نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 10 آذر 1400
ستاره | سرویس هنر – نظام دستگاهی موسیقی ایران که نام ردیف را به خود گرفته است، شامل هفت دستگاه با نام‌های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز با نام‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان است.
آواز با دستگاه تفاوت‌هایی در تعداد گوشه‌ها، حالت‌ها، نت‌های شاهد و ایست دارد و تعداد گوشه‌های یک آواز کمتر از یک دستگاه است. به طور کلی مجموعه‌ی هفت دستگاه و پنج آواز حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ گوشه دارد. در مجموعه‌ی موسیقی ایرانی آواز‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی به دلیل یکسان بودن کوک آن‌ها با دستگاه شور از متعلقات دستگاه شور و آواز اصفهان نیز به خاطر یکسان بودن کوک آن با دستگاه همایون از متعلقات دستگاه همایون محسوب می‌شود.
در این مقاله ابتدا با تعریف دستگاه بیشتر آشنا شده و سپس دستگاه ماهور و گوشه‌های آن را معرفی و بررسی می‌کنیم.
مفهوم دستگاه
دستگاه ماهور
حس و حال دستگاه ماهور
نحوه ساختن یک گام ماهور
ویژگی‌های گام ماهور
- درجات گام ماهور با گام ماژور یکسان است.
- گام ماهور دارای دانگ‌های مساوی است:
دانگ اول: پرده – پرده – نیم پرده
دانگ دوم: پرده – پرده – نیم پرده
گوشه‌های دستگاه ماهور
گوشه‌های مهم در دستگاه ماهور عبارتند از: درآمد، مقدمه داد، داد، مجلس‌افروزفخسروانی، دلکش، خاوران، طرب‌انگیز، نیشابورک، طوسی (یانصیرخانی)، مرادخانی، فِیلی، ماهور صغیر، آذربایجانی، حصارِ ماهور (یاابول)، زیرافکند، نِیریز، شکسته، عراق، نهیب، مُحَیِّر، آشور آوند، اصفهانک، حزین، کرشمه
توضیح برخی گوشه‌های مهم دستگاه ماهور
درآمد: نت شاهد درجه اول است.
گشایش: نت شاهد درجه دوم ماهور است.
حصار: نت شاهد درجه چهارم ماهور است.
فیلی: نت شاهد درجه پنجم ماهور است.
خاوران: نت شاهد درجه ششم ماهور است. گوشه خاوران اغلب با یک کرشمه شروع می‌شود.
شکسته: نت شاهد درجه پنجم است و با این گوشه می‌توان وارد دستگاه شور شد. وارد شوری می‌شویم که نسبت به ماهور در درجه دوم قرار دارد؛ مثلا اگر ماهور “دو” می‌زنیم وارد شور “ر” می‌شویم (دو، ر)
دلکش: نت شاهد درجه پنجم است و با این گوشه می‌توان وارد دستگاه شور شد. در این گوشه درجه ۶ ربع پرده و درجه ۷ نیم پرده کاهش پیدا می‌کند.
راک: نت شاهد درجه اول است. به واسطه‌ی این گوشه می‌توان با همان نت شاهد وارد اصفهان شد. مثلا اگر ماهور “دو” می‌زنیم وارد اصفهان “دو” می‌شویم.
عراق: نت شاهد درجه اول است، ولی در اکتاو بالا. تفاوتی که با درآمد دارد این است که گاهی اوقات در عراق درجه هفتم نیم پرده کم می‌شود.
بیشتر بدانید:
پس از آشنایی با ویژگی‌ها و حس حال دستگاه ماهور و گوشه‌های آن، شنیدن گوشه ساقی نامه در دستگاه ماهور، خالی از لطف نیست؛ با هم می‌شنویم:
علی
خوب بود وجامع بود ولی من متوجه نیم پرده ویکچههرم پرده و…خوب به صورت شفاهی نمیشوم
ساغر شفیعی
برای آشنایی بیشتر و بهتر با مفاهیم ربع پرده، نیم پرده و … می توانید به کتاب تئوری موسیقی ایرانی نوشته روح الله خالقی مراجعه فرمایید.