حدیث ثقلین چیست؟

ستاره | سرویس مذهبی – حدیث ثقلین یکی از مهم‌ترین احادیث نبوی است که دلالت بر امامت پس از پیامبر (ص) دارد. در مقاله پیش رو درباره ثقلین، معنای آن، اعتبار و جایگاهش در میان شیعه و سنی سخن می‌گوییم.

 

حدیث ثقلین یکی از احادیث مشهور است که از پیامبر اکرم (ص) به‌جا مانده و درباره همراهی همیشگی قرآن و اهل بیت (ع) است. این حدیث به شکل متواتر نقل شده و هم در کتب حدیثی شیعی و هم سنی می‌توان آن‌را پیدا کرد. حدیث ثقلین موجب شد تا بسیاری از افراد که راه راستین را گم کرده بودند یا به اعتقاداتشان شک داشتند با اطمینان تمام راه ولایت را پیش بگیرند و هدایت شوند. پیامبر اکرم (ص) در این حدیث به دو گوهر ارزشمند اشاره می‌کند و بعد آن دو را قرآن کریم و عترت خودش معرفی می‌کند. با این حدیث مشخص می‌شود تنها راه سعادت تمسک به قرآن و عترت رسول الله (ص) است و این دو باید با یکدیگر باشند.

 

متن و ترجمه حدیث ثقلین

حدیث ثقلین به نقل از کتاب اصول کافی که یکی از کتب اربع شیعه است بدین شرح است:

«…إِنِّی تَارِک فِیکمْ أَمْرَینِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا- کتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَیتِی عِتْرَتِی أَیهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّکمْ سَتَرِدُونَ عَلَی الْحَوْضَ فَأَسْأَلُکمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِی الثَّقَلَینِ وَ الثَّقَلَانِ کتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِکرُهُ وَ أَهْلُ بَیتِی…»

ترجمه:

«.. من در میان شما دو چیز باقی می‌گذارم که اگر آن‌ها را دستاویز قرار دهید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که اهل بیتم هستند.‌ای مردم بشنوید! من به شما رساندم که شما در کنار حوض بر من وارد می‌شوید، پس من از شما درباره رفتارتان با این دو یادگار ارزشمند سؤال خواهم کرد، یعنی کتاب خدا و اهل بیتم…»

 

سند و اعتبار 

یکی از ویژگی‌های این حدیث، این است که هم در منابع شیعی و هم در منابع حدیث اهل سنت ذکر شده است و نقل آن به شکل تواتر است. بدین معنا که این حدیث به قدری در کتب حدیثی مختلف تکرار شده و توسط افراد زیادی نقل شده که دیگر احتمال ساختگی بودن آن محال است و تبانی و دروغگویی چند صد نفر امکان پذیر نیست.

علمای شیعه بر این باورند که ۸۲ حدیث با مضمون ثقلین در کتاب‌های مختلف روایی آمده است. از معروف‌ترین این کتاب‌ها می‌توان اصول کافی، کمال الدین، امالی صدوق، امالی مفید، امالی طوسی و عیون اخبار الرضا را نام برد. حدیث ثقلین در میان کتاب‌های روایی اهل سنت نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. گفته‌اند حدیث ثقلین را ۲۵ نفر از صحابه رسول الله (ص) نقل کرده‌اند. در کل در اعتبار و وثاقت این حدیث هیچ شکی نیست.

 

اهمیت و جایگاه 

اهمیت حدیث ثقلین از این روست که بعد از اینکه پیامبر (ص) در زمان‌ها و مکان‌های مختلف این حدیث را صادر کردند اوضاع و شرایط بعد از پیامبر و برای مسلمین روشن‌تر شد. چندی از محققین شیعه که در زمینه اثبات ولایت و امامت امام علی (ع) و در ادامه آن بقیه ائمه اطهار (ع) فعالیت کرده‌اند اذعان داشته‌اند که حدیث ثقلین در بحث امامت، بر تمام احادیث مقدم است. این حدیث گرانبها در علم کلام و مناظرات کلامی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از مناظرات بین علمای شیعه و سنی درباره همین حدیث بوده است. مواردی نظیر کتاب الغدیر از علامه امینی و شب‌های پیشاور از سلطان الواعظین از نمونه‌هایی هستند که خیلی خوب به حدیث ثقلین پرداخته‌اند.

 

حدیث ثقلین چه می‌گوید؟

متکلمین با تکیه بر ثقلین استدلال می‌آورند که اهل بیت (ع) و قرآن کریم هر دو می‌توانند در کنار هم بهترین راهنمایان مسلمانان باشند و تبعیت از آن‌ها واجب است. تبعیت از قرآن به این دلیل واجب است که کلام وحی است و تبعیت از اهل بیت هم به این دلیل واجب است که همراه همیشگی قرآن هستند و اطاعت‌شان از این همراهی واجب می‌شود. البته حدیث ثقلین مانند حدیث طیر و حدیث منزلت نیست که صراحتاً از ائمه (ع) نام ببرد، اما از این جهت که به تمام ابعاد امامت به صورت یک جا اشاره می‌کند اهمیت بسیار زیادی دارد و چراغ راهنمای بسیاری از شبهات کلامی است.

 

اثبات امام زمان (عج) با حدیث ثقلین

مسئله غیبت امام زمان (عج) در همه زمان‌ها بحث بر انگیز بوده است. درک این موضوع به صورت تمام و کمال برای شیعیان هم سخت بوده و بزرگان شیعه نیز بعد از غیبت امام زمان (عج) کتاب‌هایی در این باب نوشتند تا فهم آن آسان‌تر شود.

طبیعتاً درک این موضوع برای اهل سنت دشوارتر بوده است و برای اثبات امام زمان (عج) یا باید از حجیت سخن معصومین استفاده کنیم یا به مبانی کلامی متوسل شویم که بیانگر لزوم وجود امام در تمامی اعصار است. حدیث ثقلین بدون نیاز به این دو مقدمه به تنهایی و با تاکید زیاد بر همراهی قرآن و اهل بیت (ع) دلیل روشنی برای اثبات امام زمان (عج) ارائه می‌دهد.

 

مرجعیت علمی ائمه (ع)

در حدیث ثقلین می‌خوانیم که عترت و قرآن دو چیز گرانبها هستند که بین آن‌ها جدایی نیست. قرآن منبع اصلی فرامین و دستورات الهی است که مسلمانان با رجوع به آن می‌توانند تکلیف‌شان در بسیاری از امور مربوط به مسائل دینی را بدانند و با عمل به آن‌ها به درگاه الهی نزدیک‌تر شوند و مسیرِ رشد و بالندگی را طی کنند. تاکید نهفته در ثقلین بر همراهی مطلق ائمه معصومین و قرآن کریم نشان از این است که ائمه نیز در کنار قرآن مرجع شایسته‌ای برای مسلمانان هستند که همیشه می‌توان در مسائل دینی به آن‌ها رجوع کرد و از توصیه‌های آن بزرگواران بهره کافی را برد. این مرجعیت مربوط به زمان خاص و محدودی نبوده است و همیشه می‌توان با استفاده از سخنان گهربار به جای مانده از ائمه (ع) راه را از چاه تشخیص داد. حدیث ثقلین خود یکی از مثال‌های بارز این مسئله است.