نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: 8 آذر 1400
ستاره | سرویس مذهبی – یکی از رفتارهای ناپسند و اشتباه در جامعه گرایش مردم به تجملات است. آیا می‌دانید که تجمل گرایی یعنی چه؟ آیا می‌توانیم آراسته باشیم اما تجمل گرا نباشیم؟ نظر اسلام در مورد تجمل گرایی چیست؟ ستاره در این مقاله تمام و کمال در مورد تجمل گرایی صحبت کرده است.
تجمل گرایی چیست؟
تجمل گرایی گرایش به تجملات و یكی از آسیب های اجتماعی و یك بیماری روان‌شناختی است. حرکت در مسیر اعتدال در زندگی کمی سخت است و گاهی پیش می‌آید که افراد راه افراط را پیش می‌گیرند و به بهانه‌های مختلف رو به تجمل می‌آورند.
تجمل گرایی در قرآن
در قرآن مجید از «ترف» به عنوان کلمه‌ای که از نظر مفهوم به تجمل گرایی نزدیک باشد استفاده شده است. در آیه ۱۱۶ سوره هود آمده است:
«فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ أُولُو بَقِیةٍ ینْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِی الْأَرْضِ إِلَّا قَلِیلًا مِمَّنْ أَنْجَینَا مِنْهُمْ ۗ وَاتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِیهِ وَكَانُوا مُجْرِمِینَ»
«چرا در قرون (و اقوام) قبل از شما، دانشمندان صاحب قدرتی نبودند که از فساد در زمین جلوگیری کنند؟! مگر اندکی از آن‌ها که نجاتشان دادیم و آنان که ستم می‌کردند، از تنعم و کامجوئی پیروی کردند و گناهکار بودند (و نابود شدند)!»
همچنین در آیه ۴۵ سوره واقعه درباره اصحاب شمال و گناهکاران می‌خوانیم:
«إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَٰلِكَ مُتْرَفِینَ»
«آن‌ها پیش از این (در عالم دنیا) مست و مغرور نعمت بودند»
خداوند در آیه ۳۱ سوره اعراف درباره اسراف و تجاوز از حدود می فرماید:
«یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا یحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»
«ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید! و (از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد.»
آثار تجمل گرایی در جامعه
تجمل گرایی آثار منفی فراوانی بر جامعه و افراد می‌گذارد که مهم‌ترین این آثار عبارت‌اند از:
- طغیان و سرکشی انسان‌ها
- انحطاط اجتماعی
- از بین رفتن سرمایه‌های مادی و وابستگی اقتصادی
- گسترش فقر در جامعه
- تبدیل ارزش‌ها به ضد ارزش
- زمینه‌سازی برای گناهان و گسترش فحشا و منکرات
- کاهش معنویت در جامعه
- از بین رفتن آرامش واقعی
- فراموشی یاد قیامت
تفاوت تجمل گرایی و آراستگی
دین اسلام دین اعتدال است و نه تنها اجازه استفاده از زینت‌ها و زیبایی‌های طبیعت را داده بلکه به استفاده از آن‌ها سفارش کرده است. در آیه ۸۷ سوره مائده می‌خوانیم:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَیبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چیزهای پاکیزه را که خداوند برای شما حلال کرده است، حرام نکنید و از حد، تجاوز ننمایید! زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمی‌دارد.»
ضمن این که در سیره معصومین (ع) هم مشاهده می‌کنیم که همواره به پاکیزگی و آراستگی خود توجه داشته‌اند. ولی خارج شدن از حد اعتدال در این زمینه مانند هر کار دیگری اشتباه است و این خارج شده از اعتدال همان تجمل گرایی است.
حدیث درباره تجمل گرایی
پیامبر اکرم (ص):
«ای ابن مسعود! پس از من، اقوامی می‌آیند که طعام‌های پاکیزه و رنگارنگ را می‌خورند. و خانه‌ها و کاخ‌هایی بنا می‌کنند و مساجد را به زیورآلات تزیین می‌کنند. تمام همت آنان برای دنیاست که به آن دل بسته و اعتماد کرده‌اند. شرف آنان به درهم‌ها و دینارهاست و تلاششان برای شکم است. آنان بدترین بدها هستند که فتنه از آنان برمی‌خیزد و به خودشان برمی‌گردد.»
«هر کس براى خودنمایی یا شهرت‌طلبی خانه‌ای براى خود بسازد، روز قیامت آن خانه را تا هفتمین طبقه زمین به دوش می‌کشد، سپس به صورت حلقه‌ای آتشین طوق گردنش می‌شود، آنگاه او را با آن حال به آتش دوزخ می‌افکنند.»
امام علی (ع) خطاب به یکی از یارانش که خانه‌ای مرفه داشت:
«تو را در این دنیا به خانه وسیع چه نیازی داری که در آخرت به چنین خانه‌ای نیازمندتر هستی. تو می‌توانی با چنین خانه‌ای سرای آخرت را آباد سازی. در این خانه مهمان‌نوازی کن و از خویشاوندانت پذیرایی نمای و حقوق خدا را ادا کن که در این صورت آخرت خویش را تأمین کرده باشی.»
