آشنایی با موسیقی کردی

ستاره | سرویس هنر –  بخشی از تاریخ موسیقی ایران را موسیقی نواحی و قومی تشکیل می‌دهد. موسیقی نواحی هر منطقه بیانگر فرهنگ و آداب و رسوم آن منطقه است. تقریبا تمام اقوام ایرانی دارای موسیقی مخصوص به خود هستند؛ بنابراین با آشنایی با موسیقی هر منطقه می‌توان سیر تاریخی هنر موسیقی ایران را مشاهده کرد. یکی از مناطقی که دارای موسیقی غنی و پرمخاطب است منطقه‌ی کردستان است. در ادامه بیشتر با موسیقی کردستان و ویژگی هایش آشنا می‌شویم.

موسیقی کردی

یکی از غنی‌ترین و پربارترین موسیقی‌های محلی و فولکلوریک ایران موسیقی منطقه‌ی کردستان است. موسیقی در بین مردم کردستان یک اصل جدا نشدنی است و کردها موسیقی‌شان را جزئی از زندگی خود می‌دانند. آن‌ها از موسیقی در بیشتر مراسم‌ها و آیین‌هایشان مثل مراسم‌های عزاداری، مراسم‌های سوگواری سنتی، سوارکاری‌ها، شب‌نشینی‌ها و… استفاده می‌کنند و موسیقی در زندگی آن‌ها ریشه‌ای محکم و ناگسستنی دارد. با توجه به پراکندگی و تعدد کردنشینان در سراسر جهان، این موسیقی در غرب آسیا و منطقه‌ی خاور میانه هم رواج دارد.

منظور از موسیقی کردی ترانه‌ها و آهنگ‌هایی است که به زبان کردی خوانده می‌شود و بیانگر تاریخ، فرهنگ، باورها و اعتقادات آنهاست.

محتوای موسیقی کردی

۱. ترانه‌های برگرفته از افسانه‌ها

۲. داستان‌های دلاورانه و عاشقانه

ترانه‌های این بخش خود به دو قسمت تقسیم می‌شود:

• ترانه‌های قهرمانی: این ترانه‌ها مربوط به دلاوری‌ها و مبارزه طلبی‌های یک قهرمان است.
• ترانه‌های عاشقانه: این ترانه‌ها مربوط به عشق و دلدادگی دو شخص است. از معروف‌ترین ترانه‌های دلدادگی ترانه عرفانی «زنبیل‌فروش» و ترانه‌های «آس و حسن» و «خجه و سیامند» که در آنان سرگذشت دو عاشق و معشوق بیان می‌شود، را می‌توان نام برد.

انواع موسیقی رایج بین کرد‌ها

موسیقی بدون ساز

همان طور که از اسمش پیداست در این نوع موسیقی فقط از شعر و کلام استفاده می‌شود و از هیچ سازی استفاده نمی‌کنند. در اکثر آن ها نیز از شعر عاشقانه کردی استفاده می شود. این نوع موسیقی به صورت مرثیه خوانی و ریتمیک است و اشعاری که درآن استفاده می‌شود، مسائل روز مره مردم را حکایت می‌کند؛ مثل شرح حال افراد و یا توصیف مسایل عاطفی، هنری، اقتصادی و سیاسی. همچنین در این اشعار، به دلبستگی‌های افراد پرداخته می‌شود. به این شیوه از موسیقی، هوره گفته می‌شود و هر روستا و بخش با توجه به رسم و رسوم و سنت‌های خویش، هوره مخصوص به خود را دارد. هوره دو بخش دارد:

۱. هوره ارکوازی که مسایلی که به آن اشاره شد، در آن بازگو می‌شود.

۲. هوره مور یا به اصطلاحی دیگر لاواندان، در سوگ و توصیف شخص از دست رفته سروده و اجرا می‌شود.

از دیگر سبک‌های موسیقی معروف بدون ساز می‌توان بیت و حیران را نام برد.

موسیقی با ساز

در این حالت خواننده شعر‌های خود را با ساز هماهنگ می‌کند و ملودی ریتمیکی ارائه می‌شود که از نظر محتوا همانند موسیقی بدون ساز است.

