کوک سنتور در دستگاه های مختلف

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – سنتور یکی از ساز‌های اصیل ایرانی است که طرفداران زیادی را به خود جذب کرده است. موسیقی ایرانی دارای یک ردیف است. ردیف موسیقی ایرانی شامل دستگاه‌های مختلفی است که تفاوت دستگاه‌ها با یکدیگر به دلیل تفاوت در نت‌ها و پرده‌بندی‌های آن‌ها ست. این تفاوت باعث شده که ساز‌ها برای نواختن قطعات هر کدام از این دستگاه‌ها کوک مخصوص به خود را داشته باشند.

 

 

سنتور سازی است که دارای ۷۲ سیم است. به همین دلیل کوک کردن ساز سنتور نسبت به سازهای دیگری مانند تار که ۶ سیم دارد، زمان بیشتری می‌برد. از اینرو برخی از نوازندگان سنتور که قصد برگزاری کنسرت را دارند، ممکن است بیش از یک ساز را با خود بر روی صحنه ببرند، زیرا اگر قرار باشد قطعاتی را در دستگاه شور و سپس قطعاتی را در دستگاه همایون اجرا کنند تغییر کوک سنتور بر روی صحنه زمان زیادی می‌برد؛ بنابراین نوازنده دو سنتور را با خود به صحنه برده، یکی را شور کوک می‌کند و دیگری را همایون که مشکل کوک در زمان کم را بر طرف نماید.

 

کوک سنتور در دستگاه های مختلف

هر نوازنده‌ی سنتور باید بتواند ساز خود را در دستگاه‌های مختلف کوک کند؛ و این مستلزم این است که کوک سنتور در دستگاه‌های مختلف را بداند.

موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه به نام‌های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، ماهور، راست پنجگاه، نوا و پنج آواز به نام‌های ابوعطا، دشتی، افشاری، بیات ترک و اصفهان است. آواز‌های های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی از متعلقات دستگاه شور و دارای کوک یکسان با دستگاه شور است. و آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون و دارای کوک یکسان با دستگاه همایون است. در ادامه با کوک سنتور در دستگاه های مختلف آشنا خواهید شد. این کوک‌ها کوک‌های آکادمیک هستند و با کوک‌های گفته شده، قطعات کتاب‌های دستور سنتور، شیوه‌ی سنتور نوازی، کتاب سی قطعه چهارمضراب، ردیف دوره ابتدایی فرامرز پایور، ردیف دوره‌های صبا، قطعات موسیقی مجلسی و حتی ردیف میرزا عبدالله را می‌توان اجرا کرد. قابل ذکر است که اکثر قطعات موسیقی کتاب‌های دیگر را هم می‌توان با این کوک اجرا کرد و اگر تغییرات جزئی در کوک قطعه وجود داشته باشد، مولف در ابتدای کتاب توضیح خواهد داد.

قبل ازمعرفی کوک سنتور در دستگاه های مختلف باید معنی ۵ اصطلاح رایج را بدانیم.

۱. بمل: وقتی نتی بمل می‌شود صدای آن نت نیم پرده کم (بم) می‌شود.
۲. دیز: وقتی نتی دیز می‌شود صدای آن نت نیم پرده زیاد (زیر) می‌شود.
۳. کرن: وقتی نتی کرن می‌شود صدای آن نت ربع پرده کم (بم) می‌شود.
۴. سری: وقتی نتی سری می‌شود صدای آن نت ربع پرده زیاد (زیر) می‌شود.
۵. بکار: نتی که هیچ یک از ۴ علامت بالا را نداشته باشد و صدای اصلی خودش را می‌دهد.

 

 

کوک سنتور در دستگاه شور و متعلقات آن (شور سل)

همان طور که گفتیم آواز‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی از متعلقات دستگاه شور بوده و دارای کوک یکسان با دستگاه شور هستند. کوک سنتور در دستگاه شور عبارت است از:

• خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می‌شوند.
• خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هفتم: نت ” رِ” سیم‌های زرد کُرُن و سیم‌های سفید و پشت خرک بکار کوک می‌شوند.
• خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

 

کوک سنتور در دستگاه نوا (نوا دو)

دستگاه نوا هم عینا مانند دستگاه شور (شور سل) کوک می‌شود، ولی چون شخصیت مستقلی دارد آن را جزیی از دستگاه شور حساب نمی‌کنند. فقط کوک خرک‌های هفتم با شور فرق دارد.

• خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می‌شوند.
• خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هفتم: نت ” رِ” سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کُرُن کوک می‌شوند.
• خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

 

 

کوک سنتور در دستگاه سه گاه (سه گاه لا کرن)

کوک این دستگاه هم مثل دستگاه شور است با این تفاوت که کوک خرک هفتم سیم سفید هم باید کرن کوک شود. کوک سنتور در دستگاه سه گاه عبارت است از:

• خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می‌شوند.
• خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هفتم: نت ” رِ” در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می‌شوند.
• خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

 

کوک سنتور در دستگاه همایون و آواز اصفهان (همایون سل و اصفهان دو)

همان طور که گفته شده آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون است و مثل دستگاه همایون کوک می‌شود. قابل ذکر است که برای اجرای برخی از قطعات مانند چهارمضراب اصفهان در کتاب سی قطعه چهارمضراب “می‌” خرک اول زرد هم مانند “می‌” خرک اول سفید کُرُن کوک می‌شود.

• خرک اول: نت “می” سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کُرُن کوک می‌شوند (در اصفهان “می” های خرک اول کرن می‌شوند).
• خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِکار کوک می‌شوند.
• خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هفتم: نت ” رِ” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

 

کوک سنتور در دستگاه چهارگاه (چهار گاه دو)

کوک سنتور در دستگاه چهارگاه عبارت است از:

• خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِکار کوک می‌شوند.
• خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هفتم: نت ” رِ” در هر سه پوزیسیون کرن کوک می‌شوند.
• خرک هشتم: نت “می” درسیم‌های زرد کرن و در سیم‌های سفید و پشت خرک بکار کوک می‌شوند.
• خرک نهم: نت “فا” سیم‌های زرد دیز و سیم‌های سفید و پشت خرک بکار کوک می‌شوند.

 

 

کوک سنتور در دستگاه ماهور (ماهور فا)

کوک سنتور در دستگاه ماهور به شکل زیر است:

• خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک سوم: نت “سل” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید بکار و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند (برای این کار باید خرک چهارم را کمی به سمت راست بکشیم تا بتوانیم سیم‌های سفید را بکار و پشت خرک را بمل کوک کرد).
• خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هفتم: نت ” رِ” سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کرن کوک می‌شوند.
• خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند (گاهی نیز نت “فا” خرک نهم سیم‌های زرد نیز “دیز” کوک می‌شود).

 

کوک سنتور در دستگاه راست پنجگاه (راست پنجگاه فا)

دستگاه راست پنجگاه هم دقیقا مثل ماهور کوک می‌شود:

• خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید بکار و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند. (برای این کار باید خرک چهارم
• سیم‌های سفید را کمی به سمت راست بکشیم تا بتوانیم سیم‌های سفید را بکار و پشت خرک را بمل کوک کرد).
• خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
• خرک هفتم: نت ” رِ” سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کرن کوک می‌شوند.
• خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.
• خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

 

اگر تمایل دارید بیشتر با ساز سنتور و جزئیات آن آشنا شوید، می‌توانید مقاله نحوه‌ ساخت سنتور را نیز مطالعه نمایید.