صله رحم چیست؟

در اصطلاح، صله رَحِم محبت و سلوک داشتن با خویشان و نزدیکان است. «صله» در لغت به معنای احسان و دوستی است و منظور از «رَحِم» خویشاوندان و بستگان است. تحکیم روابط انسانی و خویشاوندی در اسلام بسیار مورد تاکید است. آیات و روایات فراوانی از معصومین به جای مانده که توصیه اکید بر برقراری روابط حسنه با نزدیکان دارند. امروزه آسیب‌های فراوانی در کمین کانون خانواده‌ها و روابط بین افراد است. روند کلی فرهنگ جهانی روابط فردی را ضعیف‌تر می‌کند و بدون فکر عمل کردن و اهمیت ندادن به ارزش‌هایی که سالیان سال به زندگی اجتماعی کمک کرده اند ممکن است سبب بروز آسیب‌های زیادی شوند.

همانطور که ذکر شد این اهمیت و جایگاه بسیاری که برقراری ارتباط در اسلام دارد تنها به دید و بازدید‌های صوری و سالیانه ختم نمی‌شود. هدف از صله رحم برقرار کردن ارتباط و پیوند عاطفی با خویشاوندان است و این ارتباط از راه‌های گوناگونی امکان‌پذیر است:

زمانی که یکی از نزدیکان در خطری جدی قرار گرفته است وظیفه دینی و انسان هر فرد این است که به کمک دادن به او بشتابد، وقتی چنین حرکتی به سبب تکرار وارد فرهنگ جمعی یک جامعه شود بسیاری از اتفاقات ناگواری که در سطح کلان رخ می‌دهند بدین وسیله کاهش پیدا می‌کنند.

بسیار پیش می‌آید افرادی که از سن پایین‌تر، تجربه کمتر یا اطلاعات کمتری بهره‌مند هستند به اطلاعاتی که شما دارید نیازمند می‌شوند. کمک فکری و مشاوره دادن به نزدیکان مایه دلگرمی آن‌ها نسبت به اقداماتشان است و تاثیر بسیار زیادی دارد. می‌توان از این راه روابط را نزدیک‌تر کرد.

غیبت کردن، تهمت زدن، زخم زبان و کنایه و بسیاری از گناهات و صفات اخلاقی بد در وجود ما هست و هر روز با تکرار این اشتباهات دیگران را می‌رنجانیم. یکی از انواع صله رحم ترک آزار است. اگر فقط همین چند نمونه گناه زبانی را ترک کنیم روابط نزدیک‌تر و البته با کیفیت‌تر می‌شوند.

محبت کردن به افرادی که از لحاظ عاطفی کمبود دارند به خصوص کودکانی که به علت‌های مختلف در معرض خطر‌ها و آسیب‌های گوناگون هستند ارزش بسیاری دارد و آثار صله رحم را هم به دنبال دارد.

قطع رحم و پایان بخشیدن به روابط خویشاوندی آثار فراوانی دارد که از اغلب از زبان ائمه اطهار به گوشمان رسیده است:

امام صادق (ع) می‌فرماید: من چیزی را مؤثرتر از صله رحم برای زیادی عمر نمی‌شناسم. گاه کسی که تنها سه سال به پایان عمرش باقی است صله رحم می‌کند و خداوند به برکت آن سی سال به عمر او می‌افزاید و عمر او را تا ۳۳ سال زیاد می‌کند و گاه کسی ۳۳ سال به پایان عمر او باقی مانده است، اما قطع صله رحم می‌کند و خداوند ۳۰ سال از عمر او می‌کاهد و سه سال بعد از آن اجل او فرا می‌رسد. امام حسین (ع) می‌فرماید: هر کس دوست دارد مرگش به تأخیر بیافتد صله رحم کند.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: هر کس یک عمل را برای من ضمانت کند (انجام دهد) من برای او چهار عمل را ضامن می‌شوم و آن اینکه صله رحم کند پس خداوند او را دوست خواهد داشت، رزق او زیاد می‌شود، عمرش افزایش پیدا می‌کند و داخل بهشتی می‌شود که خداوند وعده داده است.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: صله رحم دشمن را اندوهگین می‌سازد و از مرگ‌های بد نگه می‌دارد.

حدیثی که از پیامبر اسلام (ص) نقل شده که: «صلة الرحم تعمر الدیار و تزید فی الأعمار و إن کان اهلُها غیر أخیارٍ»، یعنی پیوند با خویشان، شهر‌ها را آباد می‌کند و بر عمر‌ها می‌افزاید. اگر چه انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.

صله رحم اگر به صورت دید و بازدید و سر زدن به خویشاندان و نزدیکان باشد آدابی دارد که به توصیه اسلام رعایت کردن آن‌ها امری مطلوب و شایسته است، چند مورد از آداب صله رحم که در کتاب‌های روایی بیشتر مورد تاکید ائمه اطهار بوده اند عبارتند از:

اولین و مهم‌ترین آداب دید و بازدید، سلام دادن است؛ چراکه سلام یکی از نام‌های خداوند متعال است و با سلام کردن رحمت الهی نازل می‌شود. حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: هر گاه به هم برخوردید، با سلام کردن و دست دادن دیدار کنید و چون جدا شدید، با آمرزش‌خواهی از هم جدا شوید.

اسلام همیشه یکی از طرفداران روابط صمیمی و بدون دشمنی بوده است. دست دادن در هنگامه ملاقت با افراد باعث بیرون ریختن کینه و دشمنی از ذهن می‌شود. حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: با یکدیگر دست دهید؛ زیرا دست دادن کینه و کدورت را از بین می‌برد.

مسلمان واقعی کسی است که از مورد لعن بودن توسط پیامبر دوری می‌کند. رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: «ملعون است، ملعون است کسی که قطع رحم کند»