تومور مغزی چیست؟ + بررسی علل، علائم، راه های تشخیص و درمان

ستاره | سرویس سلامت – تومور مغزی به یک توده سلول تقسیم نشده یا تجمع سلولی ناشی از رشد غیرطبیعی برخی سلول‌ها در مغز گفته می‌شود. انواع مختلفی از تومور‌های مغزی وجود دارند؛ برخی تومور‌ها خوش خیم و برخی دیگر سرطانی (بدخیم) هستند. تومور‌های مغزی می‌توانند به صورت تومور‌های اولیه در مغز شما رشد کنند و یا ممکن است، سرطان در قسمت‌های دیگر بدن شما آغاز به رشد کرده و سپس به مغز برسند که به این حالت تومور‌های ثانویه یا متاستاتیک مغز می‌گویند. سرعت رشد و همچنین محل قرار گرفتن تومور مغزی تعیین کننده تاثیر آن‌ها بر عملکرد سیستم عصبی است. روش‌های درمان تومور مغزی بستگی به نوع تومور، اندازه و محل آن دارد.

انواع تومور مغزی

• نورم اکوستیک (تومور عصب شنوایی): خوش‌خیم. علائم: وزوز گوش، کاهش شنوایی و عدم تعادل.
• آستروسیتوم (آستروسیتوم مخچه‌ای دوران کودکی): خوش خیم و بدخیم. علائم: عدم تعادل در راه رفتن، تهوع و استفراغ، بی‌خوابی غیرعادی.
• متاستاز مغز ( انتقال سلول های سرطانی به مناطق دور از تومور اولیه): بدخیم. علائم: درد در استخوان‌ها، کم خونی، ضعف و بیحالی، درد در اندام‌ها.
• اپندیموما (تومور مرکز نخاع و بطن): بیماری نادر. علائم: گردن درد، سردرد، تغییرات دید، حرکات تشنجی چشم، تشنج.
• گلیوبلاستوما (تومور سیستم عصبی مرکزی):  بدخیم و شایع. علائم: تهوع، تشنج، تاری دید، کاهش سطح هوشیاری، قرمزی چشم، ورم قوزک پا.
• گلیوما (تومور سیستم عصبی مرکزی): بدخیم. علائم: سردرد، تهوع، تشنج، اختلالات اعصاب جمجمه‌ای، تاری دید، تحریک پذیری.
• مدولوبلاستوما (وخیم‌ترین و مهلک‌ترین سرطان کودکان): بدخیم. علائم: تشنج، خستگی، بی‌حالی، عدم تعادل، استفراغ.
• مننژیوم ( تومور لایه غشایی محافظت کننده از مغز و نخاع): خوش‌خیم. علائم: سردرد، تشنج، ضعف در بازو و پاها، بی‌حسی، اختلال در تکلم.
• الیگودندروگلیوما (تومور مغز و نخاع بزرگسالان): خوش‌‌خیم و بدخیم. علائم: تشنج، سردرد و احساس ضعف و ناتوانی.
• کرانیوفارینجیوم (تومور نزدیک غده هیپوفیز، اعصاب بینایی و عروق خونی): بدخیم. 
• کارسینوم عضله کوروئید (تومور مغزی بزرگسالان): بیماری نادر.
• پینه بلاستوما (تومور غده پینه‌آل): بدخیم.
• تومور‌های مغزی کودکان
• تومور‌های هیپوفیز
• تومور‌های جنینی

علائم تومور مغزی

علائم و نشانه‌های تومور مغزی بسیار متفاوت است و به اندازه تومور مغزی، محل و سرعت رشد بستگی دارد. اگر فردی شاهد این علادم در بدن خود بود باید به پزشک مراجعه کند. نشانه‌های عمومی ناشی از تومور‌های مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شروع نوع جدیدی از سردرد یا تغییر در الگوی سردرد
• سر دردی که به تدریج بیشتر و شدیدتر می‌شود
• حالت تهوع یا استفراغ بدون دلیل
• مشکلات بینایی مانند بینایی مبهم، دید دوگانه (دو بینی) یا از دست دادن دید محیطی
• از دست دادن تدریجی احساس یا حرکت در یک دست یا یک پا
• مشکل تعادل
• مشکلات گفتاری
• سردرگمی در امور روزمره
• تغییر شخصیت یا رفتار
• تشنج به ویژه در افرادی که سابقه تشنج ندارند
• مشکلات شنوایی

