فرانشیز بیمه چیست و انواع آن کدام است؟

ستاره | سرویس عمومی – فرانشیز بیمه چیست و انواع و اقسام آن کدام است؟ پیش از پاسخ به این پرسش بهتر است ابتدا با معنی عبارت فرانشیز آشنا شویم. فرانشیز تلفظ فرانسوی لغت Franchise است که در انگلیسی آن را فرنچایز می‌نامند. از آن‌جایی که معنی لغوی این کلمه در پرسش فرانشیز بیمه چیست هیچ کاربردی ندارد، از پرداختن به آن می‌پرهیزیم و مستقیم به سراغ بحث اصلی خود یعنی یافتن پاسخی برای پرسش فرانشیز بیمه چیست می‌رویم. در واقع آن‌چه که اکنون در ایران با نام فرانشیز بیمه از آن یاد می‌شود در انگلیسی با عبارت Deductible شناخته می‌شود. با این حال به دلیل آن که در ایران استفاده از کلمه‌ی فرانشیز باب شده است، اکنون همه از این کلمه برای اشاره به رقم کسرپذیر بیمه استفاده می‌کنند.

شاید تا کنون با موارد مربوط به فرانشیز بیمه به طور مستقیم برخورد نکرده باشید. اما امکان دارد که روزی برای دریافت خسارت یا حق بیمه درمانی خود گذارتان به شرکت بیمه بیافتد. اگر هنگام دریافت خسارت با مبلغی کمتر از رقم تخمینی و مورد انتظار خود مواجه شدید با مفهوم فرانشیز بیمه بیشتر آشنا می‌شوید. در چنین مواقعی بخشی از مبلغ خسارت را در عمل خود شما پرداخت کرده‌ا‌ید و این همان چیزی است که به آن فرانشیز بیمه گفته می‌شود.

 

فرانشیز بیمه چیست؟

فرانشیز بیمه بخشی از هزینه‌های مربوط به خسارت است که فرد بیمه‌گذار خود باید آنها را پرداخت نماید. هزینه‌هایی که بیمه‌گر نسبت به پرداخت آنها هیچ تعهدی ندارد. به عنوان مثل اگر در یک بیمه نامه رقم دویست هزار تومان به عنوان فرانشیز بیمه تعیین شده باشد، در پرداخت نهایی بیمه‌گر به بیمه‌گذار این رقم از مبلغ پرداختی کسر خواهد گردید. در واقع تقبل رقم یاد شده بر عهده‌ی فرد بیمه‌گذار خواهد بود و بیمه‌گر هیچ مسئولیتی نسبت به آن نخواهد داشت.

حال شاید این پرسش مطرح شود که چگونگی اعمال فرانشیز بیمه چیست و این امر در عمل به چه ترتیبی اجرا می‌شود؟ در کشور ما فرانشیز بیمه با توجه به موارد قید شده در بیمه‌ نامه اعمال می‌شود. به این معنی که اگر در بیمه ‌نامه موضوع فرنشایز و مبلغ آن قید شده‌ باشد، تنها در صورتی مبلغ کامل خسارت از سوی بیمه‌گر قابل پرداخت خواهد‌ بود که میزان کل خسارت بیش از درصد معینی از ارزش موضوع بیمه باشد. در مجموع یکی از دلایل اصلی اعمال فرنشایز بیمه جلوگیری کردن از بی‌احتیاطی‌ احتمالی بیمه‌گذاران عنوان می‌شود.

در توضیح بیشتر این موضوع باید گفت که معمولا افراد مختلف تنها در مواقعی برای وارد نیامدن خسارت به دارایی‌شان احتیاط به خرج می‌دهند که ارزش خسارت احتمالی وارد آمده به دارایی آنها در حد قبل توجهی باشد. در غیر این صورت و در مواقعی که ارزش خسارت وارد آمده به دارایی افراد پایین است معمولا اشخاص مختلف ابای چندانی از وارد آمدن خسارت به اموال و دارایی‌شان نخواهند داشت.

فرانشیز بیمه به این دلیل از سوی بیمه‌گر در نظر گرفته می‌شود که احتیاط بیمه‌گذار را هنگام مواجه شدن با خطرات احتمالی بالا ببرد. چرا که اگر میزان خسارت وارد آمده به دارایی او از حد معینی کمتر باشد، بیمه‌گر هیچ گونه تعهدی نسبت به پرداخت هزینه‌ی آن نخواهد داشت.   

البته برای در نظر گرفتن فرانشایز بیمه از سوی بیمه‌گر دلایل دیگری نیز می‌تواند وجود داشته باشد. یکی دیگر از دلایل این امر بالاتر بردن تمرکز بیمه‌گر بر حفاظت و پشتیبانی از موضوع بیمه خواهد بود. چرا که با در نظر گرفتن فرانشیز بیمه در بیمه نامه‌ها بخش قابل توجهی از تعهدات شرکت‌های بیمه‌گر کاهش می‌یابد. امری که از مراجعات مکرر بیمه‌گذاران مختلف به شرکت‌های بیمه جلوگیری به عمل می‌آورد. از همین رو دقت و توجه شرکت‌های بیمه‌گر در مراقبت و حفاظت از موضوع بیمه نیز به همان نسبت افزایش خواهد یافت.

علاوه بر آن وجود فرنشایز در بیمه نامه‌ها موجب افزایش انگیزه‌ی بیمه‌گران در فعالیت‌هایشان می‌شود. امری که یکی از مهم‌ترین پیامدهای آن در نظر گرفتن تخفیفات قابل توجه از سوی شرکت‌های بیمه‌گر در حق بیمه‌های در نظر گرفته شده توسط آنها خواهد بود. حال می‌توان این پرسش را مطرح ساخت که به شکل خلاصه اهداف تعیین فرانشیز بیمه چیست و این اهداف در حالت کلی چه مواردی را در بر می‌گیرد؟ این اهداف را می‌توان در مواردی نظیر حذف خسارت‌های جزیی، حفظ علاقه‌مندی بیمه‌گذار به مراقبت از موضوع بیمه و جلوگیری از طرح دعاوی برای خسارت‌های جزیی خلاصه کرد.

 

انواع فرانشیز بیمه

نخستین و رایج‌ترین نوع فرانشیز بیمه گونه‌ای است که به صورت یک رقم ثابت و مشخص تعیین می‌شود. به طور معمول این رقم در بیمه‌ نامه‌ها با نام سقف فرانشیز قید می‌گردد و از میزان خسارت نهایی پرداخت شده توسط بیمه‌گر به بیمه‌گذار کسر می‌شود. به عنوان مثال اگر در یک بیمه نامه مبلغ صد هزار تومان به عنوان فرانشیز خسارت قید شده باشد، هنگام پرداخت خسارت از سوی بیمه‌گر به بیمه‌گذار مبلغ مذکور از خسارت پرداخت شده کسر می‌شود.

در نوع دوم فرانشیز بیمه مبلغ فرانشیز نه به شکل یک عدد مشخص که در قالب یک درصد معین در بیمه نامه آورده شده است و از رقم پرداختی بیمه کسر می‌شود. به این ترتیب هر چقدر مبلغ نهایی بیمه بیشتر باشد، فرانشیز آن نیز به همان نسبت افزایش خواهد یافت. به عنوان مثال اگر ارزش یک بیمه نامه تدوین شده رقم یک میلیون تومان تعیین گردد و فرانشیز قید شده در آن هم معادل ۱۰ درصد باشد، مبلغ فرانشیز آن بیمه نامه معادل ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود.

در نوع سوم فرانشیز بیمه نیز مبلغ نهایی به شکل درصد تعیین می‌شود. اما تفاوت میان نوع دوم و سوم فرانشیز بیمه چیست؟ تفاوت موجود میان دو نوع فرانشیز یاد شده در آن جا قابل مشاهده است که مبلغ پرداختی نوع سوم فرانشیز بیمه نه به شکل درصد مشخصی از کل ارزش بیمه نامه که به صورت درصد معینی از کل خسارت وارد آمده به بیمه‌گذار محاسبه می‌شود. به عنوان مثال اگر مبلغ کل یک بیمه نامه‌ی تدوین شده ۱۰ میلیون تومان و فرانشیز بیمه هم ۱۰ درصد خسارت احتمالی باشد، در صورتی که ارزش خسارت وارد آمده به بیمه‌گذار یک میلیون تومان محاسبه گردد، رقم کسر شده از خسارت پرداختی ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود.

نوع چهارم فرانشیز بیمه به شکل ترکیبی محاسبه می‌گردد. به این معنی که در بیمه نامه‌ی تدوین شده به صورت جداگانه هم یک سقف مشخص برای فرانشیز تعیین می‌شود و هم درصدی برای تعیین فرانشیز بیمه مشخص می‌گردد. به عنوان مثال ممکن است در یک بیمه نامه قید شود که فرانشیز بیمه رقم ۵ درصد از کل قرارداد بیمه یا مبلغ ثابت ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود. در این صورت هنگام وقوع خسارت ابتدا فرانشیز بیمه به صورت درصدی محاسبه می‌شود. اگر مبلغ به دست آمده از این محاسبه کمتر از رقم ۱۰۰ هزار تومان باشد همان مبلغ به عنوان فرانشیز بیمه تعیین می‌گردد. در غیر این صورت فرانشیز بیمه همان مبلغ ثابت ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود.          

اما مدل رایج دیگر فرانشیز بیمه چیست؟ در این مدل سقف مشخصی برای پرداخت خسارت تعیین می‌شود. به این ترتیب در صورتی که مبلغ نهایی خسارت بیش از سقف تعیین شده باشد، رقم اضافه به عنوان فرانشیز بیمه محسوب خواهد گردید. به عنوان مثال اگر در بیمه نامه‌ی مربوط به یک کارخانه‌ی بزرگ سقف قابل پرداخت خسارت رقم ۱۰۰ میلیون تومان تعیین شود، بیمه‌گر موظف است در صورت بروز حادثه‌ی احتمالی تنها همین ۱۰۰ میلیون تومان را به عنوان خسارت پرداخت کند. به این ترتیب اگر میزان خسارت وارد آمده به کارخانه‌ی مذکور ۱۲۰ میلیون تومان تعیین گردد، ۲۰ میلیون تومان اضافه به عنوان فرانشیز بیمه محاسبه می‌شود. رقمی که بیمه‌گذار خود باید آن را تقبل کند.

 

روش‌های اعمال فرانشیز بیمه

مسلما بیمه‌ی اموال از جمله مهمترین و پر مشتری‌ترین گونه‌های بیمه به شمار می‌رود. این بیمه خود شاخه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد و انواع و اقسام گوناگونی را شامل می‌شود.

یکی از انواع رایج بیمه‌ی اموال بیمه‌ی آتش سوزی است. در گونه‌های مختلف بیمه‌ی آتش سوزی به طور معمول از در نظر گرفتن فرانشیز صرف‌نظر می‌شود. دلیل اصلی این موضوع آن است که خسارت‌های ناشی از آتش سوزی معمولا ارقام کلانی را شامل می‌شود. بنابراین منظور کردن فرانشیز برای هزینه‌های پرداختی بیمه‌ی آن چندان ضروری به نظر نمی‌رسد. به این دلیل که فرانشیز بیمه به طور عمده و در حالت کلی مبالغ کلانی را در بر نمی‌گیرد. بنابراین منظور کردن آن در هزینه‌های مربوط به خسارت‌های سنگین نظیر آتش سوزی تاثیر چندانی به حال بیمه‌گر یا بیمه‌گذار نخواهد داشت.

تنها موارد مربوط به بیمه‌ی آتش سوزی که فرنشایز به آنها تعلق می‌گیرد پوشش‌های ویژه‌ و اضافه‌ی مربوط به بیمه‌ی آتش سوزی است. همچنین در بیمه‌های مشابه مربوط به حوادث غیر متقربه نظیر زلزله یا سیل و طوفان هم معمولا مبلغی به عنوان فرنشایز بیمه در نظر گرفته می‌شود.

   

نوع دیگری از بیمه که مشتریان فراوانی دارد بیمه‌ی مربوط به خودرو است که خود شامل چندین قسم می‌شود. از میان اقسام مختلف بیمه‌ی خودرو معمولا در بیمه‌ی بدنه رقمی به عنوان‌ فرانشیز در نظر گرفته می‌شود. به طور معمول فرانشیز بیمه‌ی بدنه‌ی خودرو از لحاظ چگونگی محاسبه و میزان رقم محاسبه شده نسبت مستقیمی با نوع خسارت و شدت آن دارد. به عنوان مثال در خسارت‌های شدید یا جزیی وارد شده به خودرو، مبلغ فرانشیز بیمه می‌تواند به شکل ثابت محاسبه شود یا درصد معینی از کل خسارت را در بر بگیرد. حتی میزان فرانشیز بیمه و نوع تعیین آن گاه برای اجزای مختلف خودرو متفاوت خواهد بود.

گونه‌ی دیگری از بیمه‌ی اموال هم وجود دارد که در سیستم حمل و نقل رایج است و به بیمه‌ی بار یا محموله‌های قابل حمل مربوط می‌شود. نوع خاصی از بیمه‌ی مربوط به بار وجود دارد که با نام بیمه‌ی شرط یا بیمه‌ی تمام ریسک شناخته می‌شود. در این نوع خاص از بیمه هیچ گونه رقمی به عنوان فرانشیز منظور نمی‌گردد.  

بیمه‌های مهندسی نیز نوع دیگری از اقسام بیمه به شمار می‌رود. معمولا در این نوع خاص از بیمه‌ها برخلاف بیمه‌های حمل و نقل مبلغ قابل توجهی به عنوان فرانشیز بیمه در نظر گرفته می‌شود.

 

رابطه‌ی بیمه مسئولیت با فرانشیز بیمه چیست؟

در رابطه با بیمه‌هایی که از نوع مسئولیت هستند فرانشیز بیمه چگونه اعمال می‌شود؟ به طور کل دو نوع بیمه‌ی مسئولیت داریم که در قالب بیمه‌ی مسئولیت اجباری و بیمه‌ی مسئولیت اختیاری قابل تعریف است. هر دو نوع یاد شده از بیمه‌ی مسئولیت به عنوان زیر مجموعه‌ای از بیمه‌ی اموال طبقه‌بندی می‌شود.

در گونه‌های مختلف از بیمه‌‌ی مسئولیت اختیاری، بیمه‌گذار از این امکان برخوردار است که با توجه به توان مالی و میزان فعالیت خود رقمی را به عنوان فرانشیز متقبل شود تا حق بیمه‌ی کمتری را پرداخت نماید. در این میان بیمه‌گر نسبت به خسارت‌های کم اهمیتی که میزان آنها در حد همان فرنشایز تعیین شده یا کمتر از آن است مسئولیتی نخواهد داشت و فرد بیمه‌گذار باید خود آنها را جبران کند.

اما در نوع اجباری از بیمه‌های مسئولیت، کیفیت فرانشیز بیمه چیست و چگونه تعیین می‌شود؟

در بیمه‌های مسئولیت اجباری معمولا فرانشیز تعیین نمی‌شود. به این دلیل که برای فرد خسارت دیده دشوار است که بتواند بخشی از خسارت خود را از بیمه‌گذاری که مسئولیت اصلی به وجود آمدن این خسارت بر گردن او قرار دارد مطالبه کند و برای مابقی آن به بیمه‌گر او مراجعه نماید. یکی از نکات مثبت این ویژگی آن است که اگر فردی که مسئولیت وارد کردن خسارت را بر عهده دارد پیدا نشود فرد زیان دیده می‌تواند با مراجعه به صندوقی که برای جبران خسارت در نظر گرفته شده است، خسارت خود را جبران نماید.