آشنایی با ماه های حرام در اسلام

ستاره | سرویس مذهبی – در تقویم قمری که به عنوان تقویم اسلام مورد استفاده است چهار ماه جزو ماه‌های حرام هستند. متن حاضر آشنایی اجمالی با احکام و فلسفه ماه های حرام در اسلام است. تقویم اسلامی تقویم قمری نام دارد. تمام مناسبت‌های مذهبی اسلام و شیعه بنابر این تقویم هستند و هر کدام از ماه‌های قمری اعمال و ادعیه مستحبی مخصوص به خود را دارند. چهار ماه از ماه‌های این تقویم تحت عنوان ماه‌ های حرام در اسلام شناخته شده هستند. این چهار ماه ویژگی‌های مشترکی دارند. اصلی‌ترین اشتراک این ماه‌ها و همچنین علت نام گذاری آن‌ها به ماه‌های حرام این است که رعایت حرمت آن‌ها بر مسلمانان واجب است.

 

ماه‌ های حرام در اسلام کدام‌اند؟

همانطور که ذکر شد چهار ماه از ماه‌های تقویم قمری را به نام ماه‌های حرام می‌شناسیم. این چهار ماه عبارتند از:

• ذی القعده
• ذی الحجه
• محرم
• رجب

ماه‌های ذی القعده، ذی الحجه، محرم پشت سر هم و به ترتیب هستند، اما ماه رجب در این ترتیب نیست، بلکه بین ماه‌های جمادی الثانی و شعبان است.

 

ماه‌های حرام در قرآن

ماه‌های حرام در قرآن نیز ذکر شده‌اند. در برخی از آیات عبارت‌های «ماه حرام» و «ماه‌های حرام» را می‌بینیم. اما خداوند کریم در آیه‌ای از سوره توبه به چهار ماه بودن ماه‌های حرام اشاره مستقیم کرده است:

«إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّـهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرً‌ا فِی کتَابِ اللَّـهِ یوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ مِنْهَا أَرْ‌بَعَةٌ حُرُ‌مٌ» توبه- ۳۶

ترجمه:

«در حقیقت، شماره ماه‌ها نزد خدا، از روزی که آسمان‌ها و زمین را آفریده، در کتاب [علم] خدا، دوازده ماه است؛ از این [دوازده ماه]، چهار ماه، [ماهِ] حرام است.»

 

احکام ماه‌های حرام

ماه‌های حرام احکام مخصوص به خود را دارند که بر تمام مسلمین واجب است از آن احکام پیروی کنند.

 

۱. حرمت جنگ

جنگیدن در ماه‌های حرام، حرام است. خداوند در قرآن کریم می‌فرمایند:

«یسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ إِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَ لاَ یزَالُونَ یقَاتِلُونَکُمْ حَتَّی یرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَ مَنْ یرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیمُتْ وَ هُوَ کَافِرٌ فَأُولٰئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ»

بقره-۱۲۷

ترجمه:

«از تو، در باره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال می‌کنند؛ بگو: «جنگ در آن، (گناهی) بزرگ است؛ ولی جلوگیری از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ و ایجاد فتنه، (و محیط نامساعد، که مردم را به کفر، تشویق و از ایمان بازمی‌دارد) حتّی از قتل بالاتر است؛ و مشرکان، پیوسته با شما می‌جنگند، تا اگر بتوانند شما را از آیینتان برگردانند؛ ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، برباد می‌رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود.».

مشرکان و دشمنان عصر پیامبر با سو استفاده از این حکم الهی که جنگ در ماه‌های حرام را حرام اعلام کرده بود بر آن بودند که مسلمانان را غافل‌گیر کنند و با حمله به مسلمانانی که در ماه‌های حرام دست به جنگ نمی‌زنند آن‌ها را ضعیف کنند، اما نمی‌دانستند که مسلمانان در این چهار ماه فقط شروع کننده جنگ نیستند و در دفاع از حریم اسلام تا آخرین قطره خونشان می‌جنگند.

آیه‌ای که بیانگر حق دفاع برای مسلمانان است آیه ۱۹۴ سوره مبارکه بقره است:

«الشَّهْرُ الْحَرَ‌امُ بِالشَّهْرِ الْحَرَ‌امِ وَالْحُرُ‌مَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَیٰ عَلَیکمْ فَاعْتَدُوا عَلَیهِ به‌مثل مَا اعْتَدَیٰ عَلَیکمْ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ»

ترجمه:

«ماهِ حرام، در برابر ماهِ حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرام‌ها، (قابلِ) قصاص است؛ و (به طور کلّی) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّی کنید و از خدا بپرهیزید (و زیاده‌روی ننمایید) و بدانید خدا با پرهیزکاران است.)»

هم اکنون نیز علما و فقیهان شیعه بر این باورند که شروع جنگ در طول این چهار ماه حرام است، اما اگر دشمنی در این چهار ماه به مملکت اسلامی تعدی کرد مقابله با او و دفاع از حریم اسلام و حکومت اسلامی نه تنها حرام نیست بلکه واجب کفایی است.

امام خمینی (ره) پدر دلسوز ملت ایران و بنیان گذار حکومت اسلامی، در پاسخ به سؤال یکی از مقلدین در رابطه با حکم دفاع در ماه‌های حرام این پاسخ را دادند:

“در جنگ دفاعی، هر موقع که دفاع واجب باشد باید بر آن اقدام شود، اگر چه در ماه حرام باشد. ” (برگرفته از استفتائات امام خمینی (ره))

 

۲. افزایش دیه

در صورتی که در طول چهار ماه حرام پرداخت دیه بر فردی واجب شود، میزان دیه پرداختی تشدید می‌شود و مبلغ بیشتری باید پرداخت کند. چگونگی افزایش دیه در این چهار ماه بر اساس قانون مجازات اسلامی به شرح ذیل است:

• بر اساس ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی موارد دیه كامل همان است كه در مقررات شرع تعیین شده است و میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضائیه به تفصیل بر اساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می‌شود.
• بر اساس ماده ۵۵۵ این قانون هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنی علیه هر دو در ماه‌های حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می‌گردد و سایر مکان‌ها و زمان‌های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست. در تبصره این ماده تصریح شده است که معیار شروع و پایان ماه‌های حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان می‌رسد.
• در ماده ۵۵۶ قانون مجازات اسلامی در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است. تغلیظ دیه، در مواردی که عاقله یا بیت المال پرداخت کننده دیه باشد نیز جاری است. در قتل عمدی که به علت عدم امکان قصاص یا عدم جواز آن دیه پرداخت می‌شود نیز این حکم جاری است.
• ماده ۵۵۷ تصریح می‌کند: تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.

 

فلسفه ماه‌ های حرام در اسلام

احکام اسلامی همگی از روی حکمت خداوندی هستند. کشف فلسفه و دلیل برخی از آن‌ها توسط انسان ممکن است و برخی دیگر ممکن نیست. بخشی از کتاب تفسیر نمونه اثر ماندگار آیت الله مکارم را در ادامه می‌خوانید که درباره فلسفه ماه‌ های حرام در اسلام است:

” تحریم جنگ در این چهار ماه یکی از طرق پایان دادن به جنگ‌های طویل المدة، و وسیله‌ای برای دعوت به صلح و آرامش بود، زیرا هنگامی که جنگجویان چهار ماه از سال اسلحه را به زمین بگذارند و صدای چکاچک شمشیر‌ها یا صفیر گلوله‌ها خاموش شود و مجالی برای تفکر و اندیشه به وجود آید احتمال پایان یافتن جنگ بسیار زیاد است. همیشه ادامه یک کار با شروع مجدد آن پس از خاموشی تفاوت دارد و دومی به مراتب مشکلتر است، فراموش نمی‌کنیم که در دوران جنگ‌های بیست‌ ساله ویتنام چه اندازه زحمت می‌کشیدند تا یک آتش بس بیست و چهار ساعته در آغاز سال نو مسیحی یا مانند آن به وجود آورند، ولی اسلام برای پیروان خود در هر سال یک آتش بس چهارماهه اعلام می‌دارد و این خود نشانه روح صلح‌طلبی اسلام است. ولی همانگونه که گفتیم اگر دشمن بخواهد از این قانون اسلامی سوء استفاده کند و حریم ماه‌های حرام را بشکند اجازه مقابله به مثل به مسلمانان داده شده است” تفسیر نمونه، ج. ۷، ص: ۴۰۹

آیا می‌دانید که ماه های حرام در اسلام چه فرصت‌هایی را برای عبادت در اختیار مومنان قرار می‌دهد؟ دیدگاه‌های خود را در انتهای این صفحه در قسمت “ارسال نظر” با ما و سایر مخاطبان ستاره به اشتراک بگذارید.