موسیقی درمانی؛ تاریخچه، روش ها و کاربردها

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – حتما تا کنون در مورد استفاده از موسیقی برای درمان یا کاهش علائم بیماری‌های جسمی و روحی شنیده‌اید. به کاربرد موسیقی برای القاء آرامش، سرعت بخشیدن به روند بهبود بیماری‌ها، بهبود عملکرد ذهنی و … موسیقی درمانی می‌گویند. موسیقی تراپی توسط یک فرد آموزش دیده یا زیرنظر یک موسیقی درمانگر که دارای مجوز فعالیت است، انجام می‌شود.

جایگاه پردازش موسیقی در مغز با مناطقی که سایر اصوات مانند گفتار درک می‌شود، فرق دارد. و از این جهت می‌توان از موسیقی در توانبخشی ذهنی و جسمی، کمک به رشد دقت شنیداری، بهبود توجه و تمرکز و در نهایت رشد مهارت‌های گفتاری استفاده کرد. این امر در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم و مبتلایان به اختلالات یادگیری بیشتر صدق می‌کند.

تاریخچه استفاده از موسیقی برای درمان

• در سال ۱۹۴۴ اولین برنامه آموزش موسیقی درمانی در جهان در دانشگاه میشیگان آغاز شد.
• در سال ۱۹۵۰ انجمن موسیقی درمانی آغاز به کار کرد.
• در سال ۱۹۷۱ انجمن موسیقی درمانی آمریکا یا AAMT آغاز به کار کرد.
• در سال ۱۹۸۵ فدراسیون جهانی موسیقی درمانی در سطح بین‌المللی به ثبت رسید.

پیشینه تاریخی موسیقی درمانی در ایران

انجمن موسیقی درمانی ایران با هدف ارتقا امکانات تخصصی در زمینه موسیقی درمانی و بالا بردن سطح آگاهی مردم از نحوه و فرآیند این شیوه درمانی فعالیت می‌کند.

قابل ذکر است که نخستین سیستم نظام یافته آکادمیک موسیقی درمانی در ایران باستان بنا گردید. براساس کتیبه‌هایی که در سال ۱۳۴۹ پیدا شده است، دانش موسیقی و درمان با موسیقی از دپارتمان‌هایی بوده‌است که هر دانشجوی پزشکی در دانشگاه جندی شاپور آن زمان باید آن را می‌گذراند. نکته جالب توجه دیگر این است که پرستارانی که از بیماران مراقبت می‌کردند می‌بایست در نواختن چند ساز اصلی تبحر داشته و بر این اساس موسیقی تجویز شده از پزشک را اجرا و ارائه می‌کردند.

در دوران بعد از اسلام نیز یونانی‌ها موسیقی را در میان موضوع‌های فلسفی مطرح کرده و بیشتر فیلسوفان در کنار علوم دیگر در مورد موسیقی اظهار نظر می‌کردند.

مهم‌ترین آثاری که در آن به موسیقی درمانی اشاره شده است

• قابوس نامه اثر کیکاووس بن قابوس بن وشمگیر که به‌طور مفصل به اثر نواختن موسیقی در طبایع مختلف اشاره دارد. وی از نخستین مسلمانانی است که در اثر خود باب مهمی را به موسیقی درمانی اختصاص داده‌است.
• همچنین ابن سینا علم موسیقی را جزئی از ترکیب بدن انسان دانسته و تکنیک موسیقی درمانی را بسیار کم عارضه و بی‌خطر می‌داند. از نظر ابن سینا اجرای موسیقی در زمان‌های مناسبی از روز و شب می‌تواند بدون کمک دارو یا خورد و خوراک خاص بیماری را بهبود ببخشید. وی با توجه به دانش پزشکی آن روزگار مکانیسم دقیقی را از تأثیر صوت موسیقی بر ارگان‌های بدن ذکر می‌کند. فراموش نکنیم که آثار ابن سینا قرن‌ها در معتبرترین دانشگاه‌های اروپایی تا ابتدای قرن بیستم به عنوان مرجع تدریس شده است.

روش‌ های درمان با موسیقی

در موسیقی درمانی دو روش اساسی وجود دارد:

۱. روش غیر فعال

روش غیر فعال، شنیدن موسیقی است. در این روش بیمار با گوش دادن و شنیدن موسیقی که در حال نواخته شدن است، تحت درمان قرار می‌گیرد. بیشترین تأثیر این روش، تاثیر در برانگیختگی و واکنش‌های عاطفی و ذهنی است.

۲. روش فعال

در این روش نواختن، خواندن و حرکات موزون اساس کار است. واکنش‌های مختلف عاطفی، ذهنی، جسمی و حرکتی تحریک و برانگیخته می‌شوند.

• در هر دو روش درمان به کمک موسیقی، ملودی و ریتم موسیقی در بازه‌های مختلف دستکاری می‌شود تا بتواند به بیمار در کشف احساسات درونی مانند غم، شادی، ناامیدی، انگیزه و … کمک کند.

نحوه تاثیر موسیقی درمانی

اغلب مردم هنگام شنیدن یک موسیقی، نوعی واکنش اتونومیک (Autonomic Response) را تجربه می‌نمایند. مثلاً هنگام شنیدن یک موسیقی پر تپش، احساس پر انرژی بودن می‌نمایند و هنگام شنیدن یک قطعه آرام و کلاسیک، احساس آرامش و سبکی دارند.

