راهنمای پرورش عقرب سیاه و چگونگی گرفتن زهر آن

ستاره | سرویس گیاهان و حیوانات – پرورش عقرب سیاه در عین این که کار خطرناکی به شمار می‌رود، می‌تواند سود قابل توجهی را نصیب کسانی که به انجام آن مشغول هستند نماید. البته به منظور انجام درست و اصولی این کار افراد علاقه‌مند باید آموزش‌های لازم را دیده باشند.

 

زهر عقرب از قیمت بالایی برخوردار است و افراد زیادی در جهان خواهان آن هستند. مهمترین دلیل برای توجیه خطرات پرورش این جانور را هم می‌توان همین موضوع قلمداد کرد. به دلیل آن که عقرب‌ها موجودات چندان بزرگی نیستند، برای نگهداری آنها نیاز به مکان گسترده‌ای نخواهد بود. گذشته از آن تعداد افرادی که در حال حاضر به پرورش عقرب سیاه در ایران مشغول هستند چندان پرشمار نیست. بنابراین برخلاف پرورش سایر جانوران، تجارت مربوط به پرورش عقرب هنوز فاصله‌ی زیادی تا اشباع شدن کامل در کشور ما دارد.

جالب است بدانید که کشور ایران یکی از معدود کشورهای خاورمیانه به شمار می‌رود که در آن سم ضد عقرب تولید می‌شود. بنابراین کسانی که به پرورش عقرب سیاه مشغول هستند با مشکل چندانی در زمینه‌ی فروش زهر عقرب مواجه نخواهند بود. 

 

 

آشنایی با گونه‌های مختلف عقرب‌ در پرورش عقرب سیاه

پرورش عقرب سیاه به دلیل پراکندگی قابل توجه این گونه از عقرب در سراسر ایران است که مورد توجه پرورش دهنده‌گان آن قرار دارد. این گونه از عقرب که با نام علمی آندرکتونوس کراسیکودا شناخته می‌شود، علاوه بر رنگ سیاه در قالب رنگ قهوه‌ای نیز در ایران وجود دارد. عقرب سیاه یکی از درشت جثه‌ترین گونه‌های عقرب سمی در ایران به شمار می‌رود. اگرچه این گونه‌ از عقرب در استان خوزستان بیشتر از سایر استانهای ایران مشاهده شده است، اما در مناطق دیگر کشور ما نیز یافت می‌شود.

البته به غیر از عقرب سیاه دو گونه‌ی دیگر از عقرب به نام‌های همیسکورپیوس لپتروس و کمپسوبوتوس ماتهیزنی نیز در ایران وجود دارد. عقرب همیسکورپیوس لپتروس در استان خوزستان با نام گادیم شناخته می‌شود و یکی از مرگ‌بارترین گونه‌های عقرب کشف شده در ایران به شمار می‌رود. عقرب لیپتروس از جثه کوچک‌تری نسبت به عقرب سیاه برخوردار است و با رنگ زرد بدن خود شناخته می‌شود. این عقرب از خصلتی تهاجمی برخوردار بوده و نسبت به عقرب سیاه بسیار خطرناک‌تر است.

عقرب کمپسوبوتوس ماتهیزنی نیز مانند همتای خود از رنگ زرد بهره می‌برد و تقریبا از همان جثه و قامت برخوردار است. هر چند که این عقرب از بدن لاغرتر و باریک‌تری نسبت به لیپتروس بهره می‌برد. البته علاوه بر نمونه‌های اشاره شده گونه‌های دیگری از عقرب نیز در ایران وجود دارد که بسیاری از آنها سمی نیستند. با این توضیحات بهتر است به ریزه‌کاری‌های پرورش عقرب سیاه بپردازیم.

 

 

محل نگهداری عقرب‌ در پرورش عقرب سیاه

محل نگهداری عقرب‌ها باید در بخش سقف کاملا سر بسته باشد و در بخش کف نیز با شن پوشیده شود. به منظور جریان یافتن منظم هوا در محل نگهداری عقرب‌ها باید مکان مورد نظر به تهویه هوا نیز مجهز گردد. اگر برای مدت کوتاهی ایراداتی در تهویه هوای محل پرورش عقرب سیاه به وجود آمد مشکل عدیده‌ای برای این جانور به وجود نمی‌آید. چرا که عقرب‌ها قادرند برای مدت طولانی بدون اکسیژن به زندگی خود ادامه دهند. البته باید سعی کرد مشکل تهویه هوای محل پرورش عقرب سیاه در طولانی مدت وجود نداشته باشد و خیلی زود رفع گردد.

بیشتر فعل و انفعال عقرب‌ها نظیر غذا خوردن در محیط‌های تاریک و هنگام فرا رسیدن شب صورت می‌گیرد. بنابراین اگر محل مورد نظر شما برای پرورش عقرب سیاه از نور کافی برخوردار نباشد نباید خود را نگران کنید.

البته محل پرورش عقرب سیاه باید به طور کامل درزگیری شده باشد. چرا که در غیر این صورت این جانوران از محل نگهداری خود گریخته و ممکن است برای دیگران مشکل‌آفرین شوند. از همین رو حتی برای سوراخ‌های هواکش و نورگیر محل نگهداری آنها نیز باید از پوشش ایمنی استفاده کرد.

 

 

دمای محیط پرورش عقرب سیاه باید بین ۲۱ درجه تا ۳۲ درجه‌ی سانتیگراد تنظیم گردد. البته بالا رفتن دما تا ۳۷ درجه‌ی سانتیگراد نیز مشکل خاصی برای این جانور ایجاد نمی‌کند. اما باید سعی کنید تا دمای محیط پایین‌تر از حد معمول نیاید. از همین رو مناطق گرمسیر برای پرورش عقرب سیاه مناسب‌تر به نظر می‌رسد.

به دلیل رعایت موارد ایمنی، محل پرورش عقرب سیاه باید دور از مناطق مسکونی یا شهری باشد. همچنین به دلیل آن که هنگام وقوع زلزله فعالیت عقرب‌ها و تحریک‌پذیری آنها افزایش می‌یابد، محل پرورش عقرب سیاه باید فاصله‌ی قابل توجهی از مناطق زلزله خیز و گسل‌های فعال زیرزمینی داشته باشد.

برای غذا دادن به عقرب‌ها نیز می‌توانید از انواع و اقسام حشرات مختلف استفاده کنید. علاوه بر آن موجودات کوچکی نظیر مارمولک یا مارهای ریز جثه هم می‌توانند غذای مناسبی برای عقرب‌ها باشند. عمل تغذیه عقرب‌ها معمولا به صورت هفتگی انجام می‌گیرد.

 

 

چگونگی تولید مثل عقرب‌ها

نوزادان عقرب به صورت زنده به دنیا می‌آیند و خبری از تخم‌گذاری برای تولید مثل نخواهد بود. فصل تولید مثل عقرب‌ها معمولا گرم‌ترین فصل سال است. در واقع آنها از نیمه‌های فصل تابستان تا اواسط فصل پاییز که هوا به طور کامل سرد نشده است اقدام به جفت‌گیری و تولید مثل می‌کنند. به طور کل مدت باروری عقرب‌ها معمولا بین دو تا چهار ماه به طول خواهد انجامید. زمان تولد نوزادان عقرب پس از هر جفت گیری نیز حداکثر ده روز خواهد بود. البته این رقم گاه به یک روز و حتی چند ساعت نیز کاهش می‌یابد.  

تعداد بچه عقرب‌های متولد شده در هر نوبت تولید مثل گاه به ۹۰ عدد می‌رسد. البته اگر به پرورش عقرب سیاه پرداختید و هر کدام از عقرب‌هایتان کمتر از ۱۰ بچه به دنیا آوردند، نباید به آنها خرده بگیرید. چرا که تعداد بچه عقرب‌های به دنیا آمده در هر نوبت می‌تواند حتی به اندازه‌ی انگشتان یک دست نیز کاهش یابد.

در برخی از گونه‌های عقرب نوزادان از سر مادر خارج می‌شوند و در گونه‌های دیگر نیز این عمل در نواحی دم صورت می‌گیرد. در هر دو صورت هم بچه عقرب‌ها تا زمان رشد لازم در سطح پشتی بدن عقرب مادر جاخوش می‌کنند. این فرایند معمولا تا زمانی به طول می‌انجامد که بچه عقرب‌ها نخستین پوست‌اندازی خود را تجربه کرده و برای ورود به مرحله‌ی بعدی زندگی خود آماده شوند.

 

 

روش نخست استخراج زهر در پرورش عقرب سیاه

همان گونه که به آن اشاره شد پرورش عقرب سیاه تنها به دلیل زهر گران‌بهای آن است که انجام می‌گیرد. یکی از روش‌های مرسوم برای خارج کردن زهر عقرب از بدن آن استفاده از شوک الکتریکی است. در این روش به کمک دستگاه‌های خاص نوعی شوک الکتریکی به عقرب وارد می‌کنند تا غدد سمی بدن آن را تحریک نمایند. پس از انجام این کار زهر عقرب از آخرین بند دم آن و نیشی که روی دم وجود دارد قابل استخراج خواهد بود. در این روش میزان زهر استخراج شده از دم عقرب رقمی مابین یک صدم میلی‌گرم تا دو میلی‌گرم براورد می‌شود.

پس از استخراج زهر عقرب باید تدابیر لازم برای نگهداری آن به صورت کاملا سریع اتخاذ شود. چرا که زهر عقرب به شکل مایع حداکثر تا نیم ساعت ماندگار است و پس از آن به طور کامل فاسد و بی‌خاصیت می‌شود. از همین رو معمولا زهر عقرب را به صورت خشک نگهداری می‌کنند تا از ماندگاری بیشتری برخوردار گردد.

میزان مقاومت زهر عقرب در حالت خشک شده هم حدود دو سال است. در این حالت حتی تا دمای چهار درجه‌ی سانتیگراد نیز می‌توان زهر عقرب را سالم نگه داشت. این در حالی است که برای سالم نگه داشتن زهر مایع عقرب به مدت طولانی دمای محیط باید حدود هشتاد درجه‌ی سانتیگراد زیر صفر باشد. در این میان دمای محیطی که در آن اقدام به استخراج زهر می‌شود نیز نباید کمتر از چهار درجه‌ی سانتیگراد باشد. چرا که در غیر این صورت روند فاسد شدن زهر سرعت بیشتری به خود می‌گیرد.

 

 

روش دوم استخراج زهر

دیگر روش مرسوم برای استخراج زهر عقرب بریدن غده‌ی تولید زهر این جانور است. به منظور انجام این کار آخرین بند دم عقرب که به نیش آن متصل است بریده می‌شود و پس از شستشوی کامل در محفظه‌های مخصوص برای خشک شدن قرار می‌گیرد.

پس از سپری شدن حدود یک ماه این جسم خشک شده به طور کامل له و پودر گردیده و با آب بدون ناخالصی (آب مقطر) مخلوط می‌گردد. البته این پایان کار نیست. چرا که پس از آن باید محلول به دست آمده را در دستگاه های مخصوص دیگر قرار داد تا زهر خالص به طور کامل از آن جدا گردد.      

از میان دو روش مذکور روش استخراج زهر از طریق وارد کردن شوک الکتریکی به عقرب روش کامل‌تری محسوب می‌شود. چرا که در این روش زهر خالص‌تری به دست می‌آید.

با توجه به این موضوع که از هر عقرب میزان ناچیزی زهر به دست می‌آید، برای کسب درآمد از طریق پرورش عقرب سیاه باید از تعداد زیادی عقرب نگهداری کرد. به طور متوسط از هر پنجاه هزار عقرب بالغ که پس از حدود ۱۸ ماه به سن گرفتن زهر می‌رسند، حدود ۸.۳ گرم زهر عقرب در حالت خشک شده به دست می‌آید. با توجه به این که میانگین قیمت جهانی زهر عقرب در حال حاضر رقمی در حدود ۸۰ میلیون تومان است، شما با نگهداری از پنجاه هزار عقرب و استخراج موفقیت‌آمیز زهر آنها می‌توانید بیش از ۶۰۰ میلیون تومان درآمد کسب کنید. البته در این میان نباید هزینه‌های مربوط به نگهداری عقرب‌ها و استخراج زهر آنها را نادیده گرفت.

