمان حال ارائه می شود. افزون بر آن می‌توان مسیر راه در زمان آینده را نیز تا حدی ترسیم کرد. و تمام نکات اشاره شده بستگی مستقیمی با سیاست و مسایل سیاسی خواهد داشت.
معرفی رشته علوم سیاسی و سابقه‌ی آن در ایران
اگر بخواهیم پیشینه‌ی رشته علوم سیاسی در ایران را مورد بررسی قرار دهیم باید به زمان حکومت مظفرالدین شاه قاجار باز گردیم. درست صد و ده سال قبل یعنی در سال ۱۲۸۷ خورشیدی نخستین مدرسه‌ای که در آن علوم سیاسی تدریس می‌شد به همت مشیرالدوله یا میرزا حسن خان مشیرالملک افتتاح گردید. حدود ۲۶ سال بعد یعنی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی و در زمان حکومت پهلوی این مدرسه با سایر مراکز آموزشی که در آنها حقوق و تجارت تدریس می‌شد ادغام گردید و منجر به شکل‌گیری دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی در دانشگاه تهران شد. البته حدود ۳۳ سال پس از آن تاریخ یعنی در سال ۱۳۴۶ خورشیدی، دانشکده‌ی اقتصاد از دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی جدا شد و به شکل مستقل به کار خود ادامه داد.
از همان ابتدا هدف اصلی از تاسیس رشته علوم سیاسی آن بود که مجذوبان سیاست و امور سیاسی بتوانند در پايان تحصيلات خود مناسبات قدرت را تجزیه و تحلیل کرده و پیچ و خم‌های رایج آن را به خوبی بشناسند. علاوه بر آن امکان تشخیص نيروهاي سياسی و روابطشان با یکدیگر در چارچوب سرزمین و حکومت و دولتی که در آن به فعالیت می‌پردازند نیز یکی دیگر از اهداف اصلی این رشته‌ی تحصیلی است. از همین رو دانشجویان این رشته‌ی دانشگاهی باید علاوه بر برخورداری از اطلاعات عمومی بالا و انجام مطالعات غیر درسی فراوان، از قدرت تجزیه و تحلیل مناسبی هم برای واکاوی مسایل مختلف برخوردار باشند.
گرایش های رشته علوم سیاسی
رشته علوم سیاسی در مقطع کارشناسی ارشد به گرایش‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شود که مهم‌ترین آنها مواردی نظیر مطالعات منطقه‌ای، روابط بین‌الملل، علوم سیاسی، اندیشه سیاسی و دیپلماسی و روابط بین‌الملل را شامل می‌شود. در ادامه توضیح مختصری در مورد هر کدام از این گرایش‌ها ارائه می‌گردد.
۱. مطالعات منطقه‌ای
روابط سیاسی کشورهای مختلف جهان با یکدیگر گاه از نظر موقعیت ژئوپولیتیک آنها که در قالب مناطق گوناگون تعریف شده است مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال می‌توان به منطقه‌ی خاورمیانه اشاره کرد. در گرایش مطالعات منطقه‌ای از این رشته‌ی تحصیلی دانشجویان با مناطق مختلف جهان از نظر تقسیم‌بندی‌های سیاسی آشنا می‌شوند و نقش هر کدام از این مناطق را در معادلات جهانی در می‌یابند.
به این ترتیب گرایش مطالعات منطقه‌ای شرایطی را فراهم می‌کند تا افرادی که قصد دارند با آموزش در رشته علوم سیاسی به دیپلمات‌های آینده تبدیل شوند، دانش لازم را در زمینه‌ی تجزیه و تحلیل سریع و دقیق تحولات منطقه‌ای و همچنین تاثیرات و پیامدهای آن در معادلات جهانی فرا بگیرند.
این گرایش خود به چندین زیرشاخه تقسیم می‌شود که دانشجویان رشته علوم سیاسی هنگام تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد باید با توجه به علایق خود یکی از آنها را انتخاب نمایند. این زیرشاخه‌ها را می‌توانید به شکل فهرست‌وار مشاهده کنید.
