نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 8 آذر 1400
ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – موسیقی یا موزیک چیست؟ نظر بزرگان و فیلسوفان در مورد موسیقی چیست؟ موسیقی را چگونه تقسیم بندی می‌کنند؟ و… اگر این سوالات به ذهن شما هم خطور کرده است برای جواب آن‌ها با ما همراه باشید.
تعریف موسیقی یا موزیک
موسیقی یا موزیک را که در ادبیات فارسی کهن به آن خنیا هم می‌گویند، یک فعالیت یا حرفه است که از صدا یا سکوت تشکیل می‌شود. عناصر اصلی تشکیل دهنده‌ی موسیقی، ملودی، هارمونی و ریتم است که ملودی توسط زیر و بمی صدا‌ها به وجود می‌آید.
ریشه‌ی کلمه‌ی خنیا
خنیا از لغت پارسی خونیاک و لغت اوستایی هونواک گرفته شده است. هونواک از دو بخش هو (به معنای نیک و خوش) و نواک (به معنای نوا) ساخته شده است که مجموعا هونواک را می‌توان نوای خوش معنی کرد. واژه‌ی موسیقی هم از لغت یونانی و برگرفته از واژهٔ Mousika) μουσική و مشتق از واژهٔ Μοῦσαι) می‌دانند.
مهم‌ترین عامل به وجود آورنده‌ی موسیقی صدا و ریتم همراه با هنر بیان احساسات به وسیله‌ی آواست.
تعاریف مختلف از موسیقی
پیشینیان و موسیقی دانان بزرگ گذشته تعاریف مختلفی از موسیقی ارائه داده‌اند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- ارسطو (از فیلسوفان یونان باستان): موسیقی را یکی از شاخه‌های ریاضی معرفی کرد و فیلسوفان اسلامی هم نظر وی را پذیرفته‌اند مانند ابن سینا که در کتاب خود در بخش ریاضی از موسیقی نام برده است.
ارسطو در جای دیگری می‌گوید: موسیقی حکمتی است که نفوس بشر از اظهار آن در قالب الفاظ عاجز است بنابراین آن را در قالب اصوات ظاهر می‌سازد. - افلاطون (دوّمین فیلسوف از فیلسوفان بزرگ): او می‌گوید موسیقی یک ناموس اخلاقی است که روح به جهانیان، و بال به تفکر و جهش به تصور، و ربایش به غم و شادی و حیات به همه چیز می‌بخشد. موسیقی روح انسان را مناسب و هماهنگ می‌کند و استعداد پذیرش عدالت را در وی برمی‌انگیزد.
- ابونصر فارابی: از نظر ابونصر فارابی (از بزرگترین فلاسفه و دانشمندان ایرانی عصر اسلام) موسیقی علم شناسایی الحان و شامل دو علم است؛ علم موسیقی عملی و علم موسیقی نظری.
- ابوعلی سینا: از نظر ابوعلی سینا (پزشک، ریاضی‌دان، منجم، فیزیک‌دان، شیمی‌دان، زمین‌شناس، شاعر، منطق دان و فیلسوف ایرانی) موسیقی علمی است ریاضی که در آن از چگونگی نغمه‌ها از نظر ملایمت و سازگاری، و چگونگی زمان‌های بین نغمه‌ها بحث می‌شود.
- بتهوون: بتهوون (موسیقیدان و آهنگساز برجسته‌ی آلمانی) موزیک یا موسیقی را مظهری می‌داند عالی‌تر از هر علم و فلسفه‌ای. از نظر او موسیقی هنر زبان دل و روح بشر و عالی‌ترین تجلی قریحهٔ انسانی است. بتهوون می‌گوید: “آنجا که سخن از گفتن بازمی‌ماند موسیقی آغاز می‌شود”.
- لئوپددوفن: ریشه موسیقی به عهد کهن ارتباط دارد. در واقع همان روزی که انسان توانست برای نخستین بار خوشی‌ها و رنج‌های خود را با صدا نمایش دهد، مبدأ موسیقی به‌شمار می‌آید.
- ابن خردادبه (جغرافی‌دان، تاریخ‌نویس و موسیقی‌شناس ایرانی): موسیقی آن است که تو را شاد کند و برقصاند و بگریاند و اندوهگین کند و جز آن هر چه باشد رنج و بلاست.
موسیقی ذهن را لطیف و خوی را ملایم و جان را شاد و قلب را دلیر و بخیل را بخشنده می‌کند، آفرین بر خردمندی که موسیقی را پدیدآورد. - هگل (فیلسوف بزرگ آلمانی): آنچه موسیقی متعلق به خود می‌داند همان اعماق زندگانی درون شخص است موسیقی هنر خاص روح است و به‌طور مستقیم به روح خطاب می‌کند.
- واگنر: آهنگساز، رهبر ارکستر، نظریه‌پرداز موسیقیدان و مقاله‌نویس آلمانی در تعریف موزیک می‌گوید: من موسیقی را تنها وسیله لذت گوش به‌شمار نمی‌آورم بلکه آن را محرک قلب و مهیج احساسات می‌دانم. موسیقی عالی‌ترین هنرهاست. موسیقی متعلق به دل است و جایی که دل نیست موسیقی هم وجود ندارد.
- نیچه: فیلسوف، شاعر، منتقد فرهنگی، آهنگساز و فیلولوژیست کلاسیک بزرگ آلمانی معتقد است که تمام پدیده‌ها در مقایسه با موسیقی تنها نمادند. زندگی بدون موسیقی اشتباهی بزرگ بوده‌است.
