علت و علائم ابتلا به شپش سر چیست و چگونه درمان می‌شود؟

 

 

شپش سر چیست؟

شپش نوعی حشره انگلی و بدون بال است که در هر سنی می‌تواند بر روی سر، مژه و ابروها یافت شود. این حشره روزانه چندین بار از خون انسان تغذیه می‌کند و نمی‌تواند مدت زیادی بدون تماس با پوست بدن زنده بماند. طول این حشره کوچک ۳-۲ میلی‌متر است و از رنگ صورتی نیمه ‌شفاف تا رنگ سیاه، تنوع رنگ دارد.

شپش‌های سر دارای سه جفت پا هستند كه این پاها از ناخن‌های خاصی برای خزیدن و حركت در امتداد موها تشکیل شده است. شپش سر بال ندارد و نمی‌تواند پرواز کند. این حشره به خاطر پا‌های کوتاه و پهنی که دارد تنها می‌تواند بخزد و نمی‌تواند بپرد؛ از این رو این حشره فقط از طریق تماس مستقیم پوست با پوست یا سر با سر منتقل می‌شود. این موضوع بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که افراد در حال بازی هستند، همدیگر را در آغوش می‌گیرند و یا نزدیک هم هستند. شپش سر معمولا بین کودکان و خانواده‌هایشان شایع است.

هر شپش بالغ ماده می‌تواند روزانه هشت تخم بگذارد و بعد از جفت‌گیری توانایی تخم گذاری به ۵۶ تخم در روز هم می‌رسد. اندازه تخم‌ها در حدود ۰.۳ در۰.۸ میلیمتر می‌باشد که بیشتر شبیه به دانه‌های شن هستند. تخم‌ها به کمک ترشح شپش‌های ماده در فاصله ۱.۵ سانتی‌متری پوست سر به رشته‌های مو متصل می‌شوند و بدین گونه تخم‌ها به مو می‌چسبند تا در نهایت باز شوند.

شپش سر مشکلی خطرناکی نیست، اما می‌تواند باعث خارش شدید و غیرقابل تحمل شود. همچنین در صورت ابتلا فرزند شما به این بیماری، بقیه افراد خانواده نیز در معرض خطر ابتلا قرار می‌گیرند.

 

اصلی ترین راه ابتلا به شپش موی سر چیست؟

آلودگی به شپش‌ها معمولا به خاطر بهداشت فردی ضعیف است. احتمال ابتلا به شپش در تمامی افراد فارغ از سن، جنسیت، سطح اجتماعی و اقتصادی، رنگ پوست، رنگ مو، بلندی و کوتاهی مو وجود دارد. تماس مستقیم با لباس و رختخواب فرد مبتلا اصلی ترین راه ابتلا است و بیشتر در کودکان خردسال و مهدکودک و در کودکان دوران ابتدایی شیوع دارد.

روش‌های انتقال شپش عبارتند از:

• تماس مستقیم با افرادی که شپش دارند
• استفاده از شانه‌های آلوده
• استفاده مشترک از لباس‌های آلوده به شپش
• خوابیدن در رختخواب کسی که شپش دارد
• نشستن بر روی کاناپه‌ای که قبلا فرد آلوده به شپش آنجا نشسته است.

نکته: جالب است بدانید که شپش‌های سر انسان نمی‌توانند در موهای حیوانات خانگی به حیات خود ادامه دهند.

 

 

علائم آلودگی به شپش چیست؟

خارش مداوم پشت سر و گردن ناشی از واکنش حساسیتی پوست بدن فرد به بزاق شپش است. باید توجه داشت که عفونت جدید همیشه سبب خارش سر نمی­‌شود؛ در بیشتر موارد، آلودگی به شپش سر بدون علامت است و آلودگی را والدین، آموزگاران یا مربیان بهداشت مدرسه تشخیص می­‌دهند.

شپش سر بیشتر در نواحی پشت گوش و پس سر زندگی و تخم­گذاری می­‌کند، از این ­رو در هنگام تشخیص بیماری باید به این نکته توجه کرد. گاهی در موارد پیشرفته غدد لنفاوی اطراف سر در ناحیه گردن برجسته می‌شود و گاهی خارش شدید سر باعث کنده شدن پوست و خراشیدگی شده و با اضافه شدن عفونت، ممکن است زرد زخم نیز بروز کند.

در چنین مواردی باید به فکر شپش سر بود و سر بیمار از لحاظ وجود شپش یا تخم آن معاینه شود.

به طور کلی علائم شپش عبارت است از:

• خارش شدید و آزاردهنده سر که در اثر بزاق و ترشحات شپش ایجاد می‌شود
• برجستگی‌های کوچک و قرمز بر روی سر، گردن و شانه‌ها
• تب که ناشی از گزش شپش می‌باشد
• ذرات سفیدی که به شوره سر بسیار شبیه هستند (مانند تصویر زیر) و به سختی از روی پایه‌ی موها کنده می‌شوند

 

 

چطور بفهمیم به شپش سر مبتلا شده‌ایم؟

اگر شما به وجود شپش سر بر روی سر خود و یا کودک‌تان مشکوک هستید، باید بدانید که بهترین راه برای شناسایی این حشرات استفاده از نرم کننده و شانه‌ کردن مرتب موی سر است.

برای این کار، ۵۰ میلی لیتر از یک نرم کننده را بر روی پوست سر خشک شده خود ماساژ دهید؛ این کار باعث می‌شود شپش نتواند به سر شما بچسبد. حال به کمک یک یک شانه دم باریک موهای خود را به ۶ قسمت تقسیم کنید و سپس به کمک یک شانه شپش گیر، موهای خود را از ریشه تا نوک مو‌ها شانه کنید. حال شانه را بر روی یک درستمال کاغذی و یا حوله پاک کنید و ببینید که آیا شپشی وجود دارد یا نه.

 

 

۱۰ راه درمان شپش سر

در ابتدای شروع درمان، همه‌ی لباس‌ها و ملحفه‌های خود را در آب داغ و بهمراه پاک کننده‌ها بشویید. این کار نه تنها به فرآیند درمان کمک می‌کند، بلکه جلوی انتقال شپش سر به سایر افراد خانواده را نیز می‌گیرد. در ادامه برای درمان می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

۱. درمان شپش سر با دارو

محصولات شپش کش موی زیادی وجود دارند که بدون نیاز به تجویز پزشک می‌توانید آن‌ها را تهیه کنید. البته در صورتی که باردار هستید، در دوران شیر دهی هستید و یاکودکتان کمتر از ۱۲ ماه دارد باید در استفاده از این مواد دقت کنید. در ادامه به معرفی چند مورد از این داروها خواهیم پرداخت.

۱. لوسیون ایورمکتین: این دارو را بر روی مو و پوست سر خود بمالید. بعد از ۱۰ دقیقه، با آب، سر خود را بشویید. در این روش نیازی به شانه ضد شپش نیست. این دارو برای کودکان زیر ۶ ماه مناسب نیست.

۲. تعلیق موضعی اسپینوزاد: این دارو را بر روی مو و پوست سر خود بمالید. بعد از ۱۰ دقیقه سر خود را با آب بشویید. در این روش نیازی به شانه ضد شپش نیست. این دارو برای کودکان زیر ۶ ماه مناسب نیست.

۳. لوسیون بنزیل الکل: این لوسیون را بر روی مو و پوست سر خود بمالید. بعد از ۱۰ دقیقه سر خود را با آب بشویید. دقت داشته باشید که این لوسیون، شپش را از بین می‌برد، نه تخم شپش را؛ بنابراین درمان مجدد، مورد نیاز خواهد بود. هم زمان با این روش، از شانه ضد شپش نیز استفاده کنید. این دارو برای کودکان زیر ۶ ماه مناسب نیست. زنان باردار و شیرده می‌توانند از این روش استفاده کنند.

۴. شامپو لیندین یا پرمترین یک درصد: شامپو را بر روی مو و پوست سر خود بمالید. چهار دقیقه صبر کرده، سپس کمی آب به سر خود بزنید تا شامپو کف کند. در نهایت سر خود را با آب بشویید. در این روش نیازی به شانه ضد شپش نیست.

از درمان مجدد خودداری کنید؛ زیرا شامپو لیندان می‌تواند باعث بروز عوارض جانبی شود. از این شامپو، تنها زمانی استفاده کنید که دیگر روش‌ها موثر واقع نشده باشند. نوزادان، افراد مبتلا به HIV، زنان باردار یا شیرده، کودکان، سالمندان یا کسانی که وزن آن‌ها کمتر از ۵۰ کیلوگرم است نباید از این شامپو استفاده کنند.

 

 

۵. ایفرمکتین: ایفرمکتین یا آیورمکتین (Ivermectin) نوعی درمان پزشکی است که به صورت قرص و لوسیون ارائه می‌شود و شما می‌توانید از آن استفاده نمایید. در صورتی که کودکان مبتلا به شپش کوچکتر از آن باشند که بتوانند از قرص استفاده کنند، شربت ایفرمکتین تجویز می‌شود. همچنین برای دیگر کودکان، زنان باردار و یا شیرده ایفرمکتین به صورت لوسیون برای پوست سر تجویز می‌گردد.

 

 

۶. لوسیون پرمترین ۱ درصد: این نوعی درمان مصنوعی شبیه به پیرتروم طبیعی است. این ماده، هم شپش‌های زنده و هم تخم شپش را از بین می‌برد. استفاده از شامپو و نرم کننده می‌تواند بر روی اثر بخشی این ماده تاثیر گذارد. بنابراین، اگر بعد از ۷ تا ۱۰ روز هنوز شپش وجود داشته باشد، باید از یک روش دیگر استفاده کنید. پرمترین برای کودکان ۲ ماهه و بزرگتر ضرر ندارد.

توجه: کودکان کمتر از ۲ سال نباید از محصولات غیر تجویزی استفاده کنند. بنابراین سعی کنید تنها از شانه ضد شپش، زمانی که موی کودک خیس است، استفاده کنید. شانه‌های فلزی نسبت به نوع پلاستیکی موثرتر هستند. هر سه تا چهار روز و به مدت دو هفته، از این شانه‌ها استفاده کنید. به طور کلی بهتر است با متخصص اطفال مشورت کنید.

 

 

۷. یا پیرتروم: بسیاری از مواد شپش کش‌ها از گل داوودی گرفته می‌شوند و یا به صورت مصنوعی ارائه می‌گردند. در این میان پیرتروم یکی از بهترین آن‌هاست که برای کودکان ۲ ساله و بزرگتر ضرر ندارد. پیرتروم تنها شپش‌های زنده را از بین می‌برد نه تخم شپش را. اگر بعد از ۹ تا ۱۰ روز، درمان اثر نداشت، باید از روش دیگری استفاده کنید. افرادی که به گل داودی یا گرده ابروسیا آلرژی دارند، نباید از این ماده استفاده کنند.

نکته: در صورتی که شپش کش جواب دهد، شپش‌ها در فاصله ۲۰ دقیقه باید از بین بروند. در صورتی که دیدید هنوز شپش‌ها نمرده‌اند یعنی این درمان جواب نداده و شپش موی سر شما نسبت به این حشره کش مقاوم است.

 

۲. برگ درخت زیتون تلخ

یکی از بهترین روش‌های درمان خانگی شپش و از بین بردن آن استفاده از برگ درخت زیتون تلخ است. یک مشت برگ زیتون تلخ را آسیاب کرده و آن را با کمی روغن نارگیل ترکیب کرده و به صورت خمیر در آورید. سپس آن را روی پوست سر قرار دهید. تا صبح اجازه دهید روی سر شما بماند و هنگام صبح با شامپو سر خود را به خوبی بشویید. این کار را دو تا سه مرتبه تکرار کنید.

 

۳. درمان شپش سر با ترکیبات گیاهی

ترکیب ۲۵ گرم نعناع، ۲۵ گرم میوه سرو کوهی و ۱۰ عدد میخک و ۱۰ عدد برگ عرعر را به مدت ۲۰ دقیقه در سرکه بجوشانید و بعد از ولرم شدن از صافی رد کنید؛ موهایتان را به آن آغشته سازید و اجازه دهید تا ۱ ساعت بر روی آن بماند؛ سپس موها را شانه بزنید.

 

۴. عصاره پیاز

عصاره پیاز یا خمیر پیاز که نرم شده باشد نیز می‌تواند روی پوست سر قرار داده شده و باعث از بین رفتن شپش‌ها شود. به این منظور اجازه دهید عصاره پیاز به مدت ۳ تا ۴ ساعت روی سر باقی بماند و سپس با شامپو موها را به خوبی بشویید. این کار را چندین مرتبه تکرار کنید.

 

۵. درمان شپش سر با سرکه سیب و روغن جوجویا

۳۰ میلی‌لیتر سرکه سیب را با ۱۵ میلی‌لیتر روغن جوجویا و ۱۰ قطره اسانس پونه و ۱۰ قطره اسانس نیاولی و ۱۵ قطره اسانس عرعر مخلوط کنید و موهایتان را به دقت و کامل آغشته به این مخلوط کنید. بعد از یک ساعت موی خود را شانه زده و بشویید. به جای روغن جوجوبا می‌توانید از روغن درخت چای استفاده کنید. 

 

۶. درمان شپش سر با اسپند

یکی از عجیب‌ترین و بی‌خطرترین روش‌ها برای درمان شپش استفاده از اسپند است. توصیه می‌شود از این روش برای همه کودکانی که به مدرسه می‌روند استفاده شود حتی اگر موهای آن‌ها سالم بوده و دچار شپش نشده است.

برای درمان شپش سر با اسپند باید یک قاشق اسپند خشک را آسیاب کرده و با یک لیوان آب جوش مخلوط کنید و اجازه دهید به مدت ۱۵ دقیقه دم بکشد. اگر موهای فرزندتان بلند بود این مقدار را تا ۲ یا ۳ برابر افزایش دهید. سپس کل موها را به این ترکیب آغشته کرده و اجازه دهید تا ۴۵ دقیقه روی موها باقی بماند. برای اثربخشی بهتر می‌توانید موها را با یک کیسه پلاستیکی پوشش دهید. سپس موها را با آب گرم آبکشی نمایید. برای اینکه اثربخشی این روش بهتر بوده و شپش مو به طور کامل از بین رود باید به مدت یک هفته این روش را تکرار نمایید.

 

۷. درمان شپش سر با سرکه

برای درمان شپش با سرکه ابتدا سرکه را گرم کرده و آن را روی سر خود بمالید. حوله یا کلاهی را روی سر خود بگذارید و ۳۰ دقیقه صبر کنید و بعد از آن مو‌های خود را بشویید. همچنین می‌توانید مخلوط روغن معدنی و سرکه را بر روی موهای خود بمالید تا شپش‌ها از موهایتان جدا شوند. این کار را ادامه دهید تا به کلی شپش‌ها از موهایتان جدا شوند.

 

 

۸. درمان شپش سر با سس مایونز

یکی دیگر از روش‌های درمان شپش سر استفاده از سس مایونز است. در این روش باید هنگام شب سر و موها را به خوبی با سس مایونز آغشته کنید به طوری که در تمام طول شب سس مایونز با استفاده از کلاه روی سر شما باقی بماند و روز بعد شستشو داده شود. سس مایونز موجب بسته شدن سوراخ‌های تنفسی شپش و از بین رفتن آن می‌شود.

 

۹. درمان شپش سر با روغن زیتون

به همه جای موهای سر خود روغن زیتون بمالید. موهای خود را در قسمت بالای سر جمع کنید و با کلاه حمام یا حوله آن‌ها را بپوشانید. ممکن است موها چسبناک و روغنی و ناراحت کننده باشند. بنابراین می‌توانید حوله‌ای را دور گردن خود ببندازید تا این مواد را جذب کند. به مدت ۳ تا ۸ ساعت موهای خود را در این حالت نگه دارید. زیرا تحقیقات نشان داده است که شپش‌ها می‌توانند تا ۲ ساعت در مایعاتی مانند روغن زیتون زنده بمانند. هر چه مدت زمان به ۸ ساعت نزدیک‌تر شود، میزان از بین رفتن شپش‌ها و موثر بودن این روش بیشتر خواهد بود.

پس از این مدت ظرفی پر از آب داغ و صابون آماده کنید و حوله را داخل آن قرار دهید. خود را برای دیدن شپش‌های مرده و تخم‌های آن که در آب شناور می‌شوند، آماده کنید! بعد از شانه زدن تمام موهای خود، شانه استفاده شده را در آب صابون قرار دهید و خوب آن را شستشو دهید تا شپش‌های آن کشته شوند. شانه زدن را تا جایی که موهایتان عاری از شپش به نظر آید، ادامه دهید.

 

 

۱۰. خانه‌تان را از شپش پاک کنید

اگرچه شپش‌ها در صورتی که روی سر نباشند زیاد زنده نمی‌مانند، اما پیشنهاد می‌شود رختخواب کسی که مبتلا به شپش است شسته شود. همچنین پیشنهاد می‌گردد لباس‌هایی که در ۴۸ ساعت گذشته پوشیده‌اید را با آب داغ بشویید.

گاهی پدران و مادران فکر می‌کنند که باید همه اسباب‌بازی‌ها و وسایل کودکشان را قرنطینه کنند، اما متخصصان می‌گویند این کار لازم نیست. با این حال، در صورتی که کودکتان با یک اسباب‌بازی مخملی یا خزدار مورد علاقه‌اش به خواب می‌رود، کافی است به مدت ۳۰ دقیقه یک سشوار داغ بر روی آن بگیرید. این کار هر خزنده‌ای را از بین می‌برد.

 

 

چند نکته اساسی در هنگام درمان شپش سر

✅ در زمان ابتلا به این بیماری هرگز از شانه‌های پلاستیکی برای شانه زدن موهای خود استفاده نکنید و به‌جای آن از شانه فلزی برای شانه زدن هر بخش از موی خود استفاده کنید. بعد از اتمام شانه زدن، شانه استفاده شده را در آب صابون قرار دهید و خوب آن را شستشو دهید تا شپش‌های آن کشته شوند.

✅ روش‌های درمان شپش سر را هر سه روز یکبار، به مدت دو هفته اجرا کنید (به جز روش‌های دارویی) تا تمام شپش‌ها کشته شوند. زیرا طول دوره زندگی هر شپش حدودا ۱۲ روز است و اگر این کار تکرار نشود، امکان تخم‌گذاری و رشد مجدد شپش‌ها وجود دارد.

✅ به خاطر داشته باشید اگر پس از دوبار درمان مجددا به شپش سر مبتلا شدید، این بدان معنی است که فرد مبتلای درمان نشده‌ای در نزدیکی شما وجود دارد. به‌هرحال با ابتلای مجدد، دو دوره درمان مجدد لازم است.

✅ شستشوی لباس­‌ها و ملحفه­‌ها در آب جوش به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه و یا استفاده از ماشین لباسشویی و خشک و اتو کردن درزهای لباس نه تنها به فرآیند درمان کمک می نماید، بلکه جلوی انتقال شپش سر به سایرین را نیز می‌گیرد.

✅ هر روز برس و وسایل شخصی خود را تمیز کرده، موهای خود را شانه کنید و اجازه ندهید کسی از وسایل شخصی شما استفاده کند.

 

راه های جلوگیری از ابتلا به شپش سر و بدن

از جمله راه‌های پیشگیری از این بیماری عبارت است از:

• شستشوی لباس‌ها و ملحفه‌ها در آب جوش به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه و یا استفاده از ماشین لباسشویی 
• خشک و اتو کردن درزهای لباس
• رعایت بهداشت فردی بخصوص استحمام مرتب و شستشوی منظم لباس‌ها
• شانه زدن روزانه موی سر ترجیحا با شانه دندانه ریز چوبی
• تمیز کردن همه روزه برس و شانه
• استفاده نکردن از لوازم شخصی دیگران
• پرهیز از تماس با اشیاء و لباس‌های فرد آلوده
• معاینه مرتب موها
• گزارش و مراجعه موارد آلوده به مراکز بهداشتی

 

سخن آخر

اگر به دنبال رفع سریع شپش هستید باید سریعا به پزشک مراجعه کرده و از داروهای تجویزی استفاده کنید. اما شواهد کافی وجود دارد که درمان‌های جایگزین و خانگی داروهای تجویزی مانند روغن زیتون، سس مایونز، سرکه یا کره می‌توانند شپش را از بین ببرند. برخی از درمان‌ها مانند روغن درخت چای ممکن است موثر واقع شوند، اما باید از آن‌ها چندین بار استفاده کرد.

 

‌برگرفته از: theconversation | webmd | healthline