مبطلات روزه و احکام آن برای شیعه و اهل سنت

ستاره | سرویس مذهبی – مبطلات روزه یا آن چیزهایی كه روزه را باطل می‌كند چه مواردی هستند و چه احکام و استثناء هایی دارند؟ مبطلات روزه برای زنان و مردان چه تفاوت‌هایی دارد؟ نظر مراجع تقلید درباره مبطلات روزه چیست؟

 

مبطلات روزه چه مواردی است؟

به طور کلی ۹ مورد را باید از باطل کنندگان یا مبطلات روزه نام برد.

1. خوردن و آشامیدن با آگاهی به روزه
2. رساندن غبار غلیظ به حلق
3. فرو بردن تمام سر در آب
4. قی‌ کردن (استفراغ و بالا آوردن از طریق حلق)
5. اماله‌ کردن با مایع (تزریق آب به روده‌ی بزرگ)
6. دروغ بستن به خداوند و پیغمر (ص)
7. جماع
8. استمنا
9. باقی‌ماندن «جنابت» و «حیض» و «نفاس» تا آغاز اذان صبح

 

 

احکام مبطلات روزه

۱. خوردن و آشامیدن

• اگر روزه‌دار عمداً چيزی بخورد يا بياشامد، روزه او باطل می‌شود؛ چه خوردن و آشاميدن آن چيز معمول باشد، مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاک و شيره درخت؛ و چه کم باشد يا زياد.
• اگر موقعی که مشغول غذا خوردن است بفهمد صبح شده، بايد لقمه را از دهان بيرون آورد و چنانچه عمدا لقمه را فرود برد روزه‌اش باطل است و کفاره روزه بر او واجب می‌شود.
• اگر روزه‌دار سهواً چيزی بخورد يا بياشامد، روزه‌اش باطل نمی‌شود.
• احتياط واجب آن است که روزه‌دار از استعمال آمپولی که به جای غذا به کار می‌رود خودداری کند. استفاده از آمپول بی حسی در اعمال دندانپزشکی در ماه رمضان روزه را باطل نمی‌کند.
• اگر روزه‌دار چيزی را که لای دندان مانده است عمداً فرو ببرد، روزه‌اش باطل می‌شود.
• کسی که می‌خواهد روزه بگيرد، لازم نيست پيش از اذان دندان‌هايش را خلال کند؛ ولی اگر بداند غذايی که لای دندان مانده در روز فرو می‌رود، بايد خلال کند و چنانچه خلال نکند و چيزی از آن فرو رود، روزه‌اش باطل می‌شود.

۲. غبار غلیظ به حلق

رساندن غبار يا دود غليظ به حلق بنابر اظهر روزه را باطل می‌کند؛ چه غبار چيزی که خوردن آن حلال است مثل آرد، يا غبار چيزی که خوردن آن حرام باشد. اما صرفا داخل شدن غبار در دهان و بينى بدون اينکه به حلق برسد، روزه را باطل نمی‌‏کند.

۳. سر فروبردن در آب

• اگر روزه‌دار عمداً تمام سر را در آب فرو برد، اگرچه بقيه بدن از آب بيرون باشد، بنابر اقوی روزه‌اش باطل می‌شود، ولی اگر تمام بدن را آب بگيرد و مقداری از سر بيرون باشد، روزه باطل نمی‌شود.
• اگر نصف سر را يک دفعه و نصف ديگر آن را دفعه ديگر در آب فرو برد بنا بر اظهر روزه‌اش باطل نمی‌شود.
• فرو بردن سر در آب مضاف، بنابر احوط روزه را باطل می‌کند.
• اگر روزه‌دار بی‌اختيار در آب بيفتد و تمام سر او را آب بگيرد، يا فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد، روزه او باطل نمی‌شود.
• اگر فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد، يا ديگری به زور سر او را در آب فرو برد؛ چنانچه در زير آب يادش بيايد که روزه است، يا آن شخص دست خود را بردارد، بايد فوراً سر را بيرون آورد و چنانچه بيرون نياورد، روزه‌اش باطل می‌شود.

نکته: فروبردن سر در آب در شرایطی مبطل روزه است که فرد روزه‌دار به‌یک‌باره تمام سر خود را وارد حوض آب کند نه اینکه زیر دوش آب قرار بگیرد بنابراین حمام کردن روزه‌دار سبب بطلان روزه می‌شود و آب ریختن روی سر توسط ظرف و مانند آن به صحت روزه ضرر نمی‌رساند.

۴. استفراغ کردن عمدی

هرگاه روزه‌دار عمداً قی (استفراغ) کند، اگرچه به ‌واسطه مرض و مانند آن ناچار باشد، روزه‌اش باطل می‌شود، ولی اگر سهواً يا بی‌اختيار قی کند اشکال ندارد، ولی نبايد آن را عمداً فرو ببرد.
اگر روزه‌دار بتواند از قی کردن خودداری کند، چنانچه برای او ضرر و مشقت نداشته باشد، بايد خودداری نمايد.

