فلسفه مبعث پیامبر، فرق مبعث و بعثت در چیست؟

فلسفه مبعث پیامبر چیست؟ مبعث در اصطلاح اسلامی به روزی گفته می‌شود که پیامبر اکرم (ص) به پیامبری برانگیخته شد. این اتفاق در ۴۰ سالگی پیامبر (ص) در غار حراء واقع در کوه نور (در نزدیکی شهر مکه) روی داد و سرآغاز دین اسلام بود.

طبق دیدگاه مشهور شیعه امامیه، این رویداد در روز ۲۷ رجب، ۱۳ سال قبل از هجرت پیامبر (ص) روی داده است. البته اختلافاتی در تاریخ وقوع مبعث به دلیل برداشت متفاوت از مفهوم بعثت است که آیا اولین نزول قرآن و آیات الهی مساوی با بعثت است، یا اولین تبلیغ رسمی و علنی وجود دارد. بعثت در فرهنگ قرآنی به معنای عامل برانگیختن و رسانیدن به مرحله‌ای خاص از تکامل است که در آن نوعی تحول وجود دارد.

با این تفاسیر درمی‌یابیم که فرق بعثت و مبعث بدین صورت است:

بعثت به معنای برگزیدن فردی به پیامبری از سوی خدا و آغاز دوره نبوتش است.

مبعث به روزی گفته می‌شود که حضرت محمد(ص) به رسالت مبعوث شده است.

پس از شناخت پيامبر خدا، مهم‏ترين مسئله در زمينه معرفت شخصيت پيامبر اعظم، آشنايی با فلسفه مبعث پیامبر است. تنها تفاوت فلسفه خاتم الانبیا با دیگر پیغمبران الهی این است که او برنامه پیامبران گذشته را تکمیل نموده و بدین جهت نبوت به او ختم می‌گردد.

با عنايت به اين نكته، می‌توان فلسفه مبعث از نگاه قرآن را در دو عنوان كه حاكی‏ از يك واقعیت‌اند، خلاصه كرد كه عبارت‌اند از: 

فلسفه بعثت انبيا، تكامل انسان و پاسخگويی به نيازهای مادّی و معنوی اوست.

ساير اموری كه در تبيين حكمت بعثت انبيا در قرآن بدان‌ها اشاره شده است. در واقع، فروع اجابت دعوت خدا، و جزئيات اجرای برنامه الهی تكامل انسان، از جانب انبيای الهی است.

اما فلسفه مبعث، در مورد كسانی كه دعوت خدا و انبيای الهی را اجابت نكنند، اتمام حجّت است.

خداوند، اهداف بلند و فایده‌های بی شماری را در ارسال پیام آوران برای شکوفا کردن بنیه علمی و عملی انسان در نظر گرفته است تا آنان را به «ملاقات خدا» (یعنی بالاترین مقام ممکن) ارتقا بخشد.

از اهداف زیر بنایی و بنیادین بعثت انبیا علیهم السلام فراخوانی مردم به پرستش خدای یگانه و دوری از طاغوت و مظاهر آن است:

«ما در هر امتی پیامبری برانگیختیم تا به آنان بگویند خدا را بپرستید و از پرستش غیر خدا (طاغوت) خودداری کنید گروهی هدایت یافتند و گروه دیگر (از طریق عناد و لجاج) شایسته‌ی گمراهی و ضلالت شدند…»

در بخشی از آیات، هدف از بعثت پیامبران، آموزش کتاب آسمانی و حکمت معرفی شده است. البته مقصود از کتاب، کتاب هر پیامبری است که با آن مبعوث شده است، مانند «صحف» نسبت به نوح و ابراهیم، و «تورات وانجیل» نسبت به کلیم و مسیح، و «قرآن» نسبت به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله.

مقصود از حکمت، آن دستورات حکیمانه است که ضامن سعادت انسان در دوجهان می‌باشد.

در برخی از آیات و احادیث انگیزه بعثت پیامبران و فرو فرستادن کتاب‌های آسمانی، تحقق قسط در میان مردم بیان شده است؛ چنان که خداوند در این باره می‌فرماید:

«ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنان کتاب و میزان فرو فرستادیم تا مردم به قسط و عدل قیام کنند.»

رهایی از ظلمات و رسیدن به وادی نور، از اهداف بعثت است که در قرآن کریم به آن تصریح شده است: «… کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیک لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنْ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَی صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ» (ابراهیم: ۱)؛ این کتاب را برای تو نازل کردیم تا مردم را از تاریکی‌ها به به سوی روشنایی، به فرمان پروردگارشان در آوری، به سوی خداوند شکست ناپذیر و ستوده.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرماید: هدف از بعثت، تکمیل عقول بشر است: «وَ لَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیاً وَ لَا رَسُولًا حَتّی یسْتَکمِلَ الْعَقْلَ، وَ یکونَ عَقْلُهُ أَفْضَلَ مِنْ عُقُولِ جَمِیعِ أُمَّتِه»؛ (کلینی، ۱۴۰۷: ج ۱: ح ۱۱: ۳۰)

خداوند، هیچ پیامبر و رسولی را جز بر تکمیل خرد، مبعوث نفرمود، و خرد او بالاتر از عقول امّت وی است. (جوادی آملی، ۱۳۸۱: ۱۷۳)

 در سایه این هدف متعالی سفارش و توصیه به رفتارهای اخلاقی از جمله: احسان به پدر و مادر، ادای حقّ وزن و پیمانه، عدالت در شهادت و داوری، وفا به عهد و پیمان، دوری از شرک، برپاداری حقّ و عدالت و تقوا و پاکی شکل می‌گیرد. (جوادی آملی، ۱۳۸۱: ۱۹۰)

مردم، امّتی یگانه بودند، پس خداوند پیامبران را نوید آور و بیم دهنده برانگیخت و با آن کتاب خویش را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف می‌ورزند، داوری کند. (بقره: ۲۱۳)

داوری به حق که بر اساس تعالیم کتاب‌های آسمانی، به ویژه قرآن حکیم است. (جوادی آملی، ۱۳۸۱: ۱۷۶)

«… وَاذْکرُوا إِذْ جَعَلَکمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَکمْ فِی الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْکرُوا آلَاءَ اللَّهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ» (اعراف: ۶۹)؛ به یاد آورید زمانی را که خداوند، شما را بعد از قوم نوح، جانشنان آنان قرار داد و در خلقت، بر قوّت شما افزود. پس، نعمت‌های خداوند را به یادآورد؛ باشد که رستگار شوید.

بهترین ره آورد پیامبران، نشر حرّیت و ترویج آزادی، بویژه آزادی فرهنگی است که ترقّی جامعه در گرو آن است.

مبعوث شدگان از سوی خداوند، بسان مدعیان دروغین نبوت و رسالت که هدف به زنجیر کشیدن توده‌های مردم و استعمار و استثمار آن‌هاست، نیستند آن‌ها نه تنها بندی بر آن‌ها نمی‌گذارند، بلکه بارها را از دوش آنان بر می‌دارند، و غل و زنجیرهایی را که بر دست و پا و گردنشان سنگینی می‌کرد، می‌شکنند. (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴: ج ۶: ۳۹۸)