- مطالعات ایران
- مطالعات خلیج فارس
- مطالعات منطقه‌ی خاورمیانه
- مطالعات دریای خزر
- مطالعات آسیای مرکزی
- مطالعات جنوب آسیا
- مطالعات منطقه‌ی خاوردور
- مطالعات منطقه‌ی جنوب شرقی آسیا
- مطالعات اروپا
- مطالعات آمریکای شمالی
- مطالعات آمریکای جنوبی
- مطالعات آفریقا
- مطالعات منطقه‌ی اوراسیا
۲. روابط بین‌الملل
گرایش روابط بین‌الملل چندان قدیمی نیست و پیشینه‌ی آن به بعد از پایان جنگ جهانی نخست باز می‌گردد. در آن زمان این نیاز احساس شد که باید رفتار کشورها و دولت‌ها در سطح جهان و همچنین مناسبات بین‌المللی آنها به طور ویژه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد و الگوهای مختلف مربوط به آن به شکل ریشه‌ای تعیین شود. از همین رو این رشته‌ی تحصیلی شکل گرفت و اندکی بعد در مراکز آموزشی کشور ما نیز تدریس شد. گفتنی است که پس از وقوع جنگ جهانی دوم گرایش روابط بین‌الملل بیش از پیش در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مورد توجه قرار گرفت و روند توسعه و تکامل آن به دلیل وجود نیازی که احساس می‌شد سرعت بیشتری به خود گرفت.
۳. علوم سیاسی
در گرایش علوم سیاسی هدف اصلی دانشجویان بررسی اندیشه‌ها و نظریه‌های سیاسی و نوع کارکرد آنها در جامعه است. در واقع این گرایش ابزارها و نظریاتی را ارائه می‌کند که توسط آن می‌توان معضلات فعلی جامعه را با توجه به تجربیات کسب شده توسط مردمان گذشته برطرف ساخت و علاوه بر آن برنامه‌هایی را هم برای ترسیم مسیر حرکت جامعه در آینده تدوین نمود. البته موضوع این برنامه‌ها بیش از هر چیز پدیده‌های سیاسی نظیر نوع و شکل حکومت یا دولت و همچنین شیوه‌ی اداره کردن کشور را در بر می‌گیرد. علاوه بر آن چگونگی تعامل با کشورهای خارجی و بهترین روش برای انجام این کار نیز جزو موضوعات مهمی است که در گرایش علوم سیاسی مد نظر قرار دارد.
۴. اندیشه سیاسی
گرایش اندیشه سیاسی بیش از هر چیز بر تشریح و توضیح مبانی فقهی تکیه دارد و به بیان ارتباط مذهب با سیاست می‌پردازد. از جمله مواردی که دانشجویان این گرایش در قالب درس‌های مختلف با آن آشنا می‌شوند، رویدادهای زمان مشروطه و نقشی است که فقیهان آن زمان در سیاست ایفا کرده‌اند. در واقع عمده تمرکز مباحث مطرح شده در گرایش اندیشه سیاسی بر فقه سیاسی و مبانی آن قرار دارد.
۵. دیپلماسی و روابط بین‌الملل
گرایش دیپلماسی و روابط بین‌الملل شاید در ظاهر و در نگاه نخست به دیگر گرایش رشته علوم سیاسی یعنی روابط بین‌الملل شباهت داشته باشد. اگرچه در عمل هم می‌توان شباهت‌های فراوانی را میان این دو گرایش مشاهده کرد، اما تفاوت‌های موجود میان آنها نیز غیر قابل انکار است. در مجموع تمرکز اصلی گرایش دیپلماسی و روابط بین الملل بر تشریح مفاهیم دیپلماسی و روابط دیپلماتیک قرار دارد. چرا که دیپلماسی مهم‌ترین ابزار ارتباطی به شمار می‌رود که برای برقراری رابطه‌ی کشورها با یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که در گرایش روابط بین‌الملل شاهد ارجحیت دادن به مفهوم روابط بین‌الملل هستیم و تمرکز اصلی بر تشریح ساز و کار دیپلماسی قرار ندارد.