۵. اماله کردن در ماه رمضان

اماله کردن با چيز مايع، اگرچه از روی ناچاری و برای معالجه باشد، بنابر اظهر روزه را باطل می‌کند. شیاف اگر جامد باشد حکم اماله کردن نداشته و روزه را باطل نمی‌کند. برای اطلاعات بیشتر به حکم شیاف زدن برای روزه دار رجوع شود.

۶. دروغ بستن به خدا و پیامبر و ائمه

اگر روزه‌دار به خدا و پيغمبر و جانشينان آن حضرت (ع) عمداً نسبت دروغ بدهد (با گفتن يا نوشتن يا به اشاره و مانند اينها) روزه او باطل است.

 

 

۷. جماع (نزدیکی کردن روزه دار با همسر)

نزديکی کردن با همسر در ماه رمضان باعث ابطال روزه می شود؛ حتی اگر فقط به مقدار ختنه‌گاه داخل شود و منی هم بيرون نيايد.
اگر کمتر از مقدار ختنه‌گاه داخل شود و منی هم بيرون نيايد، روزه باطل نمی‌شود.
اگر فراموش کند که روزه است و نزديکی نمايد، يا او را به نزديکی مجبور نمايند، روزه او باطل نمی‌شود، ولی چنانچه در هنگام نزديکی يادش بيايد، يا ديگر مجبور نباشد، بايد فوراً از حال نزديکی خارج شود و اگر خارج نشود، روزه او باطل است.

۸. استمنا یا خودارضایی کردن روزه دار

اگر روزه‌دار استمناء کند، يعنی با خود کاری کند که منی از او بيرون آيد، روزه‌ اش باطل می‌شود. اما گر بی‌اختيار منی از او بيرون آيد، روزه‌اش باطل نيست.

۹. باقی‌ماندن «جنابت» و «حیض» و «نفاس» تا آغاز اذان صبح

اگر فرد جنب عمداً تا اذان صبح غسل نکند، روزه‌اش باطل می‌شود. کسی که وظيفه او تيمم است اگر عمداً تيمم ننمايد، روزه‌اش باطل است.
اگر در روزه واجب ماه رمضان که وقت آن معين است، تا اذان صبح غسل نکند و تيمّم هم نکند، ولی از روی عمد نباشد، مثل آن که ديگری به اجبار نگذارد غسل و تيمم کند و ناچار شود، روزه‌اش صحيح است؛ ولی در صورت فراموش کردن، روزه ماه رمضان باطل است.

کسی که جنب است و می‌خواهد روزه واجب رمضان بگیرد، اگر عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، بايد با تيمم روزه بگيرد و روزه او بنا بر اظهر صحيح است.
کسی که در شب ماه رمضان يا روزه واجب معين ديگری، برای هيچ کدام از غسل و تيمم وقت ندارد، نبايد خود را جنب کند، و همچنين است بنا بر اظهر اگر فقط برای تيمم وقت دارد، و اگر معصيت کرد و خود را جنب نمود، روزه‌اش با تيمم بنا بر اظهر صحيح است.

کسی که در شب ماه رمضان يا روزه واجب معين، جنب است و می‌داند که اگر بخوابد تا صبح بيدار نمی‌شود، در صورتی که در نخوابيدن عسر و حرج برای او نباشد، نبايد بخوابد، مگر بعد از غسل؛ و چنانچه بخوابد و تا صبح بيدار نشود، روزه‌اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب می‌شود.

 

مبطلات روزه برای زنان

احکام نفاس یا خونی که بعد از زایمان از رحم زنان خارج می‌شود و  احکام خونِ حیض (عادت ماهانه) با هم مشابه هستند. بروز عادت ماهانه یا جاری‌شدن خونِ نفاس برای روزه‌دار حتی اگر دقایقی قبل از اذان مغرب و صرف افطاری باشد یا دقایقی بعد از اذان صبح و شروع‌شدنِ روزه باشد، باعث باطل‌شدن روزه می‌شود.

با بروز عادت ماهانه، زنان چند روزی از گرفتن روزه معاف هستند و پس از پایان عادت ماهانه و تشخیص طهارت، باید غسلی به جا آورند و به ادامه‌ی روزه‌های خود بپردازند. 

اگر بانویی بدون اینکه غسل بعد از عادت ماهانه یا خونِ نفاس را به جا آورد روزه بگیرد، روزه‌اش باطل است و باید قضای آن را به جا آورد.

شما می توانید مبطلات روزه بانوان را در این مطلب به صورت کامل تر مطالعه بفرمایید.

 

مبطلات روزه اهل سنت، در فقه شافعی و فقه حنفی

الف) آنچه كه روزه را باطل می كند و فقط قضای آن را واجب مي گرداند:

۱- خوردن و آشاميدن بطوري عمدی

۲- استفراغ عمدی زيرا كه پيامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: «كسی كه استفراغ بر او غلبه كرد بر وی قضا نيست. اما كسی كه خود عمدا استفراغ كند. بايد قضای آن روز را بگيرد». (رواه ابوداود)

۳- حيض و نفاس (خون بعد از ولادت) اگر چه يك لحظه قبل از غروب آفتاب باشد، روزه را باطل مي كند.

