قانون مداری در قرآن و سیره پیامبر (ص)

ستاره | سرویس مذهبی – اگر دوست دارید با قانون مداری و دیدگاه قرآن، حدیث و همینطور سیره پیامبر (ص) در مورد قانوم مداری بیشتر بدانید این مقاله ستاره را از دست ندهید.

 

قانون مداری در قرآن 

اجرای قانون از دیدگاه قرآن جایگاه بسیار ویژه ای دارد. خدا در چند آیه قرآن در مورد قانون صحبت کرده است. 

• خداوند هدف از فرستادن انبیا را اجرای حق و قانون بیان کرده است:

«إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ ۚ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا» (سوره نسا آیه ۱۰۵)

«ما این کتاب را بحق بر تو نازل کردیم تا به آنچه خداوند به تو آموخته در میان مردم قضاوت کنی و از کسانی مباش که از خائنان حمایت نمایی.»

«كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ ۚ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ ۖ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ ۗ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ» (سوره بقره آیه ۲۱۳)

«مردم (در آغاز) یک دسته بودند (و تضادی در میان آنها وجود نداشت. به تدریج جوامع و طبقات پدید آمد و اختلافات و تضادهایی در میان آنها پیدا شد، در این حال) خداوند، پیامبران را برانگیخت تا مردم را بشارت و بیم دهند و کتاب آسمانی که به سوی حق دعوت می کرد با آنها نازل نمود؛ تا در میان مردم، در آنچه اختلاف داشتند داوری کند. (افراد باایمان، در آن اختلاف نکردند؛) تنها (گروهی از) کسانی که کتاب را دریافت داشته بودند و نشانه های روشن به آنها رسیده بود، به خاطر انحراف از حق و ستمگری، در آن اختلاف کردند. خداوند، آنهایی را که ایمان آورده بودند، به حقیقت آنچه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش رهبری نمود. (اما افراد بی‌ایمان، همچنان در گمراهی و اختلاف، باقی ماندند.) و خدا، هر کس را بخواهد، به راه راست هدایت می‌کند.» 

 

• قانون مداری به قدری اهمیت دارد که خداوند در قرآن اطاعت و تسلیم در برابر قانون را شرط تحقق ایمان دانسته است:

«فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا» (سوره نسا آیه ۶۵)

«به پروردگارت سوگند که آنها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند.» 

 

• قرآن کسانی را که اگر قانون به صلاح شان باشد از آن اطاعت می کنند و در سایر موارد از آن سرپیچی می کنند به شدت مورد سرزنش قرار می‌دهد:

«وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ. وَإِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ» (سوره نور آیات ۴۸ و ۴۹)

«و هنگامی که از آنان دعوت شود که به سوی خدا و پیامبرش بیایند تا در میانشان داوری کند، ناگهان گروهی از آنان رویگردان می شوند. ولی اگر حق داشته باشند (و داوری به نفع آنان شود) با سرعت و تسلیم به سوی او می آیند.» 

 

• قرآن پیامبر (ص) را مامور برپایی عدالت کرده است:

«فَلِذَٰلِكَ فَادْعُ ۖ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ ۖ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ ۖ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ ۖ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ ۖ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ ۖ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ ۖ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ ۖ اللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا ۖ وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ» (سوره شوری آیه ۱۵)

«پس به همین خاطر تو نیز آنان را به سوی این آیین واحد الهی دعوت کن و آنچنان که مأمور شده ای استقامت نما و از هوی و هوسهای آنان پیروی مکن و بگو: «به هر کتابی که خدا نازل کرده ایمان آورده ام و مأمورم در میان شما عدالت کنم؛ خداوند پروردگار ما و شماست؛ نتیجه اعمال ما از آن ماست و نتیجه اعمال شما از آن شما، خصومت شخصی در میان ما نیست و خداوند، ما و شما را در یک جا جمع می کند و بازگشت (همه) به سوی اوست». 

 

• قرآن از مومنان خواسته که گواهان به عدل باشند و حتی در برخورد با دشمنانشان انصاف را رعایت کنند:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» (سوره مائده آیه ۸)

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! همواره برای خدا قیام کنید و از روی عدالت، گواهی دهید. دشمنی با جمعیتی، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند. عدالت کنید که به پرهیزگاری نزدیکتر است و از (معصیت) خدا بپرهیزید که از آنچه انجام می‌دهید باخبر است.»

 

قانون مداری در سیره نبوی

پیامبر اکرم (ص) توجه ویژه‌ای به قانون مداری در امور حکومتی خودشان داشتند. مواردی که در زیر اشاره می‌کنیم تعدادی از حساسیت‌های پیامبر (ص) در این زمینه است: 

1. جلوگیری از سو استفاده خویشان و اطرافیان

   از امام صادق (ع) روایت است که وقتی آیه زکات نازل شد یکی از موارد مصرف زکات «عاملین علیها» بود؛ یعنی کسانی که مسئول جمع آوری زکات هستند. عده‌ای از طائفه بنی هاشم نزد پیامبر (ص) آمدند و از ایشان درخواست کردند تا به خاطر رابطه فامیلی که با هم دارند مسئولیت جمع آوری زکات را به آن‌ها محول کند تا بتوانند از این طریق سهمی از زکات را برای خودشان بردارند. پیامبر (ص) فرمود: صدقه و زکات بر من و بر بنی هاشم حرام است؛ آیا گمان می‌کنید که من شما را بر دیگران ترجیح می‌دهم؟»

2. تساوی همه مردم در برابر قانون

   پیامبر (ص) در خطبه‌ای بعد از فتح مکه فرمود: «ای مردم! آگاه باشید که پروردگارتان یکی است و پدرتان یکی است. بدانید که نه عرب بر عجم و نه عجم بر عرب، نه سیاه بر سفید و نه سفید بر سیاه برتری دارد، مگر به تقوا…» و در جای دیگری فرمود: «همه مردم در برابر حق و قانون مساوی هستند.»

3. عدالت در اجرای قانون
   

   امام علی (ع) در توصیف اخلاق و سیره پیامبر (ص) فرمود: «راه و رسم او معتدل، روشش صحیح و متین، سخنانش روشنگر حق از باطل و حکمش عادلانه بود.»

4. رعایت انصاف در زمان اجرای قانون
   

   پیامبر (ص) در زمان تقسیم غنائم غزوه حنین رو به مسلمانان فرمود: «به خدا سوگند اگر شما را به عدد درختان تهامه گوسفند و شتر باشد همه را بر شما قسمت می‌کنم و در من بخلی، برسی و دروغی نخواهید یافت.»

5.  حق محوری در اجرای قانون
   

   در توصیف سیره پیامبر (ص) آمده است: «همگان نزد او در حق مساوی بودند.»

 

حدیث درباره قانون مداری و رعایت قانون

پیامبر اکرم (ص):

• «چنانچه یک حد از حدود الهی در روی زمین جاری ‌شود بهتر و خالص تر از عبادت شصت سال است.»
• «روز قیامت حاکمی را می آورند که هنگام اجرای حدود الهی، یک تازیانه کمتر از حد معین شده زده است. در مقام بازخواست، می گوید: خدایا به خاطر رحمت بر بنده تو این کار را کردم. به او جواب داده می شود که آیا تو نسبت به بندگان من مهربان تر از من هستی؟ سپس امر می کند وی را به آتش بیفکنند. شخص دیگری را می آورند که یک تازیانه زیادتر زده است و در مقام بازخواست می گوید: خدایا، به خاطر بازداشتن از معاصی تو چنین کردم. دستور داده می شود وی را نیز به آتش بیفکنند.»
• «پرهیزگارترین مردم کسی است که حق را بگوید؛ چه به نفع وی باشد و چه به ضرر وی.»
• «بنی اسرائیل نابود شدند از آن رو که حدود الهی را بر زیردستان اجرا می کردند، نه بر اشراف زادگان.»

امام علی (ع) خطاب به مالک اشتر:

• «حق را از آن هر که باشد، نزدیک یا دور (خویش یا بیگانه) رعایت و اجرا کن و در این باره، شکیبا باش و این شکیبایی را به حساب خدا بگذار، هر چند این رفتار با خویشاوندان و اطرافیانت باشد و عاقبت آن را با همه دشواری که دارد، چشم دار، که پایان آن پسندیده است و سرانجامش فرخنده.»

امام کاظم (ع):

• «(تنها) زمین را به وسیله باران زنده نمی کند، بلکه مردانی را بر می انگیزد که عدالت را زنده کنند، سپس زمین به خاطر احیای عدالت زنده می شود. به یقین اجرای یک حد در طریق عدالت سودمند تر است از چهل روز باران در زمین.»