فرصت‌های شغلی رشته علوم سیاسی
دانش آموختگان رشته علوم سیاسی با توجه به گرایش‌هایی که در آن به تحصیل پرداخته‌اند قادر به فعالیت در حوزه‌های گوناگونی خواهند بود. به عنوان مثال آنها می‌توانند در بخش روابط عمومی سازمان‌های مختلف به فعالیت بپردازند. مسلما مقصود اصلی سازمان‌هایی است که نوع فعالیت‌هایشان ارتباط مستقیمی به سیاست دارد. به عنوان مثال می‌توان به روابط عمومی وزارت‌خانه‌ها یا نهادهایی مثل مجلس یا شوراهای استانی اشاره کرد.
همچنین امکان حضور در سازمان‌هایی نظیر صدا و سیما و حوزه‌هایی نظیر مطبوعاتت نیز برای دانش آموختگان این رشته‌ی تحصیلی وجود دارد. در نهادها و سازمان‌های مذکور نیز بیشتر به عنوان مسئول روابط عمومی از توانایی‌های فارغ‌التحصیلان این رشته استفاده می‌شود.
از دیگر بخش‌هایی که افراد فارغ‌التحصیل در این رشته قادر به فعالیت در آن خواهند بود سازمان‌های بین‌المللی است. مسلما افرادی که در گرایش‌هایی نظیر مطالعات منطقه‌ای، روابط بین‌الملل و دیپلماسی و روابط بین‌الملل تحصیل کرده‌اند از شانس بیشتری برای فعالیت در سازمان‌های جهانی برخوردار خواهند بود. ضمن آن که برای کار در چنین نهادهایی باید تسلط کاملی بر زبان‌های خارجی به خصوص زبان انگلیسی داشت.
البته تمام مواردی که به آن اشاره شد تنها به لحاظ تئوری و به اصطلاح عامیانه تنها روی کاغذ مفهوم می‌یابد. به این معنی که در عمل وضعیت اشتغال دانش آموختگان رشته‌ی دانشگاهی علوم سیاسی در ایران چندان مناسب نیست. این موضوع حتی در رابطه با دانشجویان مقاطع بالای تحصیلی این رشته نیز صدق می‌کند. در واقع اگر به دلیل علاقه‌ی وافر خود به این رشته آن را انتخاب نمی‌کنید و قصد اصلی‌تان از برگزیدن رشته‌ی تحصیلی علوم سیاسی تنها ورود به بازار کار است بهتر است این نکته را مد نظر قرار دهید که با شرایط فعلی آینده‌ی کاری کاملا ناروشنی در انتظارتان خواهد بود.
درس های رشته علوم سیاسی
دانشجویان رشته علوم سیاسی نباید تنها به درس‌های دانشگاهی خود اکتفا کنند. برای موفقیت در این رشته باید اطلاعات گسترده‌ای در زمینه‌‌های تاریخ و فلسفه داشت و بسیاری از رویدادهای مهم تاریخی را با جزییات دقیق آنها به خاطر سپرد. علاوه بر آن دانشجویانی که قصد فعالیت در نهادهای بین‌المللی را دارند باید روی تقویت زبان خود نیز کار کنند. این عمل فایده‌های فراوانی برای آنها دارد. چرا که طیف گسترده‌ای از منابع مورد نیاز دانشجویان در این رشته‌ی تحصیلی به زبان‌های خارجی از جمله زبان انگلیسی موجود است.
لیست دروس اختیاری رشته‌ی تحصیلی علوم سیاسی در مقطع کارشناسی به شرح زیر است.
- اسلام و ایران
- جغرافیای اقتصادی
- مطبوعات سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت به بعد
- نظام‌های سیاسی تطبیقی
- نظام‌های اقتصادی تطبیقی
- سیاست و حکومت در اتحاد جماهیر شوروی
- سیاست و حکومت در ایالات متحده آمریکا
- سیاست و حکومت در خاورمیانه
- سیاست و حکومت در آسیای جنوبی
- سیاست و حکومت در چین
- سیاست و حکومت در آفریقا
- سیاست و حکومت در آمریکای لاتین
- سیاست و حکومت در اروپای باختری
- خاورمیانه و سیاست بین المللی
- اقتصاد بین المللی
- مالیه عمومی
- اداره امور دولتی
- انقلاب‌های جهان
- روانشناسی اجتماعی
- مسایل سیاسی و اقتصادی کشورهای شرقی
- مسایل سیاسی و اقتصادی کشورهای غربی
- ارتش و سیاست
- جمهوری اسلامی ایران و نهضت‌های رهایی بخش
- اعراب و اسرائیل و مسائل فلسطین
- اندیشه‌های سیاسی در شرق باستان
- جغرافیای سیاسی
در لیست زیر می‌توانید با درس‌های اصلی رشته‌ی تحصیلی علوم سیاسی آشنا شوید.