۴- استمناء (جلق زدن) روزه را باطل می كند و قضا آن روز را واجب مي گرداند اما اگر احتلام شد روزه اش صحيح است.

۵- چکاندن قطره در گوش و بینی مبطل روزه است (طبق نظر هیئت فتوای اهل سنت جنوب ایران)

۶- تزریق آمپول: بیمارانی که نیاز به تزریق دارند بهتر است از رخصت شرع استفاده کرده و روزه نگیرند. (طبق نظر هیئت فتوای اهل سنت جنوب ایران)

ب) آنچه روزه را باطل می‌نمايد و قضا و كفاره را واجب مي گرداند:

جماع: يعنی نزديكی و همبستری كردن با همسر در روز رمضان كه در اين صورت روزه باطل می شود و قضا و كفاره روزه هر دو واجب می‌شود.

چيزهايی كه روزه را باطل نمی‌كند

۱- خوردن يا آشاميدن از روی فراموشی يا اجبار: كسی كه از روي فراموشی يا اجبار چيزی بخورد يا بياشامد روزه اش صحيح است.

پيامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: «كسی كه روزه بود و فراموش كرد آنگاه چيزي خورد يا نوشيد روزه خود را كامل كند زيرا كه خداوند به وي غذا و آب داده است.» (متفق عليه)

۲- استفراغ غير ارادي و بدون قصد روزه را باطل نمي كند.

۳- مضمضه (آب در دهان كردن) و استنشاق (آب در بينی كردن) روزه را باطل نمی كند مشروط بر اينكه مبالغه و زياده روی نكند.

۴- سرمه كشيدن در چشم همچنين چكاندن قطره در چشم روزه را باطل نمي كند.

۵- چشيدن طعم غذا به شرط اينكه از گلويش پايين نرود.

۶- فرو بردن آب دهان روزه را باطل نمی كند.

۷- مسواك زدن به وسیله چوب اراک مشکلی ندارد اما از مسواک زدن به وسیله برس و خمیردندان بهتر است جانب احتیاط را رعایت کرده و در هنگام روزه پرهیز شود.

۸- به تاخير انداختن غسل جنابت يا غسل (حيض) عادت ماهيانه و نفاس تا بعد از طلوع فجر بهتر است. حضرت عايشه و ام سلمه می فرمايند: «گاهي پيامبر صلی الله علیه وسلم صبح می نمودند (وفجر طلوع مي كرد) در حالي كه جنب بودند. آنگاه غسل مي كردند و روزه مي گرفتند». (رواه البخاری)

۹- احتلام (خارج شدن منی از انسان در خواب) در روز رمضان روزه را باطل نمی كند.

۱۰- حمام رفتن و ريختن آب بر روی سر هیچ اشکالی ندارد.

۱۱- حجامت و همچنين خون گرفتن روزه را باطل نمی كند زيرا كه در حديث چنين آمده است : «پيامبر صلی الله علیه وسلم در حالي كه روزه بودند حجامت گرفتند». (رواه البخاری) و اگر این کار موجب سستی و ضعف می شود پرهیز کردن از آن بهتر است.

۱۲- بوسيدن و در آغوش گرفتن همسر: برای كسی كه بتواند خود را كنترل نمايد و به همبستری (جماع )منجر نشود اشكالی ندارد، هر چند كه پرهيز كردن از اين امور افضل و بهتر است.

ام المؤمنين عايشه رضی الله عنها می‌فرمايد: «پيامبر صلی الله علیه وسلم در حالي كه روزه بودند. همسران خود را در آغوش می‌گرفت. و همچنين در حال روزه همسران را می‌بوسيد. ولی ايشان خود را سخت در كنترل داشت». (متفق عليه)

۱۳- استعمال عطر و بویيدن گل و ريحان هيچ اشكالی ندارد.

۱۴- استفاده از بخاخ (اسپری مخصوص) برای كسانی كه دچار بيماری (آسم) تنگی نفس هستند اشكالی ندارد و روزه را باطل نمی‌کند.

 

شرایط وجوب روزه چیست؟

روزه رمضان واجب است بر کسی که این شرایط را داشته باشند: 

۱- مسلمان بودن

۲- بالغ بودن: روزه بر کودکان واجب نیست اما کودکی که به سن تشخیص رسیده و توانایی داشته باشد خوب است که آنها را به روزه امر کرد تا اینکه عادت بگیرند.

۳- عاقل بودن: روزه بر دیوانه واجب نیست.

۴- طهارت از قاعدگی و نفاس: زنان قاعده و زنانی که خون ریزی بعد از ولادت دارند روزه بر آنها حرام است و بعداً در زمان طهارت قضا می کنند.

۵- توانایی روزه گرفتن: روزه بر شخص سالخورده ناتوان و مریض لاعلاج واجب نیست. اما مریضی که امید بهبودی دارد یا مسافر یا زن حامله یا شیرده یا کسی که مشکل خون ریزی دارد، می‌توانند روزه را بعداً قضا کنند.

 

در پایان توصیه می‌کنیم مکروهات روزه را نیز در ستاره بخوانید و اطلاعات بیشتری درباره احکام روزه در ماه رمضان کسب کنید.