روش های افزایش آهن خون و مقابله با ازدیاد آهن خون (هموکروماتوز)

ستاره | سرویس سلامت – افزایش آهن خون برای کسانی که دچار کمبود آهن هستند با روش‌های مختلفی غیر از مصرف قرص آهن نیز امکانپذیر است. از طرفی بعضی افراد به دلایلی آهن خون بالایی دارند و دچار بیماری سرریز زیادی آهن (هموکروماتوز – Hemochromatosis) هستند که خطراتی برای آن‌ها به همراه دارد و درمان آن‌ها کاهش جذب آهن و افزایش دفع آهن است. در این مطلب درباره این دو موضوع صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید. 

راه های افزایش آهن خون

کمبود آهن می‌تواند در دو نوع فقر آهن و کم‌خونی (آنمی) بروز پیدا کند. البته تفاوت بین آنمی (کم خونی) و فقر آهن این است که فقر آهن یک بیماری نیست و نتیجه سوء تغذیه است. در حالی ‌که آنمی یا کم خونی فقر آهن نوعی بیماری محسوب می‌شود و نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. کمبود آهن عوارضی همچون ریزش مو، بی حالی و رنگ پریدگی پوست، احساس خستگی مداوم، شکنندگی ناخن‌ها، تنگی نفس و تپش قلب دارد. 

میزان نرمال آهن خون و مقدار آهن مورد نیاز روزانه در بزرگسالان، حدود ۱۰ تا ۱۵ میلی گرم در روز است. اگر فقر آهن حاصل بیماری کم خونی نباشد با تغذیه درست و رژیم غذایی سالم می‌توان آن را اصلاح کرد. روش‌های افزایش آهن خون از طریق تغذیه عبارتند از:

• استفاده از غذاهای سرشار از آهن:
  • گوشت گاو، گوشت بوقلمون، جگر و ماهی و زرده تخم مرغ
  • حبوباتی همچون لوبیا سفید، عدس، نخود
  • گوجه فرنگی، اسفناج و سبزیجات سبز برگ، سیب زمینی
  • شکلات تلخ
  • غلات و نان ها
  • میوه‌های خشک شده برگه آلو، زردآلو 

• مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C برای جذب بهتر آهن:
  ویتامین ث در بیشتر میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد، اما بهترین منابع این ویتامین شامل: طالبی (گرمک)، مرکبات و آب آنها مانند پرتقال، نارنج و گریپ فروت، کیوی، انبه، آناناس، توت فرنگی، تمشک، زغال اخته، هندوانه، کلم بروکلی، کلم بروکسل، گل کلم، فلفل سبز و قرمز، اسفناج، کلم پیچ، شلغم تازه، سیب زمینی شیرین، گوجه فرنگی، کدو حلوایی و دیگر سبزیجات. 
  بالا بردن میزان جذب آهن غیر آلی از خواص ویتامین ث است، از این رو مصرف آب‌میوه‌ها همراه با مکمل آهن توصیه می‌شود.
• پرهیز از مصرف زیاد مواد غذایی که در جذب آهن اختلال ایجاد می‌کنند
  چای و قهوه و شکلات و نوشابه، مواد سرشار از پلی فنل همچون انگور و چای سبز، لبنیات مثل شیر و ماست و پنیر، غلات «سبوس دار» در جذب آهن تداخل ایجاد می کنند و باعث فقر آهن می‌شوند. برای افزایش آهن خون باید از مصرف بی رویه این مواد غذایی اجتناب کرد.
• همچنین تعریق و ادرار زیاد، یبوست و خونریزی بیش از حد، باعث دفع آهن می‌شود که می‌تواند به کمبود آهن منجر شود و باید در پی رفع و درمان آن‌ها برآمد.
• مشکلاتی همچون قاعدگی طولانی در ایجاد کمبود آهن موثر است که می‌توان با مشورت پزشک از قرص های ضدبارداری برای بهبود آن استفاده کرد.

خطر ازدیاد آهن خون در بدن (هموکروماتوز)

افزایش آهن خون در بدن گاهی به شکل بیماری بروز پیدا می‌کند و آسیب‌های فراوانی به بدن می‌زند. بیماری هموکروماتوزیس یا سرریز و زیادی آهن در خون، یک نوع اختلال ارثی است. افراد مبتلا به این بیماری، توانایی دفع آهن اضافی موجود در بدنش را از دست می‌دهند. آهن اضافی در بدن آن‌ها در برخی ارگان‌ها (معمولا در کبد، قلب و لوزالمعده) ذخیره می‌شود و در طول زمان باعث آسیب می‌شود و می‌تواند ابتلا به بیماریهایی همچون دیابت را در پی داشته باشد. این بیماری در مردان ۵ برابر بیشتر از زنان اتفاق می‌آفتد.

علائم این بیماری خفیف است و از هر ۴ نفر مبتلا، ۳ نفر علائمی ندارند. اما اگر این بیماری و افزایش آهن خون پیشرفت کند این علائم مشاهده می‌شود:

• خستگی و ضعف
• کاهش وزن
• درد شکم
• افزایش سطح قند خون
• برنزه ‌شدن رنگ پوست (هیپرپیگمانتاسیون)
• ازدست‌دادن میل جنسی
• کوچک‌شدن بیضه‌ها در مردان
• کم‌شدن دفعات قاعدگی یا قطع‌شدن کلی آن در زنان

همچنین بیماری هایی که بر اثر افزایش آهن خون ناشی از هموکروماتوز به وجود می‌آیند عبارتند از:

• آرتروز
• نارسایی کبد یا سیروز کبدی
• بزرگ‌شدن کبد
• دیابت
• کم‌کاری تیروئید
• نارسایی قلبی
• پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده

درمان بیماری هموکروماتوزیس

رایج ترین درمان اصولا خون گیری (فلبوتومی – phlebotomy) به ‌صورت هفتگی است تا زمانی که سطح آهن موجود در بدن به حالت عادی بازگردد. البته وقتی سطح آهن خون شما به حالت عادی بازگردد، هنوز نیاز به خون دادن دارید، اما نه به اندازه قبل، بلکه بر اساس اینکه چقدر سریع آهن را در بدنتان ایجاد می‌کنید. همچنین برخی از انواع داروها (بصورت خوراکی یا تزریقی) برای خارج ‌کردن آهن اضافی از بدن از دیگر راهکارهای درمان هموکروماتوز است.

رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از افزایش آهن خون در این بیماری عبارتند از: 

• پرهیز از مصرف مکمل‌های حاوی آهن
• پرهیز از مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین c (چون ویتامین c باعث افزایش جذب آهن در بدن می‌شود)
• پرهیز از مصرف خوراکی‌ها و مواد غذایی حاوی آهن زیاد (یا خوراکی‌های غنی‌شده با آهن)
• پرهیز از مصرف ماهی خام
• محدودکردن مصرف الکل؛ زیرا به کبد آسیب می‌رساند.

سخن آخر

آهن در سلامت و تامین اکسیژن بدن تاثیر زیادی دارد. آهن در خون، سلول‌ها و كبد ذخیره می‌شود و کمبود آن باعث کاهش تاثیرات گلبول های سفید در حفظ ایمنی بدن می‌شود. در پایان پیشنهاد می‌کنیم علت و علائم کم خونی فقر آهن چیست و چگونه درمان می شود؟  را نیز در ستاره بخوانید.