نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 6 آبان 1400
ستاره | سرویس مذهبی – برای همه ما پیش می آید که با مسائل و مشکلات اقتصادی روبرو شویم و مجبور باشیم از کسانی که می شناسیم قرض بگیریم. حتی بر عکس این هم ممکن است. گاهی سرمایه ای داریم و افرادی را در اطراف مان می شناسیم که می توانند به کمک این سرمایه ما مشکل خودشان را حل کنند و بعد قرض ما را پرداخت کنند. این مقاله را بخوانید تا از این به بعد راحت تر دست و دل تان به سمت قرض دادن برود؛
قرض دادن چیست؟
قرض دادن از جمله امور مستحب موکدی است که در روایات اسلامی بر انجام آن توصیه فراوانی شده است و حتی قرض دادن به افراد نیازمند را بالاتر از صدقه دانسته اند.
چه زمانی قرض گرفتن مکروه است؟
اگر انسان نیازی نداشته باشد که از کسی پول قرض کند تن به قرض دادن در این شرایط مکروه است.
چه زمانی قرض گرفتن واجب است؟
زمانی که انجام امر واجبی به گرفتن قرض وابسته است. مثلا حفظ جان، آبرو و…
آداب قرض دادن
هنگامی که تصمیم می گیرید ژولی را به کسی قرض بدهید این شرایط را در نظر داشته باشید:
- خالصانه قرض بدهید.
- از قرضی که می دهید رضایت کامل داشه باشید.
- از مال حلال قرض بدهید.
- جزئیات قرض داده شده را یادداشت کنید.
- پس از قرض دادن به طرف مقابل تان فرصت بدهید تا توانایی ژرداخت بدهی اش را پیدا کند و او را تحت فشار قرار ندهید.
احکام قرض دادن
- اگر قرض مدت دار باشد طلبکار نمی تواند پیش از تمام شدن آن مدت، طلب خود را درخواست کند اما اگر مدت دار نباشد، طلبکار هر وقت بخواهد می تواند طلب خود را درخواست کند.
- اگر طلبکار طلب خود را درخواست کند، چنانچه بدهکار بتواند بدهی خود را بدهد، باید فوراً بپردازد و اگر به تأخیر بیندازد گناهکار است.
- اگر مقداری پول به کسی بدهید و شرط کنید که پس از مدتی مبلغ زیادتری پس می گیرد ای کار ربا و حرام است.
- ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربایی گرفته اگرچه کار حرامی کرده ولی اصل قرض صحیح است و می تواند در آن تصرف کند.
- اگر بدهکار بدون شرط قبلی چیزی اضافه به طلبکار بدهد اشکال ندارد، بلکه مستحب است.
- اگر شخصی مبلغی به عنوان قرض از دیگری گرفته و بعد از آن دیگر او را ندیده است و خیلی هم دنبالش گشته و از زنده بودن وی هم اطلاعی ندارد باید چنانچه طلبکار را می شناسد تحقیق کند تا حق او را به خودش یا به ورثه اش بپردازد و اگر از پیدا کردن صاحب پول ناامید باشد، باید از طرف او به فقیران صدقه بدهد.
- بدهکار می تواند مقداری از مال خود را نزد طلبکار به گرو بگذارد تا اگر طلب او را نداد از آن مال طلب خود را به دست آورد.
شرایط قرض دادن در قرآن
خداوند در آیه ۲۸۲ سوره بقره درباره آداب پول قرض دادن این گونه می فرماید:
ای کسانی که ایمان آورده‌اید:
- هنگامی که بدهی مدّت داری (به خاطر وام یا داد و ستد) به یکدیگر پیدا کنید، آن را بنویسید.
- باید نویسنده ای از روی عدالت، (سند را) در میان شما بنویسد.
- اگر کسی که حق بر ذمه اوست، سفیه (یا از نظر عقل) ضعیف (و مجنون) است، یا (به خاطر لال بودن) توانایی بر املا کردن ندارد، باید ولیّ او (به جای او) با رعایت عدالت، املا کند.
- دو نفر از مردان (عادل) خود را (بر این حقّ) شاهد بگیرید.
- اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن، از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، انتخاب کنید (و این دو زن، باید با هم شاهد قرار گیرند) تا اگر یکی انحرافی یافت، دیگری به او یادآوری کند.
- شهود نباید به هنگامی که آنها را (برای شهادت) دعوت می‌کنند، خودداری نمایند.
- از نوشتن (بدهیِ خود) چه کوچک باشد یا بزرگ، ملول نشوید (هر چه باشد بنویسید).
- مگر اینکه داد و ستد نقدی باشد که بین خود، دست به دست می‌کنید.
- هنگامی که خرید و فروش (نقدی) می‌کنید، شاهد بگیرید و نباید به نویسنده و شاهد، (به خاطر حقگویی) زیانی برسد (و تحت فشار قرار گیرند).
