آشنایی با آواز افشاری و گوشه‌ های آن

ستاره | سرویس هنر – پایه و اساس موسیقی ایرانی را ردیف موسیقی ایرانی تشکیل می‌دهد. ردیف مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و آواز‌هاست که هر کدام ویژگی‌ها و مشخصات خاص خود را دارند. ردیف موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه موسیقی اصلی با نام‌های شور، نوا، سه گاه، چهارگاه، همایون، راست پنجگاه و ماهور و پنج آواز فرعی با نام‌های ابوعطا، افشاری، دشتی، بیات ترک و اصفهان است. در این مقاله قصد داریم شما را با ویژگی‌ها، گوشه‌ها و حس و حال آواز افشاری آشنا کنیم.

 

 

آشنایی با آواز افشاری

• آواز افشاری یکی از متعلقات دستگاه شور است. یعنی از نظر فواصل و کوک به دستگاه شور شبیه است، ولی دارای نت شاهد و نت ایست متفاوت و مستقل برای خود است.
• نت شاهد آواز افشاری درجه‌ی چهارم شور است. یعنی اگر شور سل داشته باشیم نت شاهد افشاری نت دو می‌شود.
• نت ایست آواز افشاری درجه‌ی دوم شور است یعنی در شور سل نت ایست افشاری نت لا می‌شود. تمام جمله‌های موسیقی در این آواز به این نت ختم می‌شوند.
• درجه پنجم شور در این آواز متغیر است و در ملودی‌های بالا رونده ربع پرده زیر می‌شود؛ که اگر شور سل داشته باشیم در افشاری نت ر متغیر می‌شود.
• درجات پنج و شش افشاری فقط در برخی گوشه‌ها اهمیت دارند.
• نت خاتمه در آواز افشاری درجه‌ی زیر پایه‌ی شور است (یعنی یک نت قبل از نت پایه)؛ به عنوان مثال اگر شور سل داشته باشیم نت خاتمه افشاری نت فا می‌شود.
• در افشاری نت پایه‌ی شور اهمیت بسیار کمی دارد. مثلا اگر شور سل داشته باشیم، در افشاری نت سل از اهمیت کمی برخوردار است.
• فواصل آواز افشاری عبارتند از دوم بزرگ، سوم نیم بزرگ، چهارم و پنجم درست، ششم نیم بزرگ، هفتم کوچک و هنگام.

 

حس و حال آواز افشاری

افشاری حس و حالی مالیخولیایی و مناجات گونه دارد. آواز افشاری گاه حزن انگیز و گاه بسیار شاد هستند.

 

 

آواز افشاری در قدیم

• نام افشاری از نام ایل افشار (از قوم‌های ترک آذربایجان) گرفته شده است.
• در ردیف‌های قدیمی‌تر مثل ردیف میرزاعبدالله آواز افشاری اهمیت کمتری داشته است و در اجرا زمانی کمتر از پنج دقیقه به آن اختصاص می‌دادند. ولی رفته رفته در ردیف‌های جدید‌تر بیشتر مورد توجه قرار گرفت، به گونه‌ای که زمان اجرای آن به ۳۰ دقیقه هم رسید.

 

 