سبک‌های موسیقی کردی

بیت یا بالوره

از مهم‌ترین سبک موسیقی کردی بیت است. این سبک موسیقی در جنگ‌ها و حماسه‌ها به کار می‌رود و همچنین از آن در ستایش خداوند و پیامبر استفاده می‌کنند. در این سبک آوازها بداهه است و شامل نغمه‌های ساده و بدون رعایت وزن و قافیه می‌شود.

سیاه چمانه

یکی دیگر از مهم‌ترین آواز‌های کردی سیاه چمانه است که به شکل ۱۰ هجایی و دو مصراعی و به شیوه ایرانیان باستان خوانده می‌شود. واژه سیاه در آن به معنای رنگ سیاه و چمان که همان جمان بوده از کلمه کردی جامه گرفته و به نام جامه سیاه است. در واقع منظور کسی است که در موقع خواندن این آواز جامه مشکی بر تن دارد. این آواز بیشتر در منطقه هورامان کردستان رایج است. ولی در مناطق اورامان، پاوه، نودشه، نوسود، مریوان و غرب سنندج هم طرفدارانی دارد و خوانده می‌شود.

هوره

پیش از این به سبک هوره اشاره شد. در واقع هوره آوازی بسیار زیباست که غم، سوگ، غربت، عزا و حماسه را به شکلی دلنشین بیان کرده و شنونده از متانت و ملاحت آن لذت می‌برد. این سبک در ایلام و کرمانشاه رواج دارد.

حیران

یکی از آواز‌های کردی که از دل بیت بیرون آمده حیران است که اغلب از متنی عاشقانه و پرسوز دارد. حیران که در مناطق مکریان و مهاباد رواج دارد، در آن توسل و توکل به خالق یکتا و توسل به ائمه و پیامبران دیده می‌شود.

لاووک

یکی دیگر از آوازهای کردی، لاووک یا لاوژه است که برگرفته شده از ترانه‌های کلاسیک کردی است. این سبک آوازی در میان کرد‌های خراسان رواج داشته و به مقام‌های (لو و هی له لو شوان) خوانده می‌شود.

گورانی

باشکوه‌ترین و بزرگ‌ترین سبک موسیقی کردی سبک گورانی است. این سبک شامل کهن‌ترین بخش ادبیات موسیقی کردی است. به طور عمومی نیز به همه شیوه‌ها و آواز‌های موسیقی کردی گورانی می‌گویند.

چمری

سبک چمری بیشتر نوعی عزاداری است که برای تجلیل از مقام فرد از دست رفته‌ اجرا می‌شود. در واقع این سبک به معنای شیون و عزا است. چمری همانند نوحه خوانی در فارسی و در مناطق مختلف ایلام، لرستان و کرمانشاه طرفداران زیادی دارد.

مور

یکی دیگر از کهن‌ترین سبک‌ها در موسیقی کردی، موسیقی آوازی مور است که در استان کرمانشاه رواج دارد. با شنیدن آهنگ مور نوعی سکوت و آرامش به انسان القا می‌شود. این سبک آوازی اشعاری حزن انگیز دارد و بیشتر در مراسم عزاداری اجرا می‌شود. اکثر مور خوانان زن هستند.

ساز‌های مورد استفاده در موسیقی کردی

• ساز‌های ضربی (کوبه‌ای): دف / دایره / دهل / طاس / دوطبله /
• ساز‌های بادی: نی دوزله / شمشال / نرمه نای (بالابان) / سورنا (تایه) /
• ساز‌های زهی: تنبور / تار / کمانچه /

بیشتر بدانید: معرفی آلات موسیقی ایرانی (ساز‌های موسیقی نواحی ایران)

هنرمندان بنام موسیقی کردی

اگر بخواهیم چندتن از هنرمندان بنام موسیقی کردی را نام ببریم می‌توان به شهرام ناظری، سهراب پورناظری، کیخسرو پورناظری، مظهر خالقی، ناصر رزازی، حسن زیرک، شوان پرور، قادر عبدالله‌زاده، اردشیر کامکار، اردوان کامکار، بیژن کامکار، حسن کامکار، پشنگ کامکار، سید علی‌اصغر کردستانی، سید خلیل عالی نژاد، شهریبان کردی و کیهان کلهر اشاره کرد.

در پایان موسیقی زیبای کردی را با صدای شهرام ناظری می‌شنویم: