بهداشت روانی محیط کار چیست و چگونه بهبود می‌یابد؟

ستاره | سرویس روانشناسی – بهداشت روانی دربرگیرنده قواعدی است که به سلامت روان افراد کمک می‌کند. سازماندهی قواعد مربوط به بهداشت روانی در محل کار موجب سالم سازی محیط فردی و اجتماعی شده و سلامت فرد و جامعه را ارتقا می‌دهد. در این مقاله در مورد بهداشت روانی محیط کار، عوامل موثر بر آن و چگونگی ارتقای آن بیشتر بخوانید.

 

بهداشت روانی محیط کار چیست؟

 رعایت اصول بهداشت روانی به فرد در داشتن سازگاری، احساس آرامش، امنیت، رضایتمندی و به طور کلی ارتقای سلامت روانی و خودشکوفایی کمک کرده و او را از تعارضات و ناراحتی‌های روانی مانند اضطراب و افسردگی دور نگه می‌دارد. بهداشت روانی عبارت از قابلیت ارتباط مناسب و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب. بنابراین نگرش‌ها و باورهای فردی و همچنین ویژگی‌های محیط پیرامون افراد در بهره‌مندی از بهداشت روانی مطلوب تاثیرگذار است.

بهداشت روانی محیط کار نیز به معنای مقاومت در مقابل به وجودآمدن پریشانی‌های روانی و اختلالات رفتاری در کارکنان سازمان و سالم سازی فضای روانی کار است. در واقع هدف بهداشت روانی در محیط کار ایجاد شرایطی است که منجر به اختلالات روانی در کارکنان نشود، کارکنان سازمان قادر به ایجاد روابط مطلوب با محیط کار و عوامل موجود در آن باشند، کارکنان احساس رضایت کنند و علاقمند به ادامه کار در آن سازمان باشند و هر یک از کارکنان نسبت به خود، رؤسا، همکاران خود و جایگاه خود در سازمان احساس مثبتی داشته باشند.

 

 

عوامل موثر در بهداشت روانی محیط کار

 به طور کلی این عوامل را می توان به ۲ گروه عمده عوامل فیزیکی و عوامل انسانی تقسیم کرد:

۱- عوامل فیزیکی مانند رنگ، نور، ابزارها، دمای محیط، وسایل ایمنی، سروصدای محیط، آلودگی هوای محیط کار و … می‌باشد. برای مثال محیط‌های کاری پر سر و صدا باعث ایجاد استرس در فرد می‌شود و این استرس از طریق سردرد، سوءهاضمه، خستگی غیرعادی، ضعف دستگاه ایمنی و آسیب پذیری شدید در برابر بیماری‌های قلبی عروقی منعکس می‌گردد. یا مثلا وجود آلودگی صوتی در محیط کار ممکن است سنگینی گوش به همراه داشته باشد و سنگینی گوش موجب شود که فرد از تماس با دیگران اجتناب کند. همچنین کار در محیط‌هایی با حرارت نامناسب، بسیار سرد یا بسیار گرم می‌تواند مشکلات جسمی مانند درد مفاصل، پایین آمدن سطح مقاومت بدن، سرماخوردگی و … به همراه داشته باشد.

۲- عوامل انسانی شامل شخصیت، نگرش، ادراک و تعارضات و کشمکش‌های بین افراد یا گروه‌ها می‌باشد. از جمله عوامل انسانی مهم و تاثیرگذار در بهداشت روانی در محل کار عبارتند از:

• روابط موثر

 بسیاری از نیازهای انسان وابسته به ارتباطات اجتماعی اوست و سلامت روانی انسان تا حدودی وابستگی زیادی به کیفیت روابط او با دیگران دارد. در محیط کار مشکلات ارتباطی باعث از دست دادن شغل، بی انگیزگی، ناامیدی، غیبت، کم کاری، عدم همکاری لازم جهت انجام وظایف، بی دقتی، بی ثباتی خلق و … می‌شود. در واقع شیوه ارتباطی و شخصیت و اهداف فرد در محیط کار نقش مهمی در بهداشت روانی فرد و میزان خشنودی او از محیط کار دارند.