موسیقی درمانی ارتباط متعادلی میان موسیقی و خلق و خو برقرار می‌نماید. برنامه‌ها و روش‌های موسیقی درمانی متنوع و متناسب با نیاز افراد تنظیم و تدارک دیده می‌شود.

کاربرد‌های درمانی 

• موسیقی بر عملکرد‌های فیزیولوژیک نظیر تنفس و ضربان قلب و فشارخون تأثیر دارد.
• موسیقی درمانگر‌ها معمولاً از موسیقی برای ایجاد ارتباط استفاده می‌کنند. بدلیل اینکه موسیقی دارای گوشه‌ها، ضربه‌ها و ملودی است، می‌توان آنرا نوعی زبان دانست و از آن برای برقراری ارتباط استفاده نمود؛ بنابراین می‌توان برای بیمارانی که دارای اختلالات ذهنی و جسمی هستند استفاده کرد تا بتوانند احساسات خود را بیان کنند. همچنین به افراد درون‌گرا کمک می‌کند تا به شخصیتی برون‌گرا تبدیل شوند و به بیماران اوتیستیک و اسکیزوفرن هم برای کاهش گوشه‌گیری کمک می‌نماید.
• موسیقی می‌تواند به بیماران مبتلا به سکته مغزی و اختلالات نورولوژیک دیگر نیز کمک کند. وقتی اینگونه بیماران به موسیقی‌های ریتمیک گوش می‌دهند، بطورهمزمان حرکات عضلات آن‌ها بیشتر و بهتر می‌شود. هر چه این حرکات هماهنگ‌تر و موزون‌تر شوند، مهارت‌های حرکتی آن‌ها نیز به نوبه خود بهبود خواهد یافت و اگر موسیقی دارای ریتم آرام و دارای کیفیت آرامش بخش باشد، پاسخ آن‌ها نیز رسیدن به آرامش روحی و جسمی خواهد بود.
• موسیقی درمانی قادر است افکار و احساسات و تجارب منفی را از بیماران دور نماید. به عنوان مثال درد ناشی از اعمال جراحی و دندانپزشکی و … با موسیقی کاهش می‌یابد.
• این روش درمانی در ایجاد آرامش، کاهش استرس و اضطراب و درمان افسردگی نیز موثر است.
• می‌تواند نیاز به دارو را در حین زایمان کاهش داده و بعنوان عامل مکمل در کنار بیهوشی در جریان اعمال جراحی و دندانپزشکی مورد استفاده قرار گیرد.
• موسیقی درمانی را جهت کاهش درد‌های مزمن هم می‌توان بکار برد.
• از موسیقی برای تکمیل درمان بیماران مبتلا به ایدز، سکته‌های مغزی، پارکینسون، سرطان و آلزایمر و سایر انواع فراموشی‌ها می‌توان استفاده نمود.
• موسیقی، درد ناشی از تزریق را در کودکان کاهش می‌دهد. ترس از درد باعث همکاری نکردن کودک، واکنش‌های شدید از جمله گریه و دست و پا زدن هنگام تزریق، افزایش ضربان قلب و فشارخون می‌شود که با موسیقی درمانی می‌توان از عوارض و درد ناشی از تزریق در کودک جلوگیری کرد.

نحوه برگزاری جلسات موسیقی درمانی 

از آنجا که موسیقی درمانی برای طیف زیادی از بیماری‌ها قابل استفاده است، برنامه‌های درمان با موسیقی و دوره‌های آن برای موارد مختلف، با یکدیگر متفاوت است. یک موسیقی درمانگر ابتدا در مورد علائم بیماری و نیازهایتان با شما صحبت خواهد کرد و در عین حال میزان سلامت جسمی، عاطفی و اجتماعی شما مانند توانایی‌های ارتباطی و مهارت‌های ذهنی را مورد ارزیابی قرار خواهد داد. در انتخاب نوع موسیقی برای درمان هم خود فرد و هم درمانگر نقش دارند تا موسیقی با نیاز‌ها و سلیقه‌فرد، هماهنگ باشد.
شما می‌توانید موسیقی مورد علاقه‌تان را از موسیقی کلاسیک گرفته تا جاز و … انتخاب نمایید. برای بهره بردن از موسیقی درمانی، نیازی به تجربه قبلی یا توانایی موسیقیایی خاصی نیست.

گاهی موسیقی درمانی بصورت گروهی انجام می‌شود؛ بدین ترتیب که از شما خواسته می‌شود تا در یک گروه با بیمارانی که بیماری مشابه شما را دارند، به اجرای موسیقی بپردازید یا بعنوان عضوی از این گروه، به موسیقی گوش داده و به آرامش برسید.

کلام آخر

موسیقی درمانی برای تمام افراد مناسب نیست. برخی از افراد ممکن است با این نوع درمان احساس اضطراب و برافروختگی بیشتری کنند و بعضی هم ممکن است اصلاً به این درمان‌ها پاسخ ندهند. درمان با موسیقی می‌تواند یک درمان جایگزین باشد یا در کنار درمان‌های پزشکی دیگر انجام شود. اما بهتر است بدانید که نباید برای درمان، تنها به موسیقی درمانی اکتفا کرد، بلکه همیشه آن را به عنوان درمان مکمل در نظر بگیرید.