نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: 15 آذر 1402
حدیث های زیادی در مورد صبر در برابر مصیبت، سختی‌های دنیوی و بیماری از پیامبر اکرم و ائمه اطهار روایت شده است. صبر کردن در برابر مشکلات اجر و پاداش زیادی دارد به طوری که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است؛ به عنوان مثال در این آیه شریفه «إِنَما یُوَفَى الصَابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ» به پاداش بی‌حد و حساب برای صبر و استقامت صابرین اشاره دارد که کسی غیر از خدا از میزان این پاداش اطلاعی ندارد.
همچنین در آیه‌‌ای دیگر خداوند می‌فرماید:
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کَبَدٍ؛ ما انسان را در رنج آفریده‌ایم. «بلد/۴»
بنابراین باید به این نتیجه رسید که زندگی در دنیا، بدون سختی و درد و رنج دور از تصور است. یکی از راه های دستیابی به صبر و شکیبایی، خواندن احادیث معتبر در این باره و فهمیدن اهمیت این موضوع است.
حدیث در مورد صبر
یکی از موضوعات پرتکرار و موکد در قرآن کریم صبر است که حدود هفتاد بار تکرار شده است. تاریخ اسلام گواهی می‌دهد که یکی از عواملی که در رسیدن به پیروزی بزرگ مردان مؤثر بوده صبر و استقامت است.
چنانچه فردی از نعمت صبر بى‌بهره باشد در مصائب زندگی زود از پا در مى‌آید؛ از این رو در ادامه به چند حدیث در مورد صبر در زمان مصیبت، گرفتاری و بیماری اشاره شده است.
خَمسٌ مِن سُنَنِ المُرسَلینَ: اَلحَیاءُ وَ الحِلمُ وَ الحِجامَةُ وَ السِّواکُ وَ التَّعَطُّرُ.
پنج چیز از سنت پیغمبران است: حیا، بردباری، حجامت کردن، و مسواک و عطر زدن.
«نهج الفصاحه ص ۴۶۲، ح ۱۴۶۳حدیث (۴۶)»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
❆❆❆
أقوی عَدوِّ الشدائِدِ الصّبر.
قوی‌ترین دشمن سختی‌ها، صبر و شکیبائی است.
«تصنیف غررالحکم، صفحه ۲۸۲، حدیث ۶۲۷۵»
امام على علیه السلام
❆❆❆
الْحِلْمُ حِجَابٌ مِنَ الْآفَاتِ.
بردباری، مانعی در برابر آفت هاست.
«عیون الحکم و المواعظ (لیثی) ص ۲۴، ح ۲۲۸»
امام على علیه السلام
❆❆❆
فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ- قَالَ الصَّبْرُ الصَّوْمُ.
خداوند عزو جل که فرموده است: از صبر و نماز کمک بگیرید، صبر، روزه است.
«وسائل الشیعه ج ۱۰، ص ۴۰۸، ح ۱۳۷۱۸»
امام صادق علیه السلام
❆❆❆
یا بُنَیَّ اِصبِرْ عَلیَ الحقِّ و ان کانَ مُرّاً.
ای فرزندم در راه حق صبر و بردباری داشته باش، اگر چه در کام تو تلخ باشد.
«بحار الانوار، جلد ۷۱، صفحه ۷۷»
امام سجاد علیه السلام
حدیث در مورد صبر بر مصیبت
مصیبت و بلا جزئی از دوره زندگی هر انسانی است. با توجه به روایات و حدیث در مورد صبر بر مصیبت از پیامبر و ائمه، سفارش شده که به نحو شایسته این دوره را گذراند و توکل بر خدا کرد.
اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَةِ، وَ صَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ و َصَبرٌ عَنِ المَعصیَةِ؛
صبر سه نوع است: صبر در هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترک گناه.
«کافى (ط-الاسلامیه) ج۲، ص۹۱، ح۱۵»
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله
❆❆❆
اَلصَّبرُ اَن یَحتَمِلَ الرَّجُلُ ما یَنوبُهُ و َیَکظِمَ ما یُغضِبُهُ.