• اضطراب و افسردگی

 اضطراب، افسردگی و کسالت و خستگی ناشی از کار، بر میزان توجه و دقت کارکنان اثر منفی می‌گذارد. اضطراب کارکنان می‌تواند موجب کاهش توجه و تمرکز فکری کارکنان شود، حافظه آنان را دچار اختلال کند و بر میزان سوانح و حوادث در کار بیفزاید. به همین دلیل یک مدیر آگاه در جهت ارتقای بهداشت روانی محل کار موجباتی را فراهم می سازد تا محیط کار برای کارکنانش اضطراب آور نباشد، در آنان احساس امنیت شغلی به وجود آید و از هرگونه درگیری و خشم بیهوده در محیط کار جلوگیری شود.

• شناخت و پذیرش خود

 از دیگر اصول بهداشت روانی آگاهی فرد از محدودیت‌های خود و دیگران و پذیرفتن آنان است. عدم سازگاری انسان با محدودیت‌های خود چه مادی، چه جسمانی و چه ذهنی می‌تواند زمینه ابتلا به بیماری ها را فراهم آورد. بنابراین فردی که به دنبال بهداشت روانی است می‌بایست اهدافش متناسب با توانای‌هایش باشد. اهداف غیرواقع بینانه منجر به شکست و ناکامی شده و در نتیجه کشمکش درونی و ناسازگاری به دنبال خواهد داشت.

• رضایت شغلی

 یکی از نشانه‌های بهداشت روانی در محیط کار، رضایتمندی شغلی فرد است. رضایت شغلی باعث افزایش کارایی، کاهش غیبت، کاهش اشتباهات در کار و غیره می‌شود. تحقیقات بیانگر آن است که بین عملکرد در کار و عدم رضایت از کار رابطه مستقیم وجود دارد. کارکنانی که از کار خود ناراضی هستند بیشتر در معرض سندرم های جسمی یا روانی یا سندرم غیبت قرار دارند.

• عزت نفس

 کسانی که از عزت نفس ضعیفی برخوردارند، به استعدادهای خود اطمینان نداشته و خیلی برای خود ارزش قائل نیستند. کسی که عزت نفس بالایی دارد در کار خود زیاد خطر می‌کند و در سلسله مراتب کارها به دنبال کارهای سطح بالا می رود یا کارهایی را جستجو می کند که به رقابت زیادی نیاز دارد. عزت نفس بالا این اثر را دارد که شخص به انتقادهای دیگران زیاد حساسیت نشان نمی‌دهد، برای خود اهداف بالایی در نظر می گیرد و برای رسیدن به آن اهداف تلاش زیادی می‌کند.

 

 

فشار روانی در محیط کار

 مسلما هم عوامل فیزیکی و هم عوامل انسانی بر بهداشت روانی در محل کار اثر مثبت یا منفی دارند. تبعیض، نقض حقوق دیگران، برچسب زنی، نوع کار، افراط و تفریط در کار، خطرات جسمانی، چگونگی سازگاری فرد با محیط کار و رویارویی خانواده و کار از مهم‌ترین منابع استرس زا محسوب می‌شوند. همچنین ترس ازدست دادن شغل، نداشتن ارتقای شغلی، مشارکت نداشتن همکاران در کارهای تیمی و تمسخر از سوی همکاران، می‌تواند آسیب جدی به بهداشت روانی فرد وارد کند. فشار روانی زیاد و ناتوانی در سازگاری با محیط کار می‌تواند باعث عدم کارایی و عملکرد نامطلوب در جهت دستیابی به اهداف و ایجاد نشانه‌های اضطراب و افسردگی در فرد شود. برای مثال:

• سطح نازل وظایف شغلی در مقایسه با توانایی‌هایی شخصی، موجب ایجاد انتظارات برآورده نشده و ناخشنودی‌ ناشی از عدم دستیابی به هدف‌های ارزشمند شخصی می‌گردد.
• حجم کاری زیاد می‌تواند شخص را دچار استرس کند و فرد دچار تغییرات رفتاری گردد. ممکن است جنبه‌های فرعی را نادیده بگیرد تا بتواند بر تکلیف اصلی تمرکز یابد.

