مهمترین منابع آلوده کننده رودخانه‌ها و مشکلات حاصل از آن‌ها

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – آب مهمترین عنصر کره زمین است و امروزه با پیشرفت چشمگیر و سریع علم و فناوری، توسعه صنایع مختلف و توسعه شهری سطح آلودگی آب رودخانه‌ها نیز افزایش پیدا کرده است. در ادامه با مهمترین منابع آلوده کننده رودخانه‌ ها و تاثیر آن‌ها بر سلامت آب آشنا می‌شوید.

 

 

۱) عوامل مرتبط با جنگل

• یکی از عجیب‌ترین منابع آلوده کننده رودخانه‌‌ها، درختان جنگل و سایر عوامل مرتبط با آن‌ها هستند. استفاده از کود‌های شیمیایی و آفت کش‌هایی که به منظور رشد سریع درختان به کار می‌روند باعث می‌شود فسفات و نیترات اضافی برجای مانده توسط باران شسته شده و همچنین به علت قطع بی‌رویه درختان، خاک نیز شسته می‌شود.
• وجود برگ سوزنی کاج در آب باعث اسیدی شدن آن می‌شود ” مانند درختان کاج جنگلی در سیبری و کانادا “
• جریان آب چوب‌ها را به داخل رودخانه‌ها می‌اندازد در نتیجه ماده تانن موجود در پوست درخت آزاد می‌شود و به خاک و جویبار‌ها نشت می‌کند.

 

 

۲) صنعت و فاضلاب صنعتی

• کارخانه‌ها، مواد صنعتی و شیمیایی را از طریق لوله‌های بزرگ پلاستیکی به داخل رودخانه‌ها می‌ریزند.
• کارخانه‌ها خاک‌های اطراف را آلوده می‌کنند و این آلودگی به صورت غیر مستقیم وارد رودخانه‌ها می‌شود.
• نیروگاه‌ها آب گرم را به داخل رودخانه‌ها می‌ریزند؛ آلودگی گرمایی رودخانه‌ها، تناسب محیط زیست را برهم می‌زند.
• پالایشگاه‌ها نیز پسماند مواد تولیدی را به دهانه (مصب) رودخانه‌ها می‌ریزد.
• استفاده از مقادیر زیاد آب رودخانه‌ها توسط کارخانه‌هایی مانند ذوب‌آهن و بازگشت این آب به همراه زباله‌های شیمیایی بیش از حد، برای گندزدایی و تفکیک که خود باعث آلودگی رودخانه می‌شود.
• فعالیت صنعتی، پسماند گسترده‌ای از مواد مختلف را تولید می‌کند که معمولاً آن‌ها را به داخل رودخانه‌ها ریخته می‌ریزند. اکثر این پسماند‌ها شامل لوله‌های پلاستیکی، کاغذ، مواد شیمیایی و پتروشیمی و پالایشگاهی، فلزات، منسوجات، مواد تقطیر شده و پسماند مواد غذایی هستند. زباله‌ها عمدتاً به دو گروه فلزات سنگین و ترکیبات مصنوعی تقسیم‌بندی می‌شوند. پسماند‌ها از طریق آب وارد بدن میشوند و آسیب می‌رسانند.
• آلودگی آب از ۱۰۰ سال پیش زمانی که توده‌های عظیم زباله دور ریخته شدند، شروع شد. در کشور‌های توسعه یافته، تفکیک پسماند‌های صنعتی را به دقت بررسی می‌کنند، اما در کشور‌های در حال توسعه، توده‌های عظیم پسماند زباله بدون کنترل دور ریخته می‌شوند و در نتیجه آلودگی آب را به دنبال دارند.

 

۳) کشاورزی

• تولید کود‌های حیوانی که از نیترات و فسفات غنی هستند بسیار بیماری‌زا و خطرناک اند.
• استفاده از علف‌کش‌ها و آفت کش‌ها باعث می‌شود که این مواد همراه با آب شسته شده و به رودخانه‌ها بریزد و در نتیجه باعث نابودی گیاهان و حیوانات شود.
• استفاده از کود‌های شیمیایی که دارای فسفات و نیترات هستند؛ باعث رشد بی‌وقفه جلبک‌ها می‌شوند، جلبک‌ها تمامی اکسیژن موجود در آب را مصرف می‌کنند و رنگ آن را کدر و خاصیت آن را سمی می‌کنند و در نتیجه باعث نابودی ماهی‌ها می‌شود.
• آبی که در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد توسط کود‌های شیمیایی، حشره کش‌ها، علف کش‌ها، کود حیوانی و رسوبات آلوده می‌شوند. در سال‌های اخیر استفاده از کود‌های شیمیایی به چند برابر افزایش یافته است. ” انقلاب سبز ” در هند در اعتراض به افزایش استفاده از کود‌های شیمیایی شکل گرفت.
• مواد شیمیایی آلاینده از طریق آب وارد آب‌های زیرزمینی و دیگر منابع آب می‌شود.
• استفاده از انواع گوناگون علف کش‌ها و حشره کش‌ها در کشاورزی یکی دیگر از منابع آلوده کننده رودخانه‌ها است.
• وجود این مواد در آب هم برای حیوانات و هم برای انسان‌ها بسیار سمی و خطرناک است، زیرا این مواد ماندگاری طولانی دارند و حتی ته نشین شدن این مواد زمان زیادی می‌برد.
• کود حیوانی اغلب مشکلات جدی همچون بوی بد و آلودگی آب را ایجاد می‌کند، این کود‌ها دارای یکسری مواد بیماری زا و واگیردار هستند.
• رسوب خاک و مواد معدنی که با آب شسته می‌شوند کانال‌ها و مخازن را پر می‌کنند و باعث کاهش دسترسی گیاهان آبزی به نور می‌شود در نتیجه آلودگی آب را به دنبال دارد.

 

 

۴) آلاینده‌های شهری

• شهر‌ها نقش بزرگی در آلودگی آب رودخانه‌ها ایفا می‌کنند. از آب رودخانه به عنوان آبی تمیز و خالص استفاده می‌شود، اما در عوض مواد سمی، روغن‌ها و سوخت خودرو‌ها و زباله‌هایی که روی سطح جاده هستند از طریق نقاط تخلیه به داخل رودخانه ریخته می‌شود.
• ریختن مواد ضدعفونی کننده و گندزدا و پسماند مواد غذایی به درون رودخانه‌ها باعث آلودگی رودخانه‌ها می‌شود.
• آب می‌تواند حشره‌کش‌ها و کود شیمیایی را بشوید و به رودخانه‌ها بریزد.
• مراکز مسئول شهری، زباله‌های بیمارستانی و عفونی را بی توجه به درون رودخانه‌ها می‌ریزند.

 

۵) آلودگی گرمایی

• آلودگی گرمایی یکی از جدیدترین منابع آلوده کننده رودخانه‌هاست، چراکه وجود صنایع مختلف باعث به وجود آمدن این نوع آلودگی شده است. اکثر نیروگاه‌ها آلاینده‌ها را (بیش از ۶۶ درصد آلاینده‌ها، سیال آب گرم هستند) در کنار جویبار‌ها و در امتداد رودخانه‌ها می‌ریزند؛ این نوع آلودگی، آلودگی گرمایی نام دارد.
• آلودگی گرمایی آب چندین اثر نامطلوب دارد، آب گرم در مقایسه با آب سرد ظرفیت گرفتن اکسیژن کمتری دارد بنابراین ماهیانی همچون ماهی سیاه خاردار، ماهی قزل آلا، اردک ماهی و … که به حداقل اکسیژن (غلظت ۴ پی‌پی‌ام) نیاز دارند، مجبورند از مناطق آلوده مهاجرت کنند و یا در شمار زیادی کشته شوند.
• وقتی که دمای آب دریافتی افزایش می‌یابد سطح اکسیژن نامحلول کاهش می‌یابد و تقاضا برای اکسیژن بالا می‌رود بنابراین شرایط غیر هوازی به وجود می‌آید که منجر به آزاد شدن گاز‌های مضر می‌شود.
• آلودگی گرمایی آب برای تمام آبزیان اکوسیستم پرخطر است. برخی کارخانه‌ها برج‌های سرد کننده‌ای را راه اندازی کرده اند که آب گرم را خنک می‌کند، اما در مجموع آلودگی گرمایی، یک معضل جدی برای گیاهان و موجودات زنده اطراف آن شده است.

 

 

۶) فاضلاب‌های خانگی

• انسان برای راحتی خود روزانه ۱۳۵ لیتر آب را صرف آشامیدن، دوش گرفتن، پختن، نظافت و خنک کردن خود می‌کند. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از این آب، بازیافت و خالص شده و یا از طریق رودخانه و دریاچه و تانکر‌های آب تامین می‌شود.
• فاضلاب خانگی عبارت است از آبی که دیگر مواد آلاینده مثل کاغذ، پلاستیک، لباس و شوینده‌ها در آن مخلوط شده است.
• فاضلاب خانگی منبع اصلی آلودگی آب به خصوص آلودگی آب رودخانه هاست. این اتفاق اسفبار تنها در مناطق شهرنشین اتفاق می‌افتد.
• ضایعات و زباله‌ها، اکسیژن آب را از بین می‌برند و تعادل اکوسیستم را به هم می‌زند.

 

۷) ضایعات رادیو اکتیو

• یکی از خطرناک‌ترین منابع آلوده کننده رودخانه‌ها ضایعات هسته‌ای است. عناصر رادیواکتیوی مانند اورانیوم و رادیوم دارای هسته‌های اتمی ناپایداری هستند و از هم پاشیدگی هسته آن‌ها منجر به نشر امواج بسیار خطرناک می‌شود.
• در زمان انجام آزمایشات هسته ای، زمین توسط گَرد رادیواکتیوی که از ارتفاع ۳۰۰۰ متر و یا بیشتر همراه با باران به زمین می‌رسد محاصره می‌شود. در نهایت بعضی عناصر رادیواکتیو مانند استرونیوم ۹۰ (که باعث سرطان استخوان می‌شود) از طریق آب وارد آب‌های زیرزمینی و یا جویبار‌ها و رودخانه‌ها منتقل می‌شود. در هر دو صورت می‌تواند آب آشامیدنی را آلوده کنند.
• از دیگر آلاینده‌های موجود می‌توان به ترکیبات راکتور‌های هسته‌ای و عناصر رادیواکتیوی در تحقیقات پزشکی اشاره کرد.

 

آلودگی رودخانه‌ها چه مشکلاتی را ایجاد می‌کنند؟

سالانه، بیش از ۸۰۰۰۰۰ در سراسر جهان پس از ابتلا به بیماری‌های مرتبط با آب آلوده جان خود را از دست می‌دهند. آلودگی‌های موجود در آب که دارای فلزات سنگین مانند جیوه، سرب و … هستند، برای سلامت آبزیان و انسان زیان‌آور خواهند بود. این فلزات می‌توانند ماهی‌ها و میگوها را مسموم کنند. ورود این مواد به بدن انسان در درازمدت باعث ایجاد سرطان، ناباروری و کاهش رشد خواهد شد. میکروب‌های موجود در آب آلوده نیز می‌توانند باعث بروز بیماری وبا، حصبه و مرگ زودرس نوزادان شوند.

آب آلوده بستر مناسبی برای زندگی انواع پشه‌هاست. اگر این پشه‌ها انسان را نیش بزنند، احتمال ابتلا به بیماری مالاریا و تب دانگ وجود خواهد داشت. از طرف دیگر، تجمع آلودگی بر سطح رودخانه‌ها باعث ایجاد یک لایه نسبتا ضخیم بر روی آب می‌شود، در نتیجه نور خورشید به خوبی درون آب نفوذ نمی‌کند و زندگی آبزیان و گیاهان دریایی به خطر می‌افتد.