موسیقی و زیبایی شناسی
در رابطه با موسیقی سه نظریه‌ی زیبایی شناسی وجود دارد:
- موسیقی به مثابه زبان احساسات
- موسیقی به مثابه نماد احساسات
- ذات موسیقی صدا و حرکت است
برخی از پدیده‌های طبیعی مانند صدای آب، وزش باد، صدای برگ‌های درختان و … آوا‌های طبیعی موسقی هستند. این امر نشان می‌دهد که موسیقی پدیده‌ای طبیعی است که در فطرت انسان و در تمام فرهنگ‌ها و جوامع وجود دارد.
تاریخچه زیبایی‌شناسی در موسیقی
موسیقی یا موزیک توانایی برانگیختن احساسات را دارد و این امر از بیش از دوهزار سال است که در همه جای دنیا به اثبات رسیده است. اما درک اینکه چگونه چنین احساساتی را در انسان به وجود می‌آورد کمی دشوار به نظر می‌رسد. برخی از قدیمی‌ترین نظریه‌های غربی هنر را تقلیدی از طبیعت خدا می‌دانند. موسیقی قادر به توصیف اشکال و رنگ‌های طبیعت نیست، ولی نقش به سزایی در تقلید اصوات موجود در عالم دارد. اما این قالب هنری غیرمفهومی و غیر تقلیدی که مجموعه‌ای از اصوات نظام یافته‌است به نحو معینی تجربیات زیبایی شناسانه‌ای فراهم می‌آورد که در ابعاد و مراتب مختلف دارای ارزش هستند.
دیدگاه ادیان نسبت به موسیقی
در دین اسلام
برخی از فقها در اسلام موسیقی را مکروه یا حرام اعلام کرده‌اند و آن لهو و لعب می‌دانند (مانندشهاب الدین الهیثمی و ابن ابی الدنیا). ابن زیله نیز معتقد بود که موسیقی می‌تواند شخص را به ارتکاب عمل گناه بکشاند. اما در این میان ابوحامد محمد غزالی، موسیقی و سماع را جایز دانسته‌است.
در دین زرتشت
بر اساس برخی مستندات پیش از حمله اعراب به ایران زرتشتیان با آهنگ‌های گروهی یا تک نفره آشنا بودند. زرتشتیان معتقدند که خواندن دعا با آواز تأثیر بیشتری دارد.
دسته بندی یا تقسیم بندی موسیقی
موسیقی یا موزیک را به روش‌های مختلفی تقسیم بندی می‌کنند که عبارتند از:
تقسیم بندی موسیقی براساس زمان یا دوران پیدایش
- موسیقی قرون وسطی
- موسیقی رنسانس
- موسیقی دوره باروک
- موسیقی کلاسیک
- موسیقی رومانتیک
- موسیقی مدرن
- موسیقی معاصر
تقسیم بندی موسیقی براساس مکان
- موسیقی بومی
- موسیقی نواحی
- موسیقی شرقی
- موسیقی غربی
- موسیقی ایرانی
- موسیقی عربی
- و …
تقسیم بندی موسیقی براساس ساختار آواشناسی
- کوانتو تونیک (به آن دسته از موسیقی‌هایی که دارای نت‌های جداگانه مشخص با فاصله موسیقایی باشد می‌گویند)
- استریم تونیک (به موسیقی بدون فواصل – موسیقی دارای نت‌های پیوسته می‌گویند)
تقسیم بندی موسیقی براساس ساختارگام
- گام کروماتیک
- گام دیاتونیک
تقسیم بندی موسیقی براساس اولویت کلام یا ساز
- موسیقی کلامی
- موسیقی بی‌کلام
تقسیم بندی موزیک براساس کاربرد
- موسیقی درمانی
- موسیقی رقص
- موسیقی فیلم
- موسیقی نظامی (مارش)
تقسیم بندی از لحاظ سازبندی (ارکستراسیون)
- موسیقی تک سازی (Solo)
- موسیقی سمفونیک
- موسیقی اپرا
- دو نوازی (دوئت)
- سه نوازی (تریو)
- چهارنوازی (کوارتت)
- موسیقی تلفیقی (فیوژن)
- موسیقی ضربی
- موسیقی آرشه‌ای (مانند کوارتت زهی، گروه ساز‌های بادی)
- موسیقی آوایی (وکال) – مانند آثار ارکستر آوازی تهران یا گروه کر کلسیا
تقسیم بندی بر پایه فرم موسیقی
- سونات
- سمفونی
- پرلود (پپش درآمد)
- مینوئت
- پیشنوا (اُورتور)
- کنسرتو
- لایتموتیف یا نغمه معرف (leitmotiv به معنی نغمهٔ راهبر یا شاخص)
تقسیم بندی بر اساس دستگاه یا مقام (در موسیقی ایرانی)
موسیقی سنتی ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آوازاست. هفت دستگاه عبارتند از: دستگاه ماهور ، دستگاه شور، دستگاه همایون، دستگاه نوا، دستگاه سه گاه، دستگاه چهارگاه، دستگاه راست پنجگاه و پنج آواز شامل آواز بیات ترک، ابوعطا، افشاری، دشتی و اصفهان. هر آواز یا دستگاه می‌تواند شامل تعدادی گوشه باشد.
نظرات خود در مورد موسیقی یا موزیک و تاثیرگذاری آن را از طریق بخش “ارسال نظر” در پایین همین صفحه با ما در میان بگذارید.
