معرفی ساز دیجیریدو و اولین نوازنده آن در ایران

 

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – برخی از ساز‌ها با وجود اینکه دارای قدمتی دیرینه هستند، ولی خیلی شناخته نشده‌اند. برخی از این ساز‌ها بیشتر در مناطق بومی و برای موسیقی بومی استفاده می‌شوند. یکی از این ساز‌ها ساز دیجیریدو است که در ادامه با آن آشنا می‌شویم.

دیجیریدو یک ساز بادی چوبی است. بادی بودن آن به این معنی است که صدا از طریق دمیدن هوا در آن، تولید می‌شود و چوبی بودن هم که نشان از جنس و ساختمان آن دارد که از چوب ساخته شده است. این ساز را در قدیم با عنوان ترومپت چوبی هم می‌شناختند.

قدمت و تاریخچه‌ی این ساز را می‌توان در بین مردمان بومی شمال استرالیا جستجو کرد. این ساز اولین بار در سرزمین‌های آرهن و شمال استرالیا ابداع شده است. مردم آن منطقه از صدای طبیعت و صدای حیوانات الهام گرفته و این ساز را می‌نواختند و از آن برای همراهی آواز‌ها، رقص ها و داستان‌سرایی استفاده می‌کردند. آن‌ها برای نواختن از صدای پرندگان، حیوانات و… تقلید می‌کردند. علاوه بر این برای سرگرمی نیز این ساز را می‌نواختند.
در آثار باستانی و صخره نگاری‌های مربوط به ۱۵۰۰ سال پیش تصویر یک دیجیریدو نواز و دو آوازخوان مشاهده شده است.

سازندگان اولیه، دیجیریدو را از ساقه‌ی درخت اکالیپتوس می‌ساختند، درختانی که توسط موریانه سوراخ شده بودند. نحوه‌ی ساخت به این صورت است که پس از پیدا کردن درخت و تقسیم آن به قطعات کوچک‌تر، پوست آن را جدا می‌کردند و سر انتهایی آن را می‌تراشیدند و آماده‌ی نواختن می‌کردند. برای زیبا‌تر شدن ساز، آن را با رنگ، تزئین و نقاشی می‌کردند. دیجیریدو‌های جدید‌تر را با چوب‌های سخت غیربومی، پی وی سی، فلز و سفال می‌سازند.

در گذشته فقط مردان می‌توانستند این ساز را بنوازند. نواختن این ساز کاری بس دشوار است. تولید صدا و تکنیک‌های تنفسی دارای شگرد‌های خاص خود است. تکنیک نواختن به این صورت است که نوازنده باید در یک زمان از طریق بینی نفس بکشد و در همان زمان هوا را از طریق دهان خارج کند. در این حالت اکسیژن زیادی وارد بدن می‌شود و به خاطر لرزش‌هایی که در حین نواختن در جمجمه و صورت ایجاد می‌شود پس از پایان نواختن نوازنده احساس آرامش می‌کند.

نوازندگان برای راحتی در هنگام نواختن، دهانهٔ آن را به موم آغشته می‌کنند.

 

در برخی از کشور‌ها مثل آلمان از ساز دیجیریدو در علم پزشکی استفاده می‌کنند. از این ساز برای درمان برخی مشکلاتی مثل ناراحتی‌های تنفسی در حنجره و جمجمه، خر و پف و … استفاده می‌شود. همچنین از آن به عنوان یک مسکن برای درد‌ استفاده می‌شود؛ به این صورت که دیجیریدو را در نزدیکی عضو دردناک بدن می‌نوازند و معتقدند که صدای این ساز می‌تواند موجب تسکین درد شود.
استفاده از این ساز برای درمان نتایج مثبتی به دنبال داشته است به همین دلیل روز به روز به طرفداران آن اضافه شده است.

اولین فردی که دیجیریدو را به جامعه‌ی موسیقی ایران معرفی کرد “پیام رونق” نوازنده متبحر این ساز است. وی علاوه بر نواختن این ساز، در ساخت و تولید این ساز هم دستی دارد و همچنین آموزش این ساز به علاقمندان را نیز بر عهده گرفته است.

 

در ادامه بخش از مصاحبه‌ای با این هنرمند را می‌خوانیم:

چرا این ساز را به عنوان ساز تخصصی خود انتخاب کردید؟
به دلیل علاقه‌ای که به صدای این ساز بومی داشتم، دنبال آموزش آن رفتم و نواختن آن را فراگرفتم. در ایران قبل از من کسی این ساز را دنبال نکرده است و من وقتی دیدم نسبت به صدای آن علاقه‌مند هستم، آن را فراگرفتم.

از چه زمانی نواختن آن را آغاز کردید؟
از سال ۱۳۸۵ با این ساز قدیمی آشنا شدم. یک سال بعد از معرفی رسمی این ساز، توانستم با همراهی گروه دارکوب این ساز را در کنسرتی در تهران بنوازم و به مردم و حتی به دیگر هنرمندان معرفی کنم.

برای آموزش این ساز به مشکل خاصی مواجه نشدید؟
من برای ادامه تحصیل به هند رفته بودم، در آنجا با یک زن و شوهر آشنا شدم که خانم استرالیایی و آقا، بلژیکی بود. این زوج «دیجیریدو» می‌زدند و من تنبور؛ ساز اصلی من تنبور است. به طور اتفاقی یک شب ما همدیگر را در کنار ساحل دیدیم و خیلی جالب بود، زیرا آن‌ها شیفته تبور که از فرهنگ دراویش کردستان ایران می‌آید شدند و من شیفته ساز بومی‌های شمال استرالیا. بعد از اتمام آن دوره، در زمان خداحافظی ما ساز‌ها را با هم تبادل کردیم. من با ساز استرالیایی به ایران آمدم و آن‌ها با سازی ایرانی به اروپا رفتند.