- مبانی علم سیاست
- مسایل اقتصادی و سیاسی جهان سوم
- مبانی علم حقوق
- اصول روابط بین الملل
- مبانی علم اقتصاد
- تاریخ روابط بین الملل از ۱۸۷۱تا ۱۹۴۵
- مبانی جامعه شناسی عمومی
- سازمان‌های بین‌المللی
- روش تحقیق در علوم سیاسی
- تاریخ اندیشه های سیاسی در غرب از قبل از افلاطون تا قرن ۲۰
- کلیات حقوق اساسی
- اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم
- حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران
- دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام
- مبانی اندیشه‌های سیاسی در اسلام
- حقوق بین‌الملل عمومی
- حقوق بین‌الملل اسلام
- فن دیپلماسی و آداب کنسولی
- نظام سیاسی و دولت در اسلام و ایران
- حقوق بین‌الملل خصوصی
- جنبش های اسلامی معاصر
- تئوریهای انقلاب
- تحولات سیاسی و اجتماعی ایران از ۱۲۲۸ تا ۱۳۲۰
- شناخت ماهیت و عملکرد امپریالسم
- تحولات سیاسی و اجتماعی ایران از ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷
- سیر قدرت در دریاها
- انقلاب اسلامی ایران
- نوسازی و دگرگونی سیاسی
- تاریخ روابط خارجی ایران از قاجاریه تا ۱۳۲۰
- جامعه‌شناسی سیاسی
- روابط خارجی ایران از ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷
- سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ
- سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
- مسایل نظامی و استراژیک معاصر
- مسایل اقتصادی و سیاسی نفت در ایران
- تاریخ تحول دولت در اسلام
- حقوق اداری کلیات و ایران
- متون سیاسی به زبان خارجی
- خلیج فارس و مسایل آن
در مقطع کارشناسی ارشد نیز دانشجویان با توجه به گرایش انتخابی خود باید دروس مختلفی را مطالعه کنند. تعداد واحدهای درسی این رشته در مقطع کارشناسی ارشد ۳۲ واحد بوده که در چهار ترم ارائه می‌شود.
دانشگاه‌های ارائه کننده‌ی رشته‌ی تحصیلی علوم سیاسی
در پایان این مطلب می‌توانید لیست تعدادی از دانشگاه‌های مهم کشور که رشته‌ی تحصیلی علوم سیاسی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در آنها تدریس می‌شود را به شکل فهرست‌وار مشاهده نمایید.
لیست دانشگاه‌های ارائه کننده‌ی رشته‌ی تحصیلی علوم سیاسی در مقطع کارشناسی به ترتیب زیر است.
- دانشگاه اصفهان
- دانشگاه تهران
- دانشگاه شهید بهشتی
- دانشگاه علوم و فنون فارابی تهران
- موسسه آموزش عالی باقر العلوم قم
- دانشگاه علامه طباطبایی
لیست دانشگاه‌های ارائه کننده‌ی رشته‌ی تحصیلی علوم سیاسی در مقطع کارشناسی ارشد به ترتیب زیر است.
- دانشگاه اصفهان
- دانشگاه تهران
- دانشگاه شهید بهشتی
- موسسه آموزش عالی باقر العلوم قم
- دانشگاه تربیت مدرس
- دانشگاه علوم انسانی مفید قم
- پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
- دانشگاه علامه طباطبایی
البته لیست کامل دانشگاه‌های ایران که امکان آموختن این رشته را در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد برای دانشجویان فراهم می‌کنند بسیار بلندتر از موارد یاد شده است. با این حال به علت پرهیز از طولانی شدن بی‌مورد مطلب پیش رو از اشاره به آنها خودداری می‌کنیم.
