نویسنده: مهسا راستگو
بروزرسانی: 25 اردیبهشت 1403
آیه إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ عِبادٌ أَمْثالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ ، آیه ۱۹۴ سوره اعراف است که معنا و نفسیر این آیه را در ادامه مشاهده خواهید کرد.
به طور کلی این آیه به این معنا است:” كسانى را كه غير از خدا مى‌خوانيد [و پرستش مى‌كنيد]، بندگانى همچون خود شما هستند؛ آنها را بخوانيد، و اگر راست مى‌گوييد بايد به شما پاسخ دهند [و تقاضايتان را برآورند]!”
آیه ۱۹۴ سوره اعراف اشاره به نهیب خداوند به مشرکان دارد و آنهایی که غیر از خداوند را پرستش می‌کنند را مورد مذمت قرار داده است.
وهابیت از این آیه، اموری نظیر توسل، طلب شفاعت و استغاثه از صالحین را شرک و آن را ممنوع دانسته‌اند، در حالی که شیعیان و اکثریت اهل سنت این آیه را در مقام عبادت دانسته و اعتقادی به الوهیت و ربوبیت آن اولیای الهی ندارند و لذا توسل، شفاعت و استغاثه از صالحین به عنوان پرستش و عبادت غیر خداوند محسوب نمی‌شود.
متن و معنی آیه ان الذین تدعون من دون الله
إِنَّ ٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ عِبَادٌ أَمۡثَالُكُمۡۖ فَٱدۡعُوهُمۡ فَلۡيَسۡتَجِيبُواْ لَكُمۡ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ ۱۹۴
ترجمه ابراهیمی ابراهیمی: به يقين كسانى كه به جاى خدا مى‌خوانيد، بندگانى همانند شما هستند، پس اگر راستگوييد ،آنها را بخوانيد كه در اين صورت بايد شما را اجابت كنند.
ترجمه ارفع، کاظم : آنانى كه شما غير از خداوند مى‌خوانيد، بندگانى همچون خود شما هستند. اگر راست مى‌گوييد، آنها را بخوانيد تا جواب شما را بدهند.
ترجمه استادولی، حسین : همانا آنان‌كه به‌جاى خدا مى‌خوانيد بندگانى چون شما هستند؛ پس آنان را بخوانيد كه بايد پاسختان دهند اگر راست مى‌گوييد
ترجمه اشرفی تبریزی، محمود: به‌درستى كه آنان كه مى‌خوانيد از غير خدا بندگانند مانند شما پس بخوانيدشان پس بايد اجابت كنند شما را اگر هستيد راستگويان
ترجمه الهى قمشه‌ای: غير خدا هر آن كس را كه شما (مشركان و يهود و نصارى) به خدايى مى‌خوانيد (مانند بتان و عيسى و عُزَير و غيره) به حقيقت همه مثل شما بندگانى هستند، اگر راستگوييد آنها را بخوانيد تا مشكلات و حوائج شما را روا كنند.
ترجمه امامی، ابوالقاسم : آنان كه جز خداى مى‌خوانيدشان،بندگانى‌اند چون شما.پس،بخوانيدشان.بايد كه پاسخ دهندتان،اگر راست گوييد.
ترجمه انصاری، مسعود : بى‌گمان كسانى را كه به جاى خداوند[به نيايش]مى‌خوانيد،بندگانى امثال شما هستند،پس آنان را بخوانيد.اگر راستگوييد،بايد[پاسخ]شما را بدهند.
ترجمه آیت اللهی، مهدی : كسانى كه بجاى خدا مى‌خوانيد بندگانى چون شمايند، اگر راست مى‌گوييد، آنها را بخوانيد كه شما را اجابت كنند
ترجمه برزی، اصغر :به يقين كسانى را كه به جاى خداوند مى‌خوانيد، بندگانى امثال شما هستند. پس ايشان را بخوانيد، اگر راست مى‌گوييد بايد به شما پاسخ بدهند.
ترجمه برگرفته از ترجمه تفسیر طبرى، محمد بن جریر : حقا كه انكسها كه مى‌خوانيد از بيرون خداى عزّ و جلّ بندگان‌اند مانند شما، بخوانيد ايشان را تا جواب كنند شما را اگر هستيد راستگويان.