وقتی شما با دیجیریدو به ایران بازگشتید، چطور آن را آموزش دیدید؟
من با یک ساز بادی خیلی بزرگ به ایران آمدم و در ابتدا خیلی با مشکل روبرو بودم، زیرا کسی نبود که این ساز را به من آموزش دهد. من تکنیک‌های اولیه را از دوستان استرالیایی و بلژیکی‌ام یادگرفته بودم، از اینرو کاری که کردم این بود که ریتم‌های مقام‌های عرفانی تنبور را که ساز اصلی من است، روی این ساز پیاده و اجرا کردم. این تجربه باعث شد تا شیوه نوازندگی من متفاوت باشد، زیرا از این ساز استفاده ریتمی کردم.

گفته می‌شود شما تنها نوازنده این ساز به شکل حرفه‌ای هستید. درست است؟
واقعیتش این است که وقتی من در سال ۸۵ آموزش این ساز را آغاز کردم، یکی دونفر به شکل غیرحرفه‌ای آن را می‌نواختند و این طور نبود که به شکل حرفه‌ای نسبت به نوازندگی آن اقدام کنند.
از آنجا که قسمت دیگری از فعالیت من موسیقی الکترونیک است، برای خودم جالب بود که توانستم یکی از قدیمی‌ترین ساز‌های دنیا را در کنار جدیدترین و مدرن‌ترین موسیقی دنیا (موسیقی الکترونیک) قرار دهم.

 

جز ایران در کدامیک از کشور‌های دیگر کنسرت داده‌اید؟
تاکنون علاوه بر بر ایران در مالزی، ترکیه، هندوستان و مجارستان کنسرت برگزار کرده‌ام که همگی آن‌ها تجربه‌های خوبی را برای من به ارمغان آورده‌اند.

چرا خود نسبت به ساخت این ساز اقدام کرده‌اید؟
چون احساس کردم این ساز در ایران غریب مانده است و بنابراین خواستم نسبت به آن ادای دین کرده باشم. من تاکنون دیجیریدو‌های بسیاری ساخته‌ام تا مردم ایران را با آن آشنا کنم و این امر موجب شود مردم به سمت آن کشیده شوند و از غربت در آید. ناگفته نماند که قبل از اینکه من این ساز را در ایران بسازم کسانی بودند که نسبت به ساخت آن به شکل غیرحرفه‌ای اقدام کرده بودند، اما همانطور که می‌گویم کاملا غیرحرفه‌ای بود و اصلا استاندارد نبودند؛ بنابراین از آنجایی که به نوازندگی آن تسلط کامل داشتم، سعی کردم ساز‌هایی با استاندارد جهانی و اصولی بسازم که به دست صاحبان و علاقمندانش برسد.

این ساز‌ها چه خصوصیاتی دارند؟
از خصوصیات این ساز‌ها می‌توان به درست بودن صدا و سالم بودن نت‌ها، استفاده از چوب اکالیپتوس درختان جنوب ایران، نقاشی‌های بسیار ظریف و زیبا و … اشاره کرد. باید اضافه کنم که کیفیت ساز‌ها با مشابه استرالیایی آن غیر قابل تشخیص است، با این تفاوت که ساز‌های ما تحت تاثیر نوسانات بازار ارز نیست و به همین دلیل قیمت‌ها بسیار مناسب‌اند. این ساز یک ساز نیست که مخاطب عام داشته باشد و ساز دم دستی و شناخته شده‌ای نیست. به همین دلیل من سعی کردم با ساخت آن سهمی در شناساندن آن داشته باشم.

شکل و اندازه ساز‌ها با هم فرق دارند و این موجب می‌شود تا از نظر صدادهی نیز با هم متفاوت باشند ولی همان صدای اورجینال را دارا خواهندبود. مزیتی که این ساز‌ها دارند این است که کارخانه‌ای نیستند که به صورت کپی، پیست ساخته شوند و به شکل سری دوزی باشند. هر یک از این‌ها بر اساس هنرمندی که آن‌ها را ساخته و همچنین بر اساس تنه درختی که برای ساخت انتخاب می‌شوند، متفات است. روش کار به این صورت است که تفاوت شکل ساز در نت‌ها تفاوت ایجاد می‌کند.

به این ساز نام‌های ترومپت چوبی و پرکاشن بادی نیز اطلاق شده است. این ساز بر اساس قوانین لوله‌های صوتی ساختاری متفاوت پیدا می‌کند. مثلا وقتی طول سازکوتاه و بلند شود، نت آن نیز فرق می‌کند. به همین دلیل کسانی که حرفه‌ای کار می‌کنند باید هفت نت اصلی را داشته باشند و حتی نیم پرده‌ها را نیز بتوانند با آن‌ها اجرا کنند.

 

“من تنها به عنوان عضو کوچکی از خانواده دیجیریدو سعی در شناساندن آن کرده‌ام حال چقدر موفق شده باشم دیگر بستگی به این دارد که در یک جامعه فضای موسیقی چقدر باز باشد و مردم آن چقدر نسبت به ساز‌های جدید روی خوش نشان بدهند. امیدوارم توانسته باشم اتفاقات خوبی را برای مردم درخصوص این ساز رقم بزنم چرا که به نوعی خود را مدیون و مرهون این ساز با شکوه می‌دانم“.

در پایان کلیپی از نواختن ساز دیجیریدو را باهم می‌بینیم.