ثواب قرض دادن در قرآن
در قرآن همواره از قرض دادن به خداوند صحبت شده است زیرا در سنت قرض الحسنه، فرد به دنبال هیچ سود مادی نیست و فقط رضای خدا را در نظر می گیرد:
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ ۚ…»
(آیه ۱۱۱ سوره توبه)
«خداوند از مؤمنان، جانها و اموالشان را خریداری کرده که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد…»
«مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ»
(آیه ۱۱ سوره حدید)
«کیست که به خدا وام نیکو دهد (و از اموالی که به او ارزانی داشته انفاق کند) تا خداوند آن را برای او چندین برابر کند؟ و برای او پاداش پرارزشی است»
«إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَ الْمُصَّدِّقَاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ»
(آیه ۱۸ سوره حدید)
«مردان و زنان انفاق‌کننده و آنها که (از این راه) به خدا «قرض الحسنه» دهند، (این قرض الحسنه) برای آنان مضاعف می‌شود و پاداش پرارزشی دارند»
«مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً ۚ وَ اللَّهُ يَقْبِضُ وَ يَبْسُطُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»
(آیه ۲۴۵ سوره بقره)
«کیست که به خدا «قرض الحسنه ای» دهد (و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند) تا آن را برای او، چندین برابر کند؟ و خداوند است (که روزی بندگان را) محدود یا گسترده می‌سازد؛ (و انفاق، هرگز باعث کمبود روزی آنها نمی‌شود) و به سوی او باز می‌گردید (و پاداش خود را خواهید گرفت).»
«…وَ قَالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ ۖ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَ آتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلِي وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَ أَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَ لَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ۚ…»
(آیه ۱۲ سوره مائده)
«و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم اگر نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و به رسولان من ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید و به خدا قرض الحسن بدهید [= در راه او، به نیازمندان کمک کنید]، گناهان شما را می‌پوشانم [= می بخشم] و شما را در باغهایی از بهشت، که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می‌کنم.»
«إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَ اللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ»
(آیه ۱۷ سوره تغابن)
«اگر به خدا قرض الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد و خداوند شکرکننده و بردبار است»
«…وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا ۚ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَ أَعْظَمَ أَجْرًا ۚ…»
(آیه ۲۰ سوره مزمل)
«…و به خدا «قرض الحسنه» دهید [= در راه او انفاق نمایید] و (بدانید) آنچه را از کارهای نیک برای خود از پیش می فرستید نزد خدا به بهترین وجه و بزرگترین پاداش خواهید یافت…»
حدیث در مورد قرض دادن
حضرت محمد (ص):
- «کسی که به برادر مسلمان خود قرض دهد در برابر هر درهمی که قرض داده هم وزن کوه احد حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا به خرج دهد از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت و کسی که برادر مسلمانش از وضع خودش پیش او شکایت برد و به او قرض ندهد خداوند در روزی که نیکوکاران را پاداش می دهد او را از بهشت محروم خواهد ساخت.»
- «صدقه دادن ده حسنه، قرض دادن هجده حسنه، رابطه با برادران [دينى] بيست حسنه و صله رحم بيست و چهار حسنه دارد.»
- «هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد (او را يارى مى كند) و هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد تلف كردن داشته باشد خداوند آن را تلف كند.»
- «خداوند يار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن كه قرض وى بر خلاف رضاى خدا نباشد.»
- «هر كس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى كند [گناهانش پاك شده] اعمالش را دوباره شروع مى كند و خداوند در برابر هر درهم، هزار قنطار (ثروتى فراوان) در بهشت به او عطا كند.»
- «كسى كه برادر مسلمانش در قرضى به او نياز پيدا كند و او بتواند قرض بدهد و چنين نكند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى كند.»
- «قرض بر دو نوع است: هر كس از دنيا برود و قصد داشته باشد كه قرض خود را بپردازد من سرپرست او خواهم بود و هر كس از دنيا برود و قصد داشته باشد كه قرض خود را نپردازد، در مقابل آن از اعمال نيك او بر مى دارند، زيرا در آن روز دينار و درهمى نيست.»
امام علی (ع):
- «غنيمت بدان كسى را كه در زمان توانگريت از تو قرض بخواهد تا در روز تنگدستى ات (قيامت) بپردازد.»
- «زير بار بدهى نرويد زيرا بدهكارى خوارى روز و اندوه شب است و در دنيا و آخرت باز پرداختى دارد.»
- «بدهى بسيار، راستگو را دروغگو و خوش قول را بدقول مى گرداند.»
امام صادق (ع):
- «کسی که مالی را به کسی وام دهد و مدتی برای (پرداخت) آن معین کند و آن قرض در مدت معین وصول نگردد به ازای هر روز تاخیر ثواب یک دینار صدقه را برای او خواهد داشت.»
- «اگر هزار درهم را دو بار (به کسی) قرض بدهم در نزد من خوش تر از آن است که آن را یک بار (و یک جا) صدقه دهم و همان طور که برای کسی که از تو قرض می گیرد جایز نیست که در صورت توانایی در بازدهی قرض خود تعلل کند و آن را به تاخیر بیندازد همچنین برای تو جایز نیست –اگر بدانی که او در مضیقه و تنگدستی است- او را (در پرداخت بدهی خود) در فشار قرار دهی و از او مطالبه کنی.»
- «اگر قرض گيرنده بدون قرار قبلى، سودى به قرض دهنده بدهد مباح است، ولى آن قرض دهنده پاداشى از خدا نخواهد گرفت.»
امام رضا (ع):
-
«كسى كه قرض بگيرد در صورتى كه تصميم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء كند ولى اگر تصميم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.»