زهر عقرب‌ها معمولا در مصارف پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مهم‌ترین کاربرد آن در تولید داروهای مختلف است. البته از سم عقرب‌ برای تولید پادزهر عقرب نیز استفاده می‌شود که آن هم خود یک دارو به شمار می‌رود.

 

 

سایر نکات مربوط به پرورش عقرب سیاه

برای راه‌اندازی یک مرکز پرورش عقرب در ایران که از طرفیتی معادل ۵۰ هزار عقرب برخوردار باشد شما ابتدا به یک قطعه زمین با حداقل مساحت ۳۰۰ کیلومتر مربع نیاز خواهید داشت. پس از آن باید محلی که برای پرورش عقرب‌ در نظر گرفته‌اید و اقداماتی که در این زمینه انجام داده‌اید، توسط کارشناسان مربوط به سازمان محیط زیست، بهداشت و کشاورزی مورد بازرسی قرار گیرد.

پس از آن اگر تمام موارد اصولی را رعایت کرده باشید می‌توانید با اخذ مجوز مربوط به پرورش عقرب کار خود را آغاز نمایید. در ابتدای کار بهتر است فرایند پرورش این جانور را با تعداد کمتری عقرب شروع کنید. چرا که برای پرورش دادن حدود ۱۰۰۰ عقرب باید سرمایه‌ای در حدود ۱۰ میلیون تومان در اختیار داشته باشید. بنابراین بهتر است در ابتدای کار از انجام ریسک‌های بی‌مورد بپرهیزید.

البته نرخ بازدهی پرورش عقرب معمولا بالا است و این کار تنها در حدود ۲۰ درصد هدر رفتگی دارد. در مجموع اگر در این کار صبوری کنید می‌توانید در مدت زمانی حدود یک تا یک و نیم سال امیدوار به بازگشت سرمایه خود باشید و پس از آن هم روی کسب سود متمرکز شوید.

مسلما اگر قصد پرورش عقرب برای بار نخست را دارید، در دور ابتدایی باید تعداد عقرب‌های مورد نیاز را خریداری نمایید. خریداری عقرب معمولا از ابتدای فصل پاییز تا اواسط فصل بهار صورت می‌گیرد.

 

 

پس از خریدن عقرب‌ها باید ابتدا آنها را تمیز کنید تا محل پرورش خود را آلوده نکنند. به منظور انجام این کار باید عقرب‌ها را به صورت گروه گروه در محفظه یا لگنی که با آب ولرم پر شده است ریخته و خوب آنها را به هم بزنید تا آلودگی‌ها از بدنشان پاک شود. دمای آب نباید از ۲۱ درجه‌ی سانتیگراد کمتر باشد و به بیش از ۳۰ درجه‌ی سانتیگراد برسد. پس از شستشوی عقرب‌ها باید آنها را در محفظه‌ای خشک مانند یک لگن خالی ریخته تا بدنشان کاملا خشک شود. پس از انجام این کار می‌توانید این جانوران را به محل پرورش عقرب وارد کنید.

به طور کل عقرب‌ها موجودات مقاومی هستند و به راحتی نمی‌میرند. بر این اساس کم بودن تعداد تلفات آنها از میزان ضرر و زیان شما در نگهداری آنها می‌کاهد. حال که با بخشی از ملزومات و پیش زمینه‌های پرورش عقرب آشنا شدید می‌توانید تصمیم بگیرید که آیا قادر به انجام این کار خواهید بود یا اینکه نمی‌توانید از پس آن بر بیایید. در پایان برای بار دیگر تاکید می‌کنیم که پرورش عقرب کار بسیار ظریف و دشواری است و بدون دیدن آموزش‌های لازم نباید آن را انجام داد.