 

چگونه بهداشت روانی در محل کار ارتقا می‌یابد؟

• ایجاد شرایطی که کارکنان سازمان با اعتقاد قلبی و با صمیمیت برای خود و همکاران خویش احترام قائل باشند.
• پرهیز از اعمال روشهای مبتنی بر زور و اجبار در محیط کار
• شناسایی استعدادهای بالقوه کارکنان تحت نظارت و سپس فراهم ساختن شرایط لازم برای رشد و شکوفایی این استعداد توسط مدیران سازمان.
• شناسایی دلایل واقعی کم کاری، غیبت از کار، بی حوصلگی و بی علاقگی به کار، کم توجهی و بی دقتی کارکنان توسط مدیر و پرهیز از قضاوتهای کورکورانه و مبتنی بر پیش داوری نسبت به اساس رفتار انسان.
• آشنا ساختن کارکنان با واقعیت های محیط کار و حذف آن دسته از معیارها و عوامل سازمانی که از لحاظ اخلاقی، انسانی و فرهنگ سازمانی صحیح تلقی نمی‌شود.
• رفع اضطراب و ایجاد احساس امنیت شغلی و بالا بردن و نشاط و شادابی و انگیزه به دور از هر گونه خشم و درگیری بیهوده به وظایف خود عمل نمایند.
• ایجاد رقابت‌های سالم در محل کار که کارکنان بتوانند موفقیت‌هایی به دست آورند و از این طریق عزت نفس خود را رشد دهند و احساس نمایند برای کارهای بالاتر شایستگی دارند.

همچنین توجه مدیران و کارکنان به نکات زیر می‌تواند به بهداشت روانی محیط کار کمک کند:

1. کم کردن کارهای اضافی توسط مدیران
2. کاهش مأموریت‌های اداری
3. پاداش دادن براساس شایستگی و عملکرد نه اضافه کاری
4. تدوین ساعت‌های کاری شناور یا فراهم کردن شرایط انجام کار در خانه
5. طراحی راه‌کارها و شاخص‌های ارتقا و ترقی شغلی به‌نحوی که به زندگی خصوصی کارکنان، صدمه‌ای نرساند.
6. کارکنان باید به اضافه‌کاری‌های غیرمنطقی «نه» بگویند.
7. سعی کنند کار اداری را کم‌تر به خانه ببرند.
8. استفاده از ساعت‌های کاری شناور
9. تقویت مهارت کنترل استرس در محیط کار بدین منظور:

• تنفس و استراحت کافی داشته باشید؛ حتی ده دقیقه استراحت، ذهن شما را باز و کارایی شما را افزایش می‌دهد، قدری پیاده‌روی کنید، با همکارتان پیرامون مسائلی غیر از شغل صحبت کنید، چشمایتان را به آرامی ببندید و چند نفس عمیق بکشید.
• کمال گرا نباشید؛ با کارفرما در مورد وضعیت شغلی خود صحبت کنید. مسئولیت‌ها و معیارهای کاری شما، بازتاب آن چیزی است که انجام می‌دهید.
• کار گروهی برای سلامتی جسمی و روانی شما مفید است و خلاقیت سازمان را بالا می‌برد.
• ورزش و تغذیه مناسب، مدیریت زمان و تقویت مهارت‌های اجتماعی مناسب نیز به شما در کنترل استرس در محیط کار کمک می‌کند.