ترجمه برگرفته از ترجمه تفسیر مجمع البیان طبرسی، فضل بن حسن: آنان را كه جز خدا مى‌خوانيد، موجودات ضعيفى هستند مثل شما – آنان را بخوانيد تا اگر راست مى‌گوييد، شما را اجابت كنند!
ترجمه حلبی، علی‌‌اصغر : بى‌گمان آن كسان را كه بجز خدا مى‌خوانيد بندگانى چون شما هستند، پس آنها را بخوانيد كه به شما پاسخ دهند، اگر راستگويانيد
ترجمه خواجوی، محمد : آنهائى را كه بغير خدا مى‌پرستيد مملوكاتى همانند شمايند، اگر راست مى‌گوئيد آنها را بخوانيد تا شما را اجابت كنند.
تفسیر آیه ان الذین تدعون من دون الله
قرآن كريم در آيه‌ى صد و نود و چهارم سوره‌ى اعراف با اشاره به سكوت مرگبار معبودان دروغين، دليل ديگرى براى بطلان شرك مى‌آورد و مى‌فرمايد:
۱۹۴. إِنَّ اَلَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ عِبٰادٌ أَمْثٰالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صٰادِقِينَ
در حقيقت كسانى را كه جز از خدا مى‌خوانيد (و پرستش مى‌كنيد)، بندگانى هم چون شما هستند؛ اگر راست گوييد، پس آنان را بخوانيد، و بايد (دعوت) شما را بپذيرند!
نكته‌ها و اشاره‌ها:
۱. خطاب آيه به مشركان آن است كه اگر دقت كنيد مى‌بينيد معبودها و شريك‌هايى كه براى خدا قرار مى‌دهيد، هم چون شما جسم دارند و محكوم قوانين طبيعت و زمان و مكان هستند؛ و چيزى كه محدود است و امتيازى بر شما ندارد، سزاوار آن نيست كه شريك خدا قرار گيرد.
۲. واژه‌ى «عباد» به معناى بندگان است. اين واژه ممكن است اشاره به معبودهاى با شعور، هم چون مسيح براى مسيحيان و فرشتگان براى بت‌پرستان عرب باشد. و يا مقصود از «عباد» هر موجود تحت تسلّط باشد، هرچند شعور نداشته باشد.
و يا آنكه قرآن براساس منطق مشركان سخن گفته كه با معبودهاى خود سخن مى‌گفتند و مى‌پنداشتند كه آنها داراى شعور هستند.
آموزه‌ها و پيام‌ها:
۱. سكوت مرگبار معبودها، دليل بر ناتوانى آنها و باطل بودن شرك است.
۲. غير خدا را معبود خود قرار ندهيد؛ زيرا معبودهاى دروغين موجوداتى مثل شما هستند و امتيازى ندارند، تا معبود شما باشند.
تفسیر المیزان (ترجمه) طباطبایی، محمد حسین :
” إِنَّ اَلَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ عِبٰادٌ أَمْثٰالُكُمْ … يَسْمَعُونَ بِهٰا… ” در اين آيه به مضمون آيات سه‌گانه قبل احتجاج نموده و معنايش اين است كه اگر گفتيم:” اين بتها مخلوقند و قدرت بر هيچ كارى ندارند، چون خودشان مثل شما بندگانى هستند، همانطور كه شما مخلوقيد و تدبير امورتان به دست غير است.
همچنين آن بتها “دليلش اين است كه اگر شما آنها را بخوانيد دعايتان را مستجاب نمى‌كنند، بخوانيد آنها را اگر راست مى‌گوييد كه بتها علم و قدرت دارند، گر چه مشركين صريحا ادعاى علم و قدرت براى بتها نكرده‌اند، و ليكن ادعاهاى ديگر كرده‌اند كه دلالت مى‌كند بر چنين اعتقادى در ايشان و چطور مستجاب مى‌كنند و حال آنكه دست و پايى كه شما براى آنها تراشيده‌ايد حركت نداشته نه آن از خود قدرتى نشان مى‌دهد و نه اين راه مى‌رود، و نه چشمى كه برايشان درست كرده‌ايد مى‌بيند، و نه گوشى كه براى آنها ساخته‌ايد مى‌شنود، البته اين را هم بايد تذكر دهيم كه در اين آيات به جماد هم اطلاق” عبد “شده است.