معرفی گوشه‌های آواز افشاری

• درآمد‌های متعدد در افشاری: در ردیف‌های مختلف برای این آواز درآمد‌های مختلفی اجرا می‌شود. به عنوان مثال در ردیف علی اکبر شهنازی هشت درآمد برای آواز افشاری آمده است. درآمد‌های افشاری گاه تا درجه‌های هفتم، هشتم و حتی نهم هم می‌روند و بر درجات بالای گام تاکید می‌کنند و نهایتا به نت شاهد و نت ایست افشاری بازمی‌گردند.
• بیات راجه: مهم‌ترین گوشه‌ی افشاری است که آن را بیات راجع هم می‌نویسند. در دستگاه نوا و بیات اصفهان هم گوشه‌ای با این نام اجرا می‌شود.
• نهیب: گوشه‌ی نهیب (و دو گوشه مرتبط دیگر شامل عراق و آشور) دارای مُد متفاوتی هستند و در دستگاه‌های نوا، ماهور و راست‌پنج‌گاه هر سه این‌ها اجرا می‌شوند، اما در افشاری فقط گوشه نهیب اجرا می‌شود. در این گوشه درجه هشتم شور نت شاهد است و درجه پنجم شور نت ایست.
• مثنوی پیچ یا مثنوی: نت شاهد این گوشه درجه‌ چهار، نت شروع درجه‌ی هفت (بم) و نت ایست آن درجه‌ی دوم است. در این گوشه بیشتر اشعار مولوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• جامه دران: نت شروع و نت متغیر این گوشه درجه‌ پنجم است.
• قرایی: نت شروع و نت شاهد این گوشه درجه‌ هفتم و نت ایست آن درجه‌ پنجم است.
• شاه ختایی: نت شروع گوشه‌ شاه ختایی درجه‌ی هفتم از قسمت بم، نت شاهد آن درجه‌ سه و نت ایست درجه‌ دوم است.
• عراق: فرهاد فخرالدینی از گوشه‌ عراق هم در این گوشه نام برده است و آن را به عنوان اوج افشاری معرفی می‌کند. فرهاد فخرالدینی معتقد است که با گوشه‌ عراق می‌توان پرده گردانی کرد و به دستگاه ماهور وارد شد. با اجرای گوشه عراق، گسترده صوتی آواز افشاری به یک فاصله دهم کوچک می‌رسد و شامل سیزده درجه می‌شود.
• رُهاب
• مسیحی
• کرشمه
• بسته نگار
• نهیب
• حصار
• تخت طاقدیس و صدری

 

 

نمونه‌هایی از آواز افشاری

• این دهان بستی دهانی باز شد: آوازی در مایه افشاری که محمدرضا شجریان برای ماه رمضان اجرا کرده است.
• آلبوم آرام جان از محمد رضا شجریان همراه با گروه آوا
• تصنیف دوش دوش
• تصنیف  از کفم رها

 

 

در پایان تصنیف “از کفم رها” در آواز افشاری (از عارف قزوینی با صدای محمد رضا شجریان) را با هم گوش می‌کنیم تا بیشتر با حس و حال و ویژگی‌های این آواز آشنا شویم.

 

متن تصنیف
ازکفم رها، جانم، شد قراردل
ازکفم رها، جانم، شد قراردل
نیست دست من، خدا، اختیاردل، جانم، اختیاردل
دل به هرکجا، جانم، رفت و برنگشت
دل به هرکجا، جانم، رفت و برنگشت
دیده شد سپید، خدا، ز. انتظار دل، جانم، ز. انتظار دل
خون دل بریخت، جانم، از دو چشم من
خون دل بریخت، جانم، از دو چشم من
خوشدلم از این، خدا، انتحار دل، جانم، انتحار دل
بعد از این ضرر، جانم، ابلهم اگر
بعد از این ضرر، جانم، ابلهم اگر
خم کنم کمر، خدا، زیر بار دل، جانم، زیر بار دل
بعد از این ضرر، جانم، ابلهم اگر
خم‌کنم کمر، خدا، زیر بار دل، جانم، زیر بار دل
ازکفم رها، جانم، شد قراردل
ازکفم رها، جانم، شد قراردل
نیست دست من، خدا، اختیاردل، جانم، اختیاردل
جانم، اختیاردل

 

امیدواریم این مقاله به سوالات شما در رابطه با آواز افشاری پاسخ داده باشد. نظرات و سوالات خود را در رابطه با این آواز و حال و هوای مناجات گونه آن از طریق بخش “ارسال نظر” در پایین همین صفحه برای ما ارسال کنید تا ما آن را با سایر کاربران ستاره به اشتراک بگذاریم. با مطالعه بخش موسیقی سیات ستاره نیز می‌توانید با گوشه‌ها و دیگر آوازهای موسیقی ایرانی آشنا شوید.