علل ایجاد تومورهای مغزی

۱. تومور‌های مغزی که در مغز رشد می‌کنند

تومور‌های مغزی اولیه در خود مغز یا در بافت‌های نزدیک به آن از مانند غشا‌های پوشش دهنده مغز (مننژ)، اعصاب جمجمه، غده هیپوفیز، یا غدد پینه آل ایجاد می‌شوند. این تومور‌های اولیه، هنگامی شروع به رشد می‌کنند که جهش‌های DNA در سلول‌های طبیعی به وجود می‌آید. این جهش ها، رشد و تقسیم شدن را به میزان زیادی در سلول‌ها افزایش می‌دهند و در صورت مرگ سلول‌های سالم، به زندگی خود ادامه می‌دهند. در نتیجه توده‌ای از سلول‌های غیر طبیعی بوجود می‌آیند که باعث تشکیل تومور می‌شوند.

در بزرگسالان، تومور‌های اولیه مغزی کمتر از تومور‌های ثانویه مغزی هستند و سرطان در مناطقی دیگر از بدن آغاز شده و به مغز می‌رسند. تومور‌های اولیه مغز متنوع هستند، هر کدام بسته به نوع سلول درگیر شد نام خاص خود را دارد:

• گلیوماس: این تومور‌ها در مغز یا نخاع شروع به رشد می‌کنند و شامل آستروسیتوم ها، اپندیموها، گلوبلاستوما، الیگوستروکتومی‌ها و الیگودندرولیوم‌ها هستند.
• مننژیوماس: توموری است که در غشاء مغز و نخاع تشکیل می‌شود. اکثر مننژیوم‌ها غیر قابل تشخیص می‌باشند.
• نوروم‌های صوتی: نوروم‌های صوتی، تومور‌های خوش خیمی هستند که در اعصاب کنترل کننده توازن و شنوایی به‌ وجود می‌آید.
• آدنوم‌های هیپوفیز: تومور‌های خوش خیمی هستند که در غده هیپوفیز و در مغز ایجاد می‌شود. این تومور‌ها می‌توانند اثرات هورمون‌های هیپوفیز را در سراسر بدن تحت تاثیر قرار دهند.
• مدولوبلاستوماس: شایع‌ترین تومور‌های سرطانی در کودکان است که از قسمت پشت مغز شروع می‌شود و از طریق مایع نخاعی گسترش می‌یابد. این تومور‌ها در بزرگسالان کمتر رایج است، اما امکان ایجاد آن وجود دارد.

۲. تومور‌های سلول‌های بنیادی

این تومور‌ها ممکن است در دوران کودکی در بیضه‌ها و تخمدان‌ها شکل بگیرند، اما گاهی اوقات بر سایر قسمت‌های بدن مانند مغز نیز تاثیر می‌گذارند.

• کرانیوفارین جیوماس: این تومور‌ها در نزدیکی غده هیپوفیز مغز شروع به رشد می‌کنند و همانطور که به آرامی به رشد خود ادامه می‌دهند، می‌توانند غده هیپوفیز و دیگر ساختار‌های مغز را تحت تاثیر خود قرار دهند.

۳. سرطانی که در یک قسمت از بدن شروع شده و به مغز می‌رسد

تومور‌های ثانویه (متاستاز) تومور‌هایی هستند که از تومور سرطانی موجود در نقطه دیگری از بدن حرکت کرده و سپس به مغز می‌رسند. این تومور‌ها اغلب در افرادی که سابقه سرطان دارند، رخ می‌دهد. در بزرگسالان تومور‌های مغزی ثانویه، بسیار شایعتر از تومور‌های اولیه مغز هستند. هر نوع سرطان می‌تواند به مغز انتقال پیدا کند، ولی انواع رایج آن شامل موارد زیر می‌شود:

• سرطان سینه یا پستان
• سرطان روده یا کولون
• سرطان کلیه
• سرطان ریه و ملانوما

عوامل تهدیدکننده

در اکثر افراد مبتلا به تومور‌های اولیه مغز، علت تومور مشخص نیست. اما پزشکان برخی از عوامل را شناسایی کرده اند که ممکن است خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهند. این عوامل خطر زا عبارتند از:

• قرار گرفتن در معرض اشعه: افرادی که در معرض نوعی اشعه به نام اشعه یونیزه قرار می‌گیرند، ابتلا به تومور مغزی در آن‌ها افزایش می‌یابد. نمونه‌هایی از اشعه یونیزاسیون شامل پرتو درمانی است که برای درمان سرطان استفاده می‌شود.
• سابقه خانوادگی: بخش کوچکی از تومور‌های مغزی در افرادی با سابقه خانوادگی دارای تومور‌های مغزی یا سندرم‌های ژنتیکی رخ می‌دهد. 

تشخیص تومور مغزی

وجود مشکل در یک یا چند ناحیه بدن ممکن است سرنخی از وجود تومور مغزی در شما باشد. اگر یک فرد مشکوک به تومور مغزی باشد، پزشک تعدادی تست اعصاب انجام می‌دهد:

• تست اعصاب بینایی
• شنوایی
• تعادل
• هماهنگی
• قدرت و رفلاکس

۱. آزمایشات تصویر برداری

آزمایش MRI معمولا برای کمک به تشخیص تومور‌های مغزی استفاده می‌شود. در بعضی موارد ممکن است در طول MRI، مایعی رنگی را به یک رگ بدن تزریق کنند. انجام اسکن MRI تخصصی از جمله MRI کاربردی، MRI پرفیوژن و طیف سنجی رزونانس مغناطیسی، ممکن است به پزشک کمک کند تا تومور را ارزیابی و برای آن برنامه ریزی کند. گاهی اوقات، تصویر برداری‌های دیگری از جمله توموگرافی کامپیوتری و توموگرافی انتشار پوزیترون، برای تصویربرداری از مغز استفاده می‌شود، اما معمولا برای سرطان مغز، کارآیی ندارد و برای انواع دیگر سرطان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲. آزمایشات برای یافتن سرطان در قسمت‌های دیگر بدن

۳. جمع آوری و آزمایش یک نمونه از بافت غیر طبیعی (بیوپسی)

بیوپسی می‌تواند به عنوان بخشی از عملیات حذف تومور مغزی باشد. جراح مغز، سوراخ کوچکی را در جمجمه ایجاد می‌کند سپس یک سوزن نازک را وارد مغز می‌کند و با استفاده از آن، بافت آسیب دیده را خارج می‌کند که اغلب توسط CT یا MRI مورد اسکن قرار می‌گیرد. سپس نمونه بیوپسی در زیر میکروسکوپ برای تعیین اینکه سرطان خوش خیم است، مشاهده می‌شود. آزمایش‌های پیشرفته آزمایشگاهی می‌توانند سرنخ‌هایی را درباره بیماری و گزینه‌های درمان در اختیار پزشک قرار دهد.

روش‌های درمان تومور مغزی

۱. جراحی

اگر تومور مغزی در جایی قرار داشته باشد که قابل دسترس باشد، جراح آزادی عمل بیشتری خواهد داشت. در برخی موارد تومورها، کوچک هستند و به آسانی از بافت مغز جدا می‌شوند که در این حالت کل تومور را می‌توان از مغز خارج کرد.  در موارد دیگر، تومور‌ها را نمی‌توان از بافت اطراف خارج کرد، چون در محدوده حساسی از مغز قرار دارند و جراحی بسیار خطرناک است، ولی با این حال، پزشک با احتیاط تومور‌ها را خارج می‌کند. حتی از بین بردن یک قسمت از تومور مغزی، می‌تواند به کاهش نشانه‌ها و علائم کمک کند. جراحی تومور‌های مغزی، خطراتی نظیر عفونت و خونریزی به همراه دارد. خطرات دیگر بستگی به بخشی دارد که تومور‌ها در آن قرار دارند؛ به عنوان مثال، جراحی تومور نزدیک به اعصاب چشم که خطر نابینایی افزایش پیدا می‌کند.

۲. پرتو درمانی

پرتو درمانی با استفاده از پرتو‌های قوی مانند اشعه ایکس یا پروتون ها، برای کشتن سلول‌های تومور، به کار می‌رود. پرتو درمانی می‌تواند توسط دستگاهی خارج از بدن باشد (پرتو درمانی خارجی) یا در موارد بسیار نادر با اشعه رادیواکتیو می‌توان این کار را انجام داد (براکی تراپی). پرتو‌های خارجی فقط در ناحیه‌ای از مغز که تومور وجود دارد تمرکز می‌کند و یا می‌تواند بر کل مغز شما (پرتو درمانی مغزی) اعمال شود. تشعشع در کل مغز معمولا برای درمان سرطان‌هایی که از سایر قسمت‌های بدن به مغز می‌رسند و باعث بروز تومور می‌شوند، صورت می‌گیرد. شکل جدید پرتو درمانی با استفاده از پرتو‌های پروتون، برای تومور‌هایی که بسیار نزدیک به مناطق حساس مغز هستند، انجام می‌گیرد. عوارض جانبی پرتو درمانی بستگی به نوع و دوز اشعه‌ای است که بدن فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این عوارض شامل خستگی، سردرد، از دست دادن حافظه و تحریک پوست سر می‌باشد.

۳. رادیوتراپی

رادیوتراپی استروتاکتیک نوعی جراحی مدرن است. اما رادیوسکوپی، از پرتو‌های چندگانه تابش برای جراحی استفاده می‌کند تا سلول‌های تومور را در یک منطقه بسیار کوچک از بین ببرند. همه پرتوها قدرت یکسانی ندارند. اما پرتو‌هایی که برای تومور‌های مغزی استفاده می‌شود، اشعه‌هایی با دوز بالا دارند. رادیوسکوپی معمولا در یک نوبت انجام می‌شود و در همان روز می‌توانید به خانه برگردید.

۴. شیمی درمانی

شیمی درمانی برای از بین بردن سلول‌های تومور استفاده می‌شود. نوع تومور مغزی، در تجویز شیمی درمانی موثر است. دارو‌های شیمی درمانی می‌توانند به‌صورت خوراکی، قرص یا تزریق داخل رگ (وریدی) استفاده شوند. دارو‌های شیمی درمانی اغلب برای درمان تومور‌های مغزی به صورت قرص مصرف می‌شود. در شیمی درمانی دارو‌های دیگری وجود دارند که بسته به نوع سرطان مورد مصرف قرار می‌گیرند. عوارض جانبی شیمی درمانی بستگی به نوع و دوز دارو‌هایی است که دریافت می‌کنید. شیمی درمانی می‌تواند باعث تهوع، استفراغ و ریزش مو شود. آزمایشات سلول‌های تومور مغزی تعیین می‌کنند که آیا شیمی درمانی برای یک فرد مفید است یا خیر. 

۵. درمان دارویی هدفمند

درمان دارویی هدفمند، بر روی ناهنجاری‌های خاص موجود در سلول‌های سرطانی، تمرکز می‌کند. این نوع درمان با انسداد این ناهنجاری‌ها می‌توانند موجب مرگ سلول‌های سرطانی شوند. دارو‌های هدفمند، برای انواع خاصی از تومور‌های مغزی، در دسترس هستند و بسیاری از آن‌ها در آزمایشات بالینی مورد مطالعه قرار می‌گیرند. 

توانبخشی پس از درمان تومور مغزی

از آنجایی که تومور‌های مغزی می‌توانند بر قسمت‌هایی از مغز که مربوط به مهارت‌های حرکتی، گفتاری، بینایی و حافظه است، تاثیر بگذارند، توانبخشی می‌تواند در روند بهبودی آن‌ها موثر باشد. با توجه به نیاز فرد، پزشک ممکن است راه‌های زیر را پیشنهاد کند:

• فیزیوتراپی: فیزیوتراپی برای کمک به شما در بازیابی مهارت‌های حرکتی یا قدرت عضلانی انجام می‌شود.
• کار درمانی: برای کمک به بازگشت به فعالیت‌های روزانه خود، پس از جراحی تومور مغزی یا بیماری‌های دیگر
• گفتار درمانی: متخصصان این رشته، در رابطه با مشکلات گفتاری به شما کمک خواهند کرد.
• آموزش کودکان مدرسه ای: کمک به بچه‌ها در مقابله با مشکلات حافظه و یادگیری پس از عمل جراحی
• آزمایشات بالینی: درمانگاه‌ها، آزمایشاتی را برای جلوگیری، تشخیص و درمان این بیماری انجام می‌دهند.
• دارو‌های جایگزین: تحقیقات کمی درباره دارو‌های مکمل و جایگزین، برای درمان تومور‌های مغزی انجام شده است و هنوز به اثبات نرسیده اند، با این حال، درمان‌های تکمیلی ممکن است به شما در مقابله با استرس ابتلا به تومور‌های مغزی کمک کنند. برخی از این درمان‌های تکمیلی عبارتند از: طب سوزنی، هنر درمانی، ورزش، موزیک درمانی و تمرینات آرامش بخش مانند چند حرکت ساده یوگا.

مقابله با تومور مغزی بیماری و حمایت

تشخیص تومور مغزی می‌تواند ترسناک باشد و باعث می‌گردد که احساس کنید که سلامتی خود را از دست خواهید داد، اما می‌توانید اقداماتی را برای مقابله با این شوک بزرگ انجام دهید از جمله:

• در مورد تومور‌های مغزی به اندازه کافی، آگاهی داشته باشید تا بتوانید در مورد مراقبت از خود تصمیمات خوبی بگیرید.
• در مورد تومور‌های مغزی و گزینه‌های درمان از پزشک خود سوالاتی بپرسید.
• همزمان با کسب اطلاعات درباره تومور‌های مغزی، می‌توانید درباره درمان خود نیز تصمیم بگیرید.
• به دوستان و خانواده خود نزدیکتر شوید. حفظ روابط نزدیک با خویشاوندان، به درمان تومور مغزی کمک می‌کند. دوستان و خانواده می‌توانند از شما چه در خانه و چه در بیمارستان حمایت کنند و باعث شوند تا روحیه خود را از دست ندهید.
• فردی را پیدا کنید و با او حرف بزنید. شنونده خوبی را پیدا کرده و درباره آرزو‌ها و ترس های خود با او صحبت کنید. این فرد ممکن است دوست یا عضوی از خانواده شما باشد. در میان گذاشتن نگرانی‌ها و صحبت با یک مشاور، پزشک یا اعضاء گروه حمایت از افراد سرطانی، ممکن است برای شما مفید باشد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

در صورت بروز علائم یا نشانه‌هایی که باعث نگرانی شما می‌شوند، با پزشک خود ملاقاتی داشته باشید. اگر تومور مغزی در شما تشخیص داده شده است، حتما به یکی از متخصصان رشته‌های زیر مراجعه کنید:

• پزشکانی که در درمان اختلالات مغزی تخصص دارند (متخصصان مغز و اعصاب)
• پزشکانی که در درمان سرطان تخصص دارند (انکولوژیست)
• پزشکانی که از اشعه درمانی برای درمان سرطان استفاده می‌کنند (رادیو انکولوژیست)
• پزشکانی که در رابطه با سرطان‌های اعصاب، تخصص دارند (نوروانکولوژیست)
• جراحانی که مغز و سیستم عصبی را جراحی می‌کنند (جراحان اعصاب)
• متخصصان توانبخشی

برگرفته از: mayoclinic