نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 9 آذر 1400
ستاره | سرویس هنر – برخی از سازهای موسیقی در بین مردم، چه افرادی که موسیقی کار می‌کنند و چه افرادی که موسیقی کار نمی‌کنند، بسیار شناخته شده هستند. یکی از سازهای بین المللی که در همه جای دنیا طرفدار و کاربرد دارد ساز اصیل پیانو است که در ادامه به معرفی این ساز می‌پردازیم.
معرفی ساز پیانو
پیانو یکی از مشهورترین سازهای دارای صفحه کلید است. صدایی که از ساز پیانو خارج می‌شود نتیجه‌ی برخورد چکش‌های داخل ساز با سیم‌های فلزی است. چکش‌ها در اثر فشرده شدن کلید‌ها یا کلاویه‌ها به حرکت در می‌آیند و سیم‌های داخل جعبه به صفحه‌ای به نام صفحه‌ی صدا متصل هستند که صدا را تقویت می‌کنند.
این ساز دارای بالاترین دامنه یا وسعت صوتی در بین تمام ساز‌ها و قادر به تولید محدوده‌ی فرکانس از ۲۷ تا ۴۱۸۶ هرتز است. به همین دلیل آن را کامل‌ترین و مادر همه‌ی ساز‌ها می‌نامند. پیانو کامل و معمولی دارای هفت اکتاو است.
تاریخچه‌ای از ساز پیانو
در سال ۱۷۰۰میلادی در شهر پادووای در ایتالیا فردی به نام بارتولومئو کریستافوری پیانو را اختراع کرد. این ساز به مدت یک دهه تقریبا ناشناخته ماند تا اینکه نویسنده‌ای ایتالیایی در سال ۱۷۱۲ مقاله‌ای را درباره‌ی آن نوشت. پس از آن مقاله را به زبان آلمانی و دیگر زبان‌ها ترجمه کردند و باعث شد که به طور گسترده‌ای منتشر شود. موضوع مقاله بر مکانیزم ساز متمرکز بود که باعث شد که سازندگان بعدی این ساز کار خود را بر اساس این مقاله شروع کنند.
قبل از ابداع ساز پیانو سازی قدیمی به نام هارپسیکورد در بین مردم رواج داشت. اما تفاوتی که بین پیانو امروزی و هارپسیکورد وجود داشت این بود که نوازنده پیانو قادر است با ضربه‌ی آرام صدایی نرم و ملایم و با ضربه‌ی محکم صدایی قوی را ایجاد کند. در حالی که در هارپسیکورد شدت صدا در هر حالت یکسان و مستقل از شدت ضربه است. همین ویژگی ساز باعث شد که توجه بسیاری از آهنگسازان و نوازندگان قرن هجده را به خود جلب کند و رفته رفته کامل شده و به شکل امروزی برسد. پیانویی که امروزه ما می‌شناسیم از اواسط قرن نوزده ایجاد شد.
خوب است بدانید که نام این ساز در ابتدا پیانو فورته بوده است و امروزه آن را مخفف کرده و پیانو می‌نامند. در اصطلاح موسیقی پیانو به معنی ملایم و فورته به معنی قوی است و چون این ساز توانایی تولید هر دو صدای ملایم و قوی را دارد آن را پیانو فورته نامیدند.
عملکرد ساز پیانو و صدادهی
این ساز دارای چکش‌هایی است که به کمک مجموعه‌ای از اهرم به کلیدهای آن متصل هستند. به این مجموعه عملگرا یا اکشن (action) پیانو می‌گویند که مسئولیت افزایش شتاب چکش‌ها در برخورد به سیم‌ها و کنترل عکس العمل بازگشتی آنها پس از برخورد به سیم‌ها را برعهده دارند.
سر چکش‌های ساز را با لایه‌ای از نمد یا الیاف طبیعی پوشش می‌دهند تا صدای بهتری تولید شود. البته عوامل دیگری مثل کیفیت صفحه‌ی صدا و … هم در صدای آن موثرند.
کلاویه یا کلیدهای ساز پیانو
پدال‌های پیانو
پدال اول sustain pedal (پدال سمت راست)
ولی اگر پدال اول را بگیریم همزمان همه‌ی دمپر‌ها یا صدا خفه کن‌ها از سیم‌ها جدا می‌شوند و باعث می‌شود که صدای سیم‌های پیانو بر روی یکدیگر تاثیر گذاشته و صدایی زیباتر و پر طنین‌تر به گوش برسد.
پدال دوم psostenuo pedal (پدال وسط)
در اکثر پیانو‌های ایستاده این پدال پرده‌ای از نمد بین سیم‌ها و چکش‌های پیانو قرار می‌دهد و صدای ساز را تا حدودی کم می‌کند. این پدال برای زمانی که می‌خواهید تمرین کنید و مزاحمت ایجاد نکنید مناسب است.
پدال سوم soft pedal (پدال سمت چپ)
انواع پیانو
پیانو‌های دیجیتال
پیانو‌های مکانیکی
پیانو‌های مکانیکی بدون برق هستند و باید حداقل سالی دو بار کوک شوند. پیانو‌های مکانیکی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- پیانو‌های مکانیکی ایستاده یا دیواری: نسبت به پیانو‌های گرند کوچکتر و برای استفاده در منزل مناسب‌تر هستند. در این نوع ساز، سیم‌ها به صورت عمودی قرار گرفته‌اند و چکش‌ها از جلو به سیم‌ها ضربه وارد می‌کنند. تصویر زیر یک پیانو مکانیکی ایستاده را نشان می‌دهد.
- پیانو‌های مکانیکی گرند: در ایران به این نوع ساز به غلط پیانو رویال هم گفته می‌شود. این پیانو کمی بزرگ است و معمولا بیشتر از دو متر طول دارد. دارای یک در بزرگ است که برای صدادهی بهتر هنگام نواختن در آن توسط یک پایه باز نگه داشته می‌شود. تصویر زیر یک پیانو گرند را نشان می‌دهد.
در قدیم دو نوع دیگر پیانو با نام‌های پیانو چهارگوش و پیانو اسپینت وجود داشت که امروزه منسوخ شده‌اند.
کلید نت نویسی ساز پیانو
نت نویسی پیانو با دو خط حامل انجام می‌شود که خط حامل بالا برای دست راست و خط حامل پایین برای دست چپ نوشته می‌شود. معمولا حامل بالای با کلید سل و حامل پایینی با کلید فا خط چهارم نوشته می‌شود.
نحوه‌ی نواختن ساز پیانو
نوازنده باید توسط نوک انگشتان به کلاویه‌ها ضربه بزند. نوازنده همزمان می‌تواند با ده انگشت، ده نت را همزمان به صدا در آورد. اگر آرام ضربه بزند صدای ملایم و اگر محکم ضربه بزند صدای قوی تری از ساز خارج می‌شود.
نوازندگان مطرح پیانو
نوازندگان غربی
نوازندگان مشهور زیادی در سراسر دنیا وجود دارند چندتن از مشهورترین‌ها عبارتند از:
- کارل فیلیپ امانوئل باخ
- ویلهلم باکهاوس
- لودویگ فان بتهوون
- یوهانس برامس
- ولفگانگ آمادئوس موتسارت
- والتر هندل
- کارل چرنی
نوازندگان ایرانی
- زنده یاد جواد معروفی
- انوشيروان روحانی
- شهرداد روحانی
- سامان احتشامی
در پایان قطعه‌ای دلنشین از هنرمند سرشناس انوشیروان روحانی را باهم می‌شنویم.
