اختلال خود زشت پنداری؛ زیر تیغ جراحی در سایه سودجویان!

تعریف و علائم اختلال خود زشت پنداری

اختلال خود زشت پنداری یا Body Dysmorphic Disorder) BDD) همانطور که از اسمش پیداست اختلالی است که افراد مبتلا به آن خود را زشت می‌پندارند. اما این همه ماجرا نیست. شاید عده زیادی باشند که خود را چندان زیبا ندانند، اما افراد مبتلا به این اختلال ممکن است روزانه بین ۳ تا ۸ ساعت را جلوی آینه سپری کنند، بیش از حد آرایش کنند و یا بارها به جراحی پلاستیک روی بیاورند. آن‌ها بخاطر احساس زشت بودن از حضور در اجتماع پرهیز می‌کنند. اگر احساس کنند در حالتی از بدن نقایص آن‌ها کمتر دیده می‌شود، همیشه سعی می‌کنند فقط از یک زاویه خاص و در یک حالت دیده شوند.

آمار‌ها نشان می‌دهد حدود ۵۰٪ زنان از ظاهر خود راضی نیستند. حالا از این ۵۰٪ برخی از آنان عیوب کوچک ظاهر خود را بزرگ می‌بینند و از اجزایی از بدن یا صورت‌شان نفرت دارند. نفرت برخی از آن‌ها از خودشان در حدی است که ۱۹٪شان به خودکشی فکر می‌کنند و ۷٪ آن‌ها حتی اقدام هم کرده‌اند. البته این اختلال منحصر به زنان نبوده و  شدت آن نیز در افراد متفاوت است.

اختلال خود زشت پنداری اختلالی مزمن است که به طور مساوی برای مردان و زنان پیش می‌آید. این اختلال معمولاً از دوران نوجوانی شروع شده و تا اوایل بزرگسالی ادامه می‌یابد.

رابطه خود زشت پنداری با سایر اختلالات روانی

این اختلال وجه اشتراکاتی با اختلالات تغذیه و اختلال وسواس فکری دارد و ممکن است گاهی با این اختلال‌ها اشتباه گرفته شود.

• در اختلالات تغذیه یا بی اشتهایی عصبی فرد با تصور چاق بودن، از غذا خوردن اجتناب می‌کند؛ چون نگرانی فرد در مورد شکل ظاهری کل بدن است، اما در سندرم خود زشت‌ پنداری، بیمار روی یک یا چند نقطه خاص از صورت یا بدن خود تمرکز می‌کند.
• افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری نیز دچار افکار، ترس‌ها و تصاویر تکرارشونده و ناراحت کننده هستند و این احساس آن‌ها غیر قابل کنترل است. اضطراب ناشی از این افکار منجر به نیاز فوری به انجام بعضی اعمال و عادت‌ها می‌شود. اما در اختلال خود زشت انگاری درگیری فرد با نقص خود معمولاً منجر به رفتار‌های آیینی و عادت‌هایی مثل نگاه کردن مداوم در آینه یا کندن پوست خود می‌شود. فرد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن نهایتاً آنقدر نسبت به نقص خود وسواس پیدا می‌کند که عملکرد اجتماعی، کاری و زندگی او به کلی مختل می‌شود. البته در برخی منابع خود زشت پنداری در طیف اختلالات وسواس طبقه بندی شده است.
• اختلال خود زشت انگاری با برخی از دیگر بیماری‌های روانی نیز ارتباط دارد. مثلا ۶۰٪ مبتلایان به اختلال خود زشت پنداری از افسردگی رنج می‌برند. این اختلال با اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) و اختلال اضطراب عمومی (GAD) نیز ارتباط دارد.

آمار‌ها در ایران

طبق پژوهش‌هایی که در سال ۹۰ و ۹۱ در بیمارستان تخصصی پوست رازی، وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفت، از ۲۰۰ نفر (که بیشتر آن‌ها خانم بودند)، یک سوم‌شان از اختلال خود زشت پنداری رنج می‌بردند و کسر بیشتری از این آمار شامل جوانانی می‌شد که در دهه دوم و سوم زندگی‌شان بودند.

درمان اختلال خود زشت پنداری

شکی نیست که اگر شخص مبتلا را به حال خود رها کنید، درصدد درمان خودش برنمی‌آید، چون طرز فکر خود را صحیح می‌داند. او فکر می‌کند زشت است و باید حتما چندین عمل جراحی زیبایی انجام دهد یا با آرایش چهره دیگری برای خودش خلق کند. درست مثل مایکل جکسون خواننده معروفی که با عمل‌های جراحی گوناگون چهره جدیدی برای خود خلق کرد اما باز هم این کار او را راضی نمی‌کرد. شاید شما هم مثل من اعتقاد داشته باشید چهره اولیه مایل جکسون بسیار هم دلنشین بود. اما او خودش را بسیار زشت می‌دید و تا سال‌ها از این اختلال رنج می‌برد.
این اشخاص باید حتما به درمانگرانی مراجعه کنند که در این زمینه دارای تجربه باشند. چنین متخصصانی را می‌توان در بنیاد‌های وسواس فکری یا انجمن‌های درمانی روانشناسی و رفتاری یافت. مراجعه به روانشناس یا روان‌پرشک نیز می‌تواند مفید باشد.
به گفته متخصصان هر چه تشخیص در سنین پایین‌تری صورت بگیرد، درمان موفقیت‌آمیزتر خواهد بود. درمان این اختلال ترکیبی از روش‌های درمانی زیر است:

• روان درمانی: این روش شامل مشاوره انفرادی بیمار است و متمرکز بر تغییر طرز فکر (شناخت درمانی) و رفتار (رفتاردرمانی) فرد مبتلاست. هدف این اقدامات اصلاح اعتقادات نادرست فرد در رابطه با نقص ظاهری خود و کاهش رفتار‌های وسواسی اوست.
• دارو درمانی: برخی دارو‌های ضدافسردگی خاص مثل دارو‌های بازدارنده بازجذب سروتونین‌ها (SSRI) و دارو‌های ضدافسردگی مثل اولانزاپین، آریپی پیرازول یا پیموزید (به تنهایی یا در ترکیب با SSRI‌ها) در درمان این اختلال موثر واقع شده‌اند. البته سازمان جهانی بهداشت (FDA) هیچ داروی مشخصی را برای درمان خود زشت انگاری تایید نکرده است.
• گروه/خانواده درمانی: حمایت خانواده در موفقیت درمان این اختلال اهمیت بسیار زیادی دارد. خیلی مهم است که اعضای خانواده فرد، مشکل او را درک کنند و بتوانند علایم آن را تشخیص دهند.

سخن آخر

برای درمان این اختلال روان‌درمانی و رفتاردرمانی موثرتر هستند تا جراحی‌های زیبایی. چون ریشه این بیماری در ظاهر شخص مبتلا نیست، در روان اوست. همان طور که براساس نتایج حاصل از پژوهش‌های بیمارستان رازی، ۱۷٪ از افراد مراجعه‌کننده به کلینیک قبلا هم جراحی زیبایی انجام داده بودند و از میان آن‌ها ۲۰٪ ناراضی و ۸۰٪ نسبتا راضی بودند. جالب اینجاست که بین این افراد هیچ کدام رضایت کامل نداشتند. پس اگر شما هم دچار این اختلال شده‌اید به جای کمک کردن به ارتقا رتبه کشورمان در خرید لوازم آرایشی و انجام دادن جراحی‌های زیبایی لطفا به خودتان کمک کنید!