امام رضا (ع):
«مال دنیا جمع نمی‌شود مگر با پنج خصلت، بخل بسیار و آرزوهای دراز و چیرگی آزمندی (بر انسان) و ترک صله‌رحم (و رسیدگی به بستگان تنگدست) و دنیاپرستی و فراموش کردن آخرت.»
تجمل گرایی از دیدگاه بزرگان
منتسکیو:
«در این زمان است که تقوای ملی با چه سرعتی رو به انحطاط می‌رود. زمانی که مردم روم به تجمل روی آوردند، در سلطنت «تی بر» نمایندگان سنا پیشنهاد کردند که قوانین سابق مربوط به تجمل، دوباره برقرار شود؛ شاه که مردی با اطلاع بود با این تقاضا مخالفت کرد و گفت: دولت با وضع فعلی نمی‌تواند دوام بیاورد.»
«در این زمان است که تقوای ملی با چه سرعتی رو به انحطاط می‌رود. زمانی که مردم روم به تجمل روی آوردند، در سلطنت «تی بر» نمایندگان سنا پیشنهاد کردند که قوانین سابق مربوط به تجمل، دوباره برقرار شود؛ شاه که مردی با اطلاع بود با این تقاضا مخالفت کرد و گفت: دولت با وضع فعلی نمی‌تواند دوام بیاورد.»
ابن خلدون:
«تجمل خواهی و اعیان منشی مایه بد‌بختی و انقراض جوامع است. جوامع هر اندازه بیشتر در تجمل خواهی و اعیان منشی فرو رود، به همان اندازه به مرز سقوط، نزدیک‌تر می‌شود. روند سقوط نیز به این صورت است که اسراف گری و تجمل طلبی به تدریج سبب فقر و تهیدستی جوامع و حکومت‌ها می‌شود و هر قدر تجمل و اسراف، زیاد شود، به همان اندازه، تهیدستی نیز افزایش می‌یابد تا جایی که ثروت موجود، دیگر جوابگوی اسراف و تجمل نخواهد بود. بدین ترتیب قومی که به این کار عادت کرده‌اند به تدریج ضعیف و زبون می‌گردند و تا مرز نابودی پیش می‌روند.»
«تجمل خواهی و اعیان منشی مایه بد‌بختی و انقراض جوامع است. جوامع هر اندازه بیشتر در تجمل خواهی و اعیان منشی فرو رود، به همان اندازه به مرز سقوط، نزدیک‌تر می‌شود. روند سقوط نیز به این صورت است که اسراف گری و تجمل طلبی به تدریج سبب فقر و تهیدستی جوامع و حکومت‌ها می‌شود و هر قدر تجمل و اسراف، زیاد شود، به همان اندازه، تهیدستی نیز افزایش می‌یابد تا جایی که ثروت موجود، دیگر جوابگوی اسراف و تجمل نخواهد بود. بدین ترتیب قومی که به این کار عادت کرده‌اند به تدریج ضعیف و زبون می‌گردند و تا مرز نابودی پیش می‌روند.»
جرجی زیدان:
«پس از آن که اعراب به کشورگشایی پرداختند، سیم و زر و غلام و کنیز به جزیره العرب روان گردید و اندک اندک، اعراب مسلمان به فساد و هرزگی گراییدند.»
«پس از آن که اعراب به کشورگشایی پرداختند، سیم و زر و غلام و کنیز به جزیره العرب روان گردید و اندک اندک، اعراب مسلمان به فساد و هرزگی گراییدند.»
امام خمینی:
«طبع کاخ‌نشینی با تربیت صحیح، منافات دارد؛ با اختراع و تصنیف و تألیف و زحمت، منافات دارد. اگر سراسر دنیا هم بخواهید گردش کنید و پیدا کنید، اگر موفق بشوید، یکی دو تا و چند تاست. تمام مصنفین از این کوخ‌نشینان بودند تقریباً و تمام مخترعین از همین کوخ‌نشینان بودند تقریباً. ما باید بکوشیم که اخلاق کاخ‌نشینی را از این ملت بزداییم. اگر بخواهیم ملت جاوید بماند و اسلام را آن طوری که خدای تبارک و تعالی می‌خواهد، در جامعه ما تحقق پیدا کند، مردم را از خوی کاخ‌نشینی به پایین بکشید.»
«طبع کاخ‌نشینی با تربیت صحیح، منافات دارد؛ با اختراع و تصنیف و تألیف و زحمت، منافات دارد. اگر سراسر دنیا هم بخواهید گردش کنید و پیدا کنید، اگر موفق بشوید، یکی دو تا و چند تاست. تمام مصنفین از این کوخ‌نشینان بودند تقریباً و تمام مخترعین از همین کوخ‌نشینان بودند تقریباً. ما باید بکوشیم که اخلاق کاخ‌نشینی را از این ملت بزداییم. اگر بخواهیم ملت جاوید بماند و اسلام را آن طوری که خدای تبارک و تعالی می‌خواهد، در جامعه ما تحقق پیدا کند، مردم را از خوی کاخ‌نشینی به پایین بکشید.»