تفسیر مکارم شیرازی، ناصر :
اين دو آيه هم چنان بحثهاى توحيد و مبارزه با شرك را ادامه مى‌دهد، و بحثهايى را كه در اين زمينه در آيات قبل بوده تكميل مى‌كند، شرك در عبادت و پرستش غير خدا را عملى سفيهانه و دور از منطق و عقل معرفى مى‌نمايد.
دقت در مضمون اين دو آيه نشان مى‌دهد كه با چهار دليل، منطق بت پرستان ابطال گرديده و سر اينكه قرآن با استدلالهاى مختلف، پيرامون اين مساله بحث مى‌كند و هر زمان برهانى تازه ارائه مى‌دهد اين است كه” شرك “بدترين دشمن ايمان و سعادت فرد و جامعه است، و چون ريشه‌ها و شاخه‌هاى گوناگونى در افكار بشر دارد، و هر زمان به شكل تازه‌اى ظهور مى‌كند و جوامع انسانى را مورد تهديد قرار مى‌دهد لذا قرآن از هر فرصتى براى قطع اين ريشه خبيث و شاخه‌هايش استفاده مى‌كند.
نخست مى‌گويد:” آنهايى را كه شما جز خدا مى‌خوانيد و عبادت مى‌كنيد و از آنان يارى مى‌طلبيد بندگانى همچون خود شما هستند “! (إِنَّ اَلَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اَللّٰهِ عِبٰادٌ أَمْثٰالُكُمْ) .
بنا بر اين معنى ندارد كه انسان در مقابل چيزى كه مثل خود او است، به سجده بيفتد و دست نياز به سوى او دراز كند و مقدرات و سرنوشتش را در دست او بداند.
به تعبير ديگر: مفهوم آيه اين است كه اگر دقت كنيد مى‌بينيد، آنها هم جسم دارند و اسير زنجير مكان و زمان هستند و محكوم قوانين طبيعتند و هم محدود از نظر عمر و زندگى و تواناييهاى ديگر، خلاصه هيچ امتيازى بر شما ندارند، تنها با خيال و وهم و امتيازى براى آنها ساخته‌ايد.
در اينكه چرا در اين آيه به معبودهاى بت پرستان” عباد “كه جمع” عبد” به معنى بنده است اطلاق شده در حالى كه” عبد “را به” موجود زنده “مى‌گويند، تفسيرهاى متعددى وجود دارد.
نخست اينكه ممكن است اشاره به معبودهاى انسانى، همچون مسيح براى مسيحيان، و فرشتگان براى بت‌پرستان عرب، و امثال آن بوده باشد.
ديگر اينكه ممكن است روى توهمى كه آنها پيرامون بتها داشتند با آنها سخن گفته باشد كه اگر فرضا آنها داراى عقل و شعورى هم باشند، موجودى برتر از شما نخواهند بود.
سوم اينكه” عبد “در لغت گاهى به معنى موجودى كه تحت تسلط و فرمان ديگرى است و در برابر آن خاضع است – هر چند عقل و شعور نداشته باشد – نيز گفته شده، از جمله به جاده‌اى كه مرتبا از آن رفت و آمد مى‌كنند” معبد “(بر وزن مقدم)گفته شده است.
سپس اضافه مى‌كند اگر فكر مى‌كنيد آنها قدرت و شعورى دارند” آنها را بخوانيد ببينيد آيا شما را جواب مى‌دهند اگر راست مى‌گوئيد ” (فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صٰادِقِينَ) .
و اين دومين دليلى است كه براى ابطال منطق آنها بيان شده و آن اينكه سكوت مرگبارشان نشانه بى‌عرضگى آنها و عدم قدرتشان بر هر چيز است.
بیشتر بخوانید: تفسیر و معنی آیه ”و من یتوکل علی الله فهو حسبه“ در کتب و روایات
سخن آخر:
در نهایت و از دید تفسیر شیعه می‌توان به این نتیجه رسید که مراد از عبارت «ان الذین تدعون من دون الله عباد امثالکم» در آیه ۱۹۴ سوره اعراف، عبادت من دون الله است و لذا شامل هر نوع دعای لغیرالله نمی‌شود. ثانیا: با توجه به اینکه، اعتقاد به الوهیت و ربوبیت، داخل در مفهوم عبادت است، بنابراین اموری نظیر توسل، طلب شفاعت و استغاثه از اولیاء الهی، که فاعل این امور، چنین اعتقادی را در دل خود ندارد، داخل در مصادیق عبادت من دون الله نخواهد شد.