صبر آن است که انسان گرفتارى و مصیبتى را که به او مى‌رسد تحمل کند و خشم خود را فرو خورد.
«عیون الحکم و المواعظ (لیثی) ص ۵۶، ح ۱۴۳۹»
امام على علیه السلام
❆❆❆
لَو یَعلَمُ المُومِنُ مَا لَهُ مِنَ الاَجرِ فِی المَصَائِبِ لَتَمَنَی اَنَهُ قُرَضَ بِالمَقَارِیضُ.
اگر مومن می‌دانست پاداش مصیبت و گرفتاری‌هایش چقدر است، آرزو می‌کرد در دنیا با قیچی تکه تکه می‌شد.
«کافی، ج۲، ص۲۵۵»
امام صادق (ع)
❆❆❆
لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَایَا.
هیچ بنده‌اى حقیقت ایمانش را کامل نمى‌کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین‌شناسى، تدبر نیکو در زندگی، و شکیبایی در مصیبت‌ها و بلاها.
«تحف العقول ص ۴۴۶ – بحار الانوار (ط-بیروت) ج ۷۵، ص ۳۳۹»
امام رضا علیه السلام
❆❆❆
اَلخَیرُ الَّذِی لا شَرَّ فِیهِ، اَلشُّکرُ مَعَ النِّعمَة وَ الصَّبرُ عَلَی النّازِلَة.
خیری که هیچ شری در آن نیست، شکر بر نعمت و صبر بر مصیبت ناگوار است.
«تحف العقول ص ۲۳۴»
امام حسن علیه السلام
❆❆❆
نزد خداوند متعال حالتی محبوب‌تر از یکی از این دو حالت نیست: حالت غضب و غیظی که مؤمن با بردباری و حلم از آن بگذرد و دیگری حالت بلا و مصیبتی که مؤمن آن را با شکیبائی و صبر بگذراند.
ما مِنْ جُرْعَة أَحَبُّ إلی اللّهِ مِنْ جُرْعَتَیْنِ: جُرْعَةُ غَیْظ رَدَّها مُؤْمِنٌ بِحِلْم، أَوْ جُرْعَةُ مُصیبَة رَدَّها مُؤْمِنٌ بِصَبْر.
«مستدرک الوسائل، جلد ۲، صفحه ۴۲۴، حدیث ۲۱»
امام سجاد علیه السلام
❆❆❆
ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْبَلَاءِ وَ الدُّعَاءُ عِنْدَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ.
کسى که سه خصلت در او باشد خداوند خیر دنیا و آخرت را براى او فراهم مى‌کند: خشنودى به مقدّرات، صبر در بلا و دعا در سختى و راحتى.
«بحارالأنوار (ط-بیروت) ج۶۸، ص۱۵۶، ح۷۱»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
حدیث در مورد صبر و تحمل
صبر یکی از صفات نیکو مومن می‌باشد که بواسطه آن می‌توان در مقابل سختی‌ها مقاومت کرد. چنانچه انسان این ویژگی را در خود پرورش دهد و تقویت کند می‌تواند به راحتی مشکلات و گرفتاری‌های زندگی را پشت سر گذارد تا به آرامش رسد.
با مطالعه آیات قرآن و حدیث در مورد صبر و تحمل که از پیامبر و ائمه نقل شده است متوجه اهمیت پرورش این صفت می‌شوید.
حدیث در مورد صبر از حضرت علی (ع):
کَمْ یُفْتَح بالصَّبرِ من غَلَقٍ.
چه بسیارند گره‌های پیچیده و مشکلات سختی که با صبر گشوده می‌شوند.
«تصنیف غررالحکم، صفحه ۲۸۵، حدیث ۶۳۶۸»
امام علی علیه السلام
❆❆❆
فَصَبْراً عَلَى دُنْیَا تَمُرُّ بِلَأْوَائِهَا کَلَیْلَةٍ بِأَحْلَامِهَا تَنْسَلِخ.
در برابر دنیایى که گرفتارى آن، مانند خواب‌هاى پریشان شب مى‌گذرد شکیبا باش.
«امالی (صدوق) ص ۶۲۲ – بحارالأنوار (ط-بیروت) ج۴۰، ص۳۴۸، ح۲۹»
امام علی علیه السلام
❆حدیث در مورد صبر از پیامبر❆
إِنَّ الْمَعُونَةَ تَنْزِلُ عَلَى قَدْرِ الْمَئُونَةِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ یَنْزِلُ عَلَى قَدْرِ شِدَّةِ الْبَلَاءِ.
براستى که کمک از جانب خداوند به اندازه هزینه مى‌رسد و صبر از جانب خداوند به اندازه گرفتارى مى‌آید.
«من لا یحضره الفقیه ج ۲، ص ۲۹۴، ح ۲۴۹۸»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
❆❆❆
إِنَّ المُؤمِنَ… إذا أَصابَتهُ شِدَّةٌ صَبَرَ… وَالمُنافِقُ … إِذا أصابَتهُ شِدَّةٌ ضَغا.
مؤمن در گرفتارى صبور است، و منافق در گرفتارى بى تاب.
«تحف العقول، ص۲۱۲»
امام على علیه السلام
❆❆❆
فَلِلصَّبْرِ أَرْبَعُ شُعَبٍ الشَّوْقُ وَ الشَّفَقَةُ وَ الزَّهَادَةُ وَ التَّرَقُّبُ فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ رَجَعَ عَنِ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا تَهَاوَنَ بِالْمُصِیبَاتِ وَ مَنْ تَرَقَّبَ الْمَوْتَ سَارَعَ إِلَى الْخَیْرَات.
صبر چهار شعبه دارد: شوق، ترس، زهد و انتظار، هر کس شوق بهشت داشته باشد، از هوا و هوس دست مى‌کشد و هر کس از آتش بترسد، از حرام‌ها خود را نگه مى‌دارد و هر کس به دنیا بى اعتنا باشد، گرفتارى‌ها را به چیزى نگیرد و هر کس منتظر مرگ باشد، در کارهاى خیر بکوشد.
«معدن الجواهر ص ۴۰»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
❆❆❆
إِنَّکَ إِنْ صَبَرْتَ جَرَتْ عَلَیْکَ الْمَقَادِیرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ وَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَتْ عَلَیْکَ الْمَقَادِیرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ.
اگر صبر کنى مقدرات الهى بر تو جارى مى‌شود و اجر خواهى بُرد و اگر بیتابى کنى باز هم مقدرات خداوند بر تو جارى مى‌شود و گناهکار خواهى بود.
«جامع الأخبار (شعیری) ص ۱۱۶»
امام على علیه السلام
حدیث در مورد صبر بر بیماری
هرچند که خداوند رحمان و رحیم در نهایت مهر و عطوفت نسبت به بندگان خود می‌باشد، اما اگر در همه حال مردم در رفاه باشند، زندگی یکنواختی خواهند داشت. بنابراین سختی و بیماری به عنوان ابزاری برای محک ایمان بندگان نازل می‌شود.
طبق انواع حدیث در مورد صبر بر بیماری از ائمه، در این امتحان الهی صبر و توکل بر خدا بهترین عمل مومنان است. با توجه به مفهوم چندین حدیث در مورد صبر بر بیماری، به این نکته پی می‌بریم که مومن پس از صبر و شکیبایی مقام و منزلتی والا نزد خدا کسب می‌کند.
اِنَ فِی الجَنَه مَنزِلَهً لَا یَبلُغُهَا عَبدٌ اِلَا بِالِابتِلَاء فِی جَسَدِهِ.
در بهشت مقام و منزلتی وجود دارد که هیچ بنده‌‌ای به آن نرسد، مگر به درد و بیماری‌‌ای که در بدنش حادث شود.
«اصول کافی (ط-الاسلامیه)، ج۲، ص۲۵۵ (باب شدة ابلاء المومن حدیث ۱۴)»
امام صادق