آنچه درباره فروغ فرخزاد نمیدانید | عاشقانه هایی در پس اشعار ممنوعه اش

فروغ فرخزاد از جمله شاعران معاصر است که اشعار او به دلیل زبانِ سادگی و نزدیکی به گفتار روزمره، استفاده از لغات و اصطلاحات صمیمانه و بیان احساسات فردی به‌شیوه‌ای هنری، ارتباط بسیار خوبی با مخاطبان برقرار می‌کند. زندگینامه فروغ فرخزاد که متاسفانه در سن جوانی از دنیا رفت، برای بسیاری از مردم همواره جذاب بوده و اشعار فروغ فرخزاد نیز در هر دوره‌ای مورد توجه قرار داشته است. در این بخش از ستاره، داستان زندگی فروغ فرخزاد را برای‌تان آورده‌ایم.

فروغ فرخ زاد کیست؟

فروغ فرخزاد با نام کامل فروغ‌الزمان فرخزاد ۸ دی ۱۳۱۳ در محله امیریه تهران به دنیا آمد. پدر او، سرهنگ محمد فرخزاد، نظامی بود و اصالتی تفرشی داشت و مادر فروغ، توران وزیری‌تبار، از اهالی کاشان بود. فروغ از سنین نوجوانی به سرودن شعر علاقه نشان می‌داد. او به دنبال انتشار سه مجموعه اول خود یعنی اسیر، دیوار و عصیان به شهرت رسید.

شعر های فروغ فرخزاد به‌خصوص اشعار مجموعه تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد، بر شاعران پس از خود به‌ویژه شاعران زن تاثیر بسیاری گذاشته و به زبان‌های مختلف نیز ترجمه شده است.

همسر فروغ فرخزاد

فروغ فرخزاد زمانی که تنها شانزده سال سن داشت، عاشق پرویز شاپور طنزنویس، نوه خاله مادرش که ۱۵ سال از فروغ بزرگ‌تر بود، شد و پس از راضی کردن خانواده، در سال ۱۳۲۹ با او ازدواج کرد. این زوج پس از ازدواج به اهواز نقل مکان کردند. نامه های فروغ فرخزاد به همسرش در کتابی با عنوان «اولین تپش های عاشقانه قلبم» به چاپ رسیده است.

متاسفانه ازدواج فروغ فرخزاد با پرویز شاپور پایدار نبود و پس از چهار سال در پی بروز اختلافات، نهایتا به جدایی انجامید. 

فرزند فروغ فرخزاد

فروغ فرخزاد و شاپور یک فرزند به نام کامیار داشتند که سال ۱۳۳۰ متولد شد. گفته می‌شود پرویز شاپور پس از جدایی به فروغ اجازه ملاقات با پسرش کامیار را نمی داد و همین امر، روی روحیه غمگین فروغ موثر بود.

فرزندخوانده فروغ نیز حسین منصوری نام داشت که شاعر ما او را با اجازه پدر و مادرش که جذام داشتند، به فرزندی پذیرفت و از آسایشگاه جذامیان با خود به تهران آورد. حسین منصوری همیشه از فروغ به نیکی یاد می‌کند و از تاثیر روحی بسیاری که از فروغ دریافت کرده، سخن می‌گوید.

کامیار شاپور پسر واقعی فروغ که بعدها در بریتانیا در رشته نقاشی تحصیل کرد نیز شعر می‌سرود و دو کتاب شعر از او چاپ شده است. او نقاشی و مجسمه سازی می‌کرد و ساز هم می‌زد. کامیار شاپور تیرماه سال ۹۷ در ۶۶ سالگی زندگی را وداع گفت.

تحصیلات فروغ فرخزاد

فروغ فرخزاد در فروغ در سال ۱۳۲۸ برای آموختن نقاشی و خیاطی به هنرستان کمال‌الملک رفت و در این مدرسه زیر نظر اساتیدی مانند بهجت صدر و علی اصغر پتگر، به آموزش نقاشی مشغول شد. جالب است بدانید فروغ فرخزاد و سهراب سپهری در این هنرستان باهم آشنا شدند.

فروغ سال ۱۳۲۹ هنرستان را رها و با آقای شاپور ازدواج کرد. 

همسر دوم فروغ فرخزاد؟!

برخلاف ادعای برخی از منابع درباره ازدواج مجدد فروغ فرخزاد پس از جدایی، باید بگوییم این شاعر در زندگی خود تنها یک بار و با پرویز شاپور ازدواج کرده بود و پس از طلاق هیچ‌وقت با شخص دیگری ازدواج نکرد. 

آثار فروغ فرخزاد

فروغ در عمر کوتاهش پنج مجموعه شعر منتشر کرد که به گواه شاعران و علاقه‌مندان به شعر، دو مجموعه آخر او بسیار متفاوت و عمیق است. نام مجموعه شعرهای فروغ را می‌توان خلاصه‌ای از زندگینامه او دانست؛ اسیر و دیوار دو مجموعه اول اوست که زندگی محدود نوجوانی او را بیان می‌کند، عصیان راوی سرکشی‌های عمیق یک انسان معاصر است، تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد نیز تمثیلی از دوران تحول و پختگی این شاعر را بیان می‌کند. 

شعرهای فروغ فرخزاد به زبان های مختلف از جمله انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، آلمانی، ترکی و عربی ترجمه شده است. 

در جدول زیر مختصری از اطلاعات مجموعه اشعار فروغ فرخزاد را می‌بینید.

نمونه شعر فروغ فرخزاد با صدای خودش 

در فایل صوتی زیر، شعر فتح باغ از مجموعه تولدی دیگر را با صدای فروغ می‌شنوید.

دانلود شعر فروغ با صدای خودش

آغاز شهرت فروغ فرخزاد

فروغ با چاپ شعر گناه در جامعه به شهرتی جنجالی رسید. حکایت شعر گناه فروغ از زبان فریدون مشیری که آن زمان مدیرمسئول نشریهٔ روشن‌فکر بوده خالی از لطف نیست:

دختری با موهای آشفته، با دست‌هایی که به جوهر خودنویس آغشته بود با کاغذی تاشده که شاید هزار بار آن را میان انگشتانش فشرده بود؛ وارد اتاق هیئت تحریریهٔ مجلهٔ روشن‌فکر شد و با تردید و دودلی، در حالی‌که از شدت شرم کاملاً سرخ شده بود و می‌لرزید کاغذش را روی میز گذاشت. این دختر فروغ فرخ‌زاد بود که ۱۲ سال پیش از فوت، اولین شعرش را به مجلهٔ روشن‌فکر سپرد و همان هفته بود که صدهاهزار نفر با خواندن شعر بی‌پروای او با نام شاعری آشنا شدند که چندی بعد به اوج شهرت رسید و آثارش هواخواهان بسیاری یافت.

فروغ فرخزاد در فیلم و سینما

سینما علاوه‌بر شعر و نقاشی، حوزه مورد علاقه فروغ بود و در این زمینه نیز فعالیت داشت. آشنایی فروغ فرخزاد و ابراهیم گلستان نیز به همین موضوع برمی‌گردد؛ فروغ در شرکت گلستان‌فیلم که آقای گلستان مسئول آن بود، با ایشان همکاری داشت. 

در این زمینه، فیلم مستند «خانه سیاه است» به کارگردانی فروغ فرخزاد، تصویری عمیق و انسانی از زندگی روزمره جذامیان یک آسایشگاه در تبریز و امید‌ها و سرزندگی‌های این قشر طردشدۀ جامعه ارائه می‌دهد. این فیلم جایزهٔ بهترین فیلم مستند سال ۱۳۴۲ (جایزه نخست جشنواره اوبر هاوزن) را در فستیوال فیلم آلمان غربی از آن خود کرده است.

بازیگری فروغ فرخزاد

تنها فیلمی که فروغ فرخزاد در آن بازی کرد، فیلم کوتاه ۱۲ دقیقه‌ای با عنوان خواستگاری بود که ابراهیم گلستان کارگردانی و نویسندگی آن را برعهده داشت و این فیلم کوتاه را سال ۱۳۴۰ به سفارش موسسه ملی فیلم کانادا تهیه کرد. فروغ که در این فیلم دستیار کارگردان هم بود، نقش خواهر داماد را نیز ایفا کرد.

طوسی حائری، محمود هنگوال، هایده تقوی و پرویز داریوش هم در این فیلم بازی کردند. در ادامه بخش کوتاهی از فیلم خواستگاری با بازی فروغ را می‌بینید.

توجه:

موضوع این فیلم مطالعه و تحقیق درباره معاشرت و زندگی زوج‌های جوان در چهار کشور کانادا، هند، ایتالیا و ایران بود و به همین خاطر زبان فیلم ترکیبی از انگلیسی و فارسی است. 

تاثیر ابراهیم گلستان بر فروغ

آشنایی فروغ با ابراهیم گلستان، نویسنده و فیلمساز سرشناس ایرانی و همکاری با او، باعث تغییر دیدگاه‌های اجتماعی و سیاسی فروغ و در نتیجه تحول فکری و ادبی‌اش شد. جهان‌بینی فروغ در دو مجموعه آخرش به تاثیر از آشنایی با ابراهیم گلستان، مطالعه آثار او و دیگران و هم‌چنین تعلیماتی که دید، عمق بیشتری پیدا کرده است. 

سفرهای فروغ به خارج از کشور

فروغ فرخزاد در طول زندگی خود به آلمان، ایتالیا و انگلستان مسافرت کرد و با فرهنگ اروپا آشنا شد. در طی این مسافرت‌ها فروغ زبان آلمانی، فرانسه و ایتالیایی را آموخت و سپس به ترجمه نیز رو آورد. او یک ترجمه از سیاحت‌نامهٔ هنری میلر در یونان، به نام «ستون سنگی ماروسی» هم داشت که هرگز چاپ نشد. هم‌چنین یک ترجمه از نمایشنامهٔ «ژان مقدس» اثر برنارد شاو دربارهٔ زندگی ژاندارک قرار بود به روی صحنه برود و فروغ عهده‌دار نقش ژاندارک باشد که این کار نیز به دلیل مرگ زودهنگام فروغ، انجام نشد.

درگذشت فروغ فرخزاد

فروغ فرخزاد روز ۲۴ بهمن سال ۱۳۴۵ و زمانی که تنها ۳۲ سال سن داشت، هنگام رانندگی در جاده دروس-قلهک، به قصد جلوگیری از برخورد و تصادف با اتومبیل مهدکودکی که جلوی او قرار گرفته بود، از جاده منحرف شد و بر اثر این تصادف جان باخت. 

بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و شاعران مثل صادق چوبک، جلال آل احمد، مهدی اخوان‌ثالث، احمد شاملو، هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، بهرام بیضایی، نجف دریابندری، احمدرضا احمدی و نیز بسیاری از علاقه‌مندان به فروغ در مراسم تدفین او شرکت کردند.

آرامگاه فروغ فرخزاد در گورستان ظهیرالدوله واقع شده است.

شهرت جهانی فروغ

در سال ۲۰۱۱ میلادی، یک گروه زیر زمینی موسیقی به نام Old Friends، دو ترانۀ «من تو باشم تو» و «پرنده مردنی است» را بر روی اشعار فروغ فرخ‌زاد اجرا کردند. 

در سال ۲۰۱۳ آربی موسسیان، خوانندهٔ گروه Old Friends، آهنگی به نام «نهایت شب» را برای یکی از اشعار فروغ فرخزاد اجرا کرده‌است.

معین خواننده نیز شعر «ای شب از رویای تو رنگین شده» فروغ را خوانده است.

نیکی کریمی بازیگر، تعدادی از اشعار فرخزاد را دکلمه کرده است.

