با انجام اعمال مستحبی ماه ربیع الاول از جمله نماز مخصوص، روزه و قرائت دعا از فضائل این ماه پربرکت بهره‌مند شوید.
ربیع الاول در لغت به معنای بهار اول است و طبق تقویم قمری به سومین ماه سال اشاره دارد که پس از ایام سوگواری امام حسین (ع) آغاز می‌شود. طبق گفته بزرگان دین طی این ماه در‌های رحمت الهی گشاده می‌شود و برکات الهی بر زمین فرود می‌آید. مومنین نیز برای بهره‌مندی از فضایل این ماه پربرکت به جشن و سرور و انجام اعمال مستحبی همچون نماز روز اول ماه ربیع الاول، صدقه، روزه و … می‌پردازند.
شرح اعمال ماه ربیع الاول در مفاتیح الجنان
شب اول
اولین شب از ماه پر برکت ربیع الاول یا لیله‌المبیت، شبی است که حضرت امیرالمونین (ع) به منظور فریب دشمنان حضرت محمد (ص) فداکارانه و شجاعانه در بستر ایشان خوابید و پیامبر گرامی از مکه به مدینه هجرت فرمودند. در این بین زمانی که حضرت از شهر خارج شد در غار ثور پنهان شد. این آیه شریفه اشاره به این واقعه مهم تاریخی دارد:
«وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبادِ»
«بعضی از مردمِ (با ایمان و فداکار) جان خود را در برابر خشنودی خدا می‌فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است»
اعمال مستحبی شب و روز اول ماه ربیع الاول عبارت‌اند از:
۱. روزه گرفتن به نیت شکرگذاری بابت سلامتی حضرت پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) در چنین شبی.
۲. خواندن زیارت حضرت پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین (ع) در این روز.
۳. خواندن نماز اول ماه ربیع ثانی که در رکعت اول بعد از خواندن سوره حمد، ۳۰ مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) و در رکعت دوم بعد از خواندن سوره حمد، ۳۰ مرتبه سوره قدر (انا انزلناه) خوانده می‌شود.
۴. قرائت دعای حاجت گرفتن در ماه ربیع الاول که در کتاب المختصر من المنتخب توصیه شده است. این دستور را با نام دعا روز اول ماه ربیع الاول نیز می‌شناسند که به برخی از مهم‌ترین آیات قرآن کریم در آن اشاره شده است.
اللَّهُمَّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ يَا ذَا الطَّوْلِ وَ الْقُوَّةِ وَ الْحَوْلِ وَ الْعِزَّةِ
خداوندا، معبودى جز تو نيست، اى بخشنده و نيرومند و دگرگون‌كننده و سربلند،
سُبْحَانَكَ مَا أَعْظَمَ وَحْدَانِيَّتَكَ وَ أَقْدَمَ صَمَدَانِيَّتَكَ وَ أَوْحَدَ إِلَهِيَّتَكَ
پاكى تو و چقدر يگانگى تو عظيم و بى‌نيازى‌ات ديرينه و معبوديتت يگانه
وَ أَبْيَنَ رُبُوبِيَّتَكَ وَ أَظْهَرَ جَلَالَكَ وَ أَشْرَفَ بَهَاءَ آلَائِكَ
و پروردگارى‌ات روشن و جلالت آشكار و زيبايى نعمت‌هايت والا
وَ أَبْهَى كَمَالَ صَنَائِعِكَ [كرم بها صنائعك] وَ أَعْظَمَكَ فِي كِبْرِيَائِكَ
و كمال ساخته‌هاى تو زيبا [ارزشمند] و بزرگمنشى‌ات باعظمت
وَ أَقْدَمَكَ فِي سُلْطَانِكَ وَ أَنْوَرَكَ فِي أَرْضِكَ وَ سَمَائِكَ وَ أَقْدَمَ مُلْكَكَ وَ أَدْوَمَ عِزِّكَ
و سلطه‌ات ديرينه است و چقدر در زمين و آسمان نورانى هستى و فرمانروايى‌ات ديرينه و عزتت جاودانه
وَ أَكْرَمَ عَفْوَكَ وَ أَوْسَعَ حِلْمَكَ وَ أَغْمَضَ عِلْمَكَ وَ أَنْفَذَ قُدْرَتَكَ وَ أَحْوَطَ قُرْبَكَ
و گذشتت كريمانه و بردبارى‌ات گسترده و دانشت همراه با اغماض و قدرتت نافذ و نزديكى‌ات محيط و فراگير است!
أَسْأَلُكَ بِنُورِكَ الْقَدِيمِ وَ أَسْمَائِكَ الَّتِي كَوَّنْتَ بِهَا كُلَّ شَيْءٍ
به نور ديرينه‌ى تو و به آن اسم‌هايت كه همه‌ى اشيا را با آن پديد آوردى،
أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ [عَلَى] آلِ مُحَمَّدٍ
از تو خواستارم كه بر محمد و آل محمد درود فرستى،
كَمَا صَلَّيْتَ وَ بَارَكْتَ وَ رَحِمْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ
چنان‌كه درود، بركت، رحمت و مهربانى خود را بر حضرت ابراهيم و خاندان او فرستادى،
إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَ أَنْ تَأْخُذَ بِنَاصِيَتِي إِلَى مُوَافَقَتِكَ وَ تَنْظُرَ إِلَيَّ بِرَأْفَتِكَ وَ رَحْمَتِكَ
به راستى كه تو ستوده و بلندپايه‌اى و اين‌كه [موى]پيشانى مرا بگيرى و به سوى موافقت با خود بكشانى و با نظر رأفت و رحمت به من بنگرى
وَ تَرْزُقَنِي الْحَجَّ إِلَى بَيْتِكَ الْحَرَامِ وَ أَنْ تَجْمَعَ بَيْنَ رُوحِي وَ أَرْوَاحِ أَنْبِيَائِكَ وَ رُسُلِكَ
و حج خانه‌ى محترمت را روزى‌ام كنى و روح من و ارواح پيامبران و فرستادگانت را در يكجا گرد هم آورى
وَ تُوصِلَ الْمِنَّةَ بِالْمِنَّةِ وَ الْمَزِيدَ بِالْمَزِيدِ وَ الْخَيْرَ بِالْبَرَكَاتِ وَ الْإِحْسَانَ بِالْإِحْسَانِ
و بخشش خود را به بخشش ديگر و افزونى‌ات را به افزونى ديگر و خيرت را به بركاتت و نيكى‌ات را به نيكى ديگر بپيوندى،
كَمَا تَفَرَّدْتَ بِخَلْقِ مَا صَنَعْتَ وَ عَلَى مَا ابْتَدَعْتَ وَ حَكَمْتَ وَ رَحِمْتَ
چنان‌كه ساخته‌هايت را به تنهايى و براساس نوآفرينى، حكمت و رحمتت خلق كردى.
فَأَنْتَ الَّذِي لَا تُنَازَعُ فِي الْمَقْدُورِ وَ أَنْتَ مَالِكُ الْعِزِّ وَ النُّورِ
بنابراين، تويى خدايى كه كسى نمى‌تواند در آنچه تقدير كرده‌اى، با تو ستيزه كند و تويى مالك عزت و نور
(وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً) وَ أَنْتَ الْقَائِمُ الدَّائِمُ الْمُهَيْمِنُ الْقَدِيرُ
كه رحمت و آگاهى‌ات همه‌ى اشيا را فراگرفته است و تويى خداوند پايدار، جاودانه، نگاه‌بان چيره و توانمند.
إِلَهِي لَمْ أَزَلْ سَائِلًا مِسْكِيناً فَقِيراً إِلَيْكَ
معبودا، من همواره درخواست‌كننده، بيچاره و نيازمند درگاه تو بوده‌ام،
فَاجْعَلْ جَمِيعَ أمري [أُمُورِي] مَوْصُولًا بِثِقَةِ الِاعْتِمَادِ عَلَيْكَ وَ حُسْنِ الرُّجُوعِ إِلَيْكَ
پس همه‌ى امورم را به اطمينان اعتماد بر خود و بازگشت نيك به درگاهت
وَ الرِّضَا بِقَدَرِكَ وَ الْيَقِينِ بِكَ وَ التَّفْوِيضِ إِلَيْكَ
و خشنودى به مقدراتت و يقين به خود و واگذارى امور بر خود، بپيوند.
(سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا إِلَّا ما عَلَّمْتَنا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ)
«پاكى تو و جز آنچه را كه به ما آموخته‌اى نمى‌دانيم و تو آگاه و حكيمى.»
(سُبْحانَهُ بَلْ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ)
«پاكا خدا، آرى همه‌ى آنچه در آسمان‌ها و زمين هستند، فرمانبر اويند.»
(سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ)(سُبْحانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ)
«پاكى تو اى خدا، پس ما را از عذاب آتش جهنم نگاه دار.»، «پاكى تو و من به درگاهت توبه نمودم و اولين مؤمن هستم.»
(سُبْحانَكَ أَنْتَ وَلِيُّنا مِنْ دُونِهِمْ) (سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ)
«پاكى تو اى خدا و تو خود سرپرست ما از ميان همه‌ى آنان [آفريده‌ها]هستى.»، «پاكا خدا پروردگار جهانيان.»
(سُبْحانَ اللَّهِ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ) (سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ)
«پاكا خدا و من هرگز از مشركان نيستم.» ،«پاكا خدا از آنچه شريك او قرار مى‌دهند.»
(سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى
«پاكا خدايى كه بنده‌ى خود را شبانه از مسجد الحرام به مسجد الاقصى
الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ)
كه پيرامون آن را خجسته گردانيديم-سير داد تا برخى از نشانه‌هاى خود را به او ارايه دهد، به راستى كه او شنوا و بينا است.»
(سُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ
«پاكا خدا هنگامى كه شام و صبح مى‌كنيد و ستايش خدا را در آسمان‌ها و زمين
وَ عَشِيًّا وَ حِينَ تُظْهِرُونَ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ
و به هنگام شامگاه و آن‌گاه كه ظهر مى‌كنيد. زنده را از مرده و مرده را از زنده بيرون مى‌كشد
وَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ كَذلِكَ تُخْرَجُونَ) (سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ)
و زمين را بعد از مرگ، زنده مى‌گرداند و شما نيز [در قيامت]اين چنين بيرون آورده مى‌شويد.»، «خداوند پاك و متعالى است از آنچه شريك او قرار مى‌دهند.»
(سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيراً)
«پاك و بسيار منزه و متعالى است خدا از آنچه درباره‌ى او مى‌گويند.»
(سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا)
«پاكا پروردگار ما و وعده‌ى او حتما به وقوع خواهد پيوست.»
(سُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ)
«پاكا خدايى كه ملكوت هر چيز به دست او است و شما به سوى او بازگردانده مى‌شويد.»
(سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ) (سُبْحانَهُ هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ)
«پاكا خدا و [فرشتگان]بندگان گرامى هستند.»، «پاكا خداى يگانه و چيره.»
(سُبْحانَ رَبِّنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ)
«پاكا پروردگار ما و به راستى كه ما ستم نموديم.»
(سُبْحانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ)
«پاكا پروردگار تو، پروردگار صاحب عزت از آنچه او را بدان توصيف مى‌كنند و درود بر فرستاده شدگان و ستايش خدا را كه پروردگار جهانيان است.»
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَرِّفْنَا بَرَكَةَ هَذَا الشَّهْرِ وَ يُمْنَهُ وَ ارْزُقْنَا خَيْرَهُ
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و ما را با بركت و فرخندگى اين ماه آشنا گردان و خير آن را روزى‌مان كن
وَ اصْرِفْ عَنَّا شَرَّهُ وَ اجْعَلْنَا فِيهِ مِنَ الْفَائِزِينَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين
و از شرّ آن بازدار و از رستگاران در آن قرار ده، به رحمتت اى مهربان‌ترين مهربانان.
روز هشتم
بنابر روایتی تاریخی هشتم ربیع الاول سال ۲۰۶ قمری امام حسن عسکری (ع) به شهادت رسید و در همان روز امامت امام زمان (عج) شروع شد. مستحب است در چنین روزی زیارت امام حسن عسکری (ع) خوانده شود.
روز نهم
مومنین در نهم ربیع اول، آغاز امامت امام زمان (عج) را جشن می‌گیرند و از فضایل قرائت دعای نهم ربیع الاول و انفاق در این روز بهره‌مند می‌شوند. از دیگر اعمال روز نهم ربیع الاول که در مفاتیح الجنان آمده است می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:
- اطعام مؤمنان
- خوشحال کردن برادران دینی
- پوشیدن لباس نو
- غسل
روز دهم
روز دهم ماه ربیع الاول روزی است که حضرت محمد (ص) با حضرت خدیجه (س) به عقد یکدیگر در آمدند. مستحب است این پیوند نورانی و پر از مهر و محبت با روزه گرفتن در روز دهم ربیع الاول شکرگذاری شکرگزاری شود.
روز دوازدهم
طبق روایتی که مرحوم کلینی و مشهور علمای اهل سنت مطرح می‌کنند روز دوازدهم ماه ربیع الاول سالروز میلاد با سعادت نبی مکرم اسلام (ص) است. از جمله مناسبت‌های دیگر که در چنین روزی اتفاق افتاده‌اند می‌توان به ورود حضرت پیامبر به مدینه بعد از ۱۲ روز طی مسافت از مبدأ مکه اشاره کرد. اعمال ۱۲ ربیع الاول ااز این قرارند:
۱. روزه گرفتن.
۲. دو رکعت نماز مستحبی که در رکعت اول بعد از حمد، سه بار سوره کافرون و در رکعت دوم بعد از حمد سه بار سوره توحید خوانده می‌شود.
شب هفدهم
روایات مستند شیعه خبر از این می‌دهند که شب هفدهم ربیع الاول شب ولادت حضرت محمد (ص) است. اعمال مستحبی سالروز میلاد با سعادت خاتم الانبیا عبارت‌اند از:
۱. غسل به نیّت روز هفدهم ربیع الاوّل.
۲. روزه: که برای آن فضیلت بسیار زیادی ذکر کرده ند. در روایاتی از ائمّه معصومین (ع) آمده است: کسی که روز هفده ربیع الاول را روزه بدارد، خداوند برای او ثواب روزه یکسال را مقرّر می‌فرماید. همچنین در مفاتج الجنان آمده است که روزه ۱۷ربيع الأوّل بسيار فضيلت دارد و اين روز يکی از آن چهار روز است که در تمام سال به فضيلت روزه ممتاز است.
۳. صدقه دادن، نیکی کردن و خوشحال کردن مؤمنین.
۴. زیارت کردن از مشاهد مشرفه (قبور ائمه و امامزادگان)
۵. زیارت رسول خدا (ص) از دور و نزدیک. دراین باره در روایتی از آن حضرت آمده است:
«هر کس بعد از وفات من، قبرم را زیارت کند مانند کسی است که به هنگام حیاتم به سوی من هجرت کرده باشد، اگر نمی‌توانید مرا از نزدیک زیارت کنید، از همان راه دور به سوی من سلام بفرستید (که به من می‌رسد)»
۶. زیارت امیرالمؤمنین علی (ع) نیز در این روز مستحب است.
۷. تکریم و بزرگداشت چنین روزی مستحب است. از آنجایی که این تماماً منسوب به پیامبر اکرم است، تعظیم این روز مایه بزرگداشت مقام نبوت (ص) است و اجر بسیاری دارد.
سخن پایانی
در باب فضیلت ربیع الاول علاوه‌بر بعثت پیامبر (ص) و آغاز امامت امام زمان (عج) می‌توان به سالروز ازدواج رسوال اکرم با بانو خدیجه نیز اشاره کرد و به همین دلیل این ماه میان شیعیان به ماه جشن و شادی و ماه صدقه و انفاق شناخته می‌شود. بنابراین برای بهره‌مند شدن از فضایل این ماه عزیز توصیه می‌شود مونین به انفاق، صدقه و اعمال مستحبی ربیع الاول بپردازند.