کتاب «فروغ فرخزاد؛ زندگینامه ادبی همراه با نامه‌های چاپ نشده» نیز نام کتابی اثر فرزانه میلانی است که در کانادا به چاپ رسید و در این کتاب نامه های فروغ به ابراهیم گلستان نیز گنجانده شده است. 

شاعر زن مشهور سوری «غادة السمان» نیز معتقد است که از فروغ در اشعارش الهام گرفته و هم‌چنین بیشتر شاعران زن ایرانی پس از فروغ نیز تحت تاثیر فروغ بوده‌اند.

فروغ در آثار دیگران

شاعران بزرگ هم‌دوره با فروغ در سوگ او شعرهایی سروده‌اند. مرثیۀ «به جستجوی تو بر درگاه کوه می گریم» از احمد شاملو و شعر «بزرگ بود و از اهالی امروز بود» از سهراب سپهری از این دست است.

ناصر صفاریان در سال ۱۳۸۱ سه فیلم مستند با نام‌های جام جان، اوج موج و سرد سبز دربارهٔ فروغ فرخزاد ساخت که در آن با افراد زیادی همچون کاوه گلستان، بهرام بیضایی، فریدون مشیری، امیرمسعود فرخزاد (برادر فروغ)، مادر فروغ و کسان دیگری گفت‌وگو شد و عکس‌های منتشرنشده بسیاری از فروغ نیز به نمایش گذاشته شد. 

کتاب زندگینامه فروغ فرخزاد

پوران فرخزاد در کتاب «کسی که مثل هیچ کس نیست» اتفاقات مهم زندگی خواهرش و مجموعه گفت‌وگوها درباره فروغ را شرح داده است. اگر دوست دارید درباره زندگی فروغ بیشتر بدانید، اطلاعات این کتاب برای‌تان جذاب خواهد بود. 

سال‌شمار زندگی فروغ فرخزاد

در ادامه، مهم‌ترین اتفاقات زندگی فروغ در زمینه‌های کاری مورد علاقه را می‌خوانید. 

• ۱۳۳۶ سفر به آلمان و ایتالیا
• ۱۳۳۸ سفر به انگلستان جهت مطالعهٔ سینما و امور تشکیلاتی فیلم
• ۱۳۳۹ بازی در فیلمی مستند، دربارهٔ مراسم خواستگاری، به سفارش مؤسسهٔ فیلم ملی کانادا.
• ۱۳۳۹ تهیهٔ سومین قسمت فیلم آب و گرما.
• ۱۳۴۰ سفر مجدد به انگلستان جهت مطالعهٔ امور سینمایی – بازگشت به ایران و تهیهٔ یک فیلم کوتاه برای مؤسسه کیهان با همکاری سهراب سپهری
• ۱۳۴۱ سفر به تبریز جهت مقدمات فیلمی دربارهٔ جذامی‌ها.
• ۱۳۴۱ سفر مجدد به تبریز همراه سه تن، اقامت در تبریز به مدت ۱۲ روز و تهیهٔ فیلم خانه سیاه است، دربارهٔ جذامی‌ها.
• ۱۳۴۲ تهیهٔ فیلم‌نامه برای فیلمی که هرگز ساخته نشد.
• ۱۳۴۳ همکاری در فیلم خشت و آینه ساختهٔ ابراهیم گلستان.
• ۱۳۴۳ ترجمهٔ نمایشنامهٔ ژان مقدس اثر برنارد شاو دربارهٔ زندگی ژاندارک که قرار بود به روی صحنه بیاید و فروغ عهده‌دار نقش ژاندارک باشد.
• ۱۳۴۳ ترجمهٔ سیاحت‌نامهٔ هنری میلر در یونان به نام ستون سنگی ماروسی. (چاپ نشد)
• ۱۳۴۳ چاپ برگزیدهٔ اشعار فروغ
• ۱۳۴۵ سفر مجدد به ایتالیا و شرکت در دومین فستیوال مؤلف.

زیباترین عکسهای فروغ فرخزاد

در پایان، تعدادی از عکس های کمتردیده‌شده فروغ فرخزاد شاعر معاصر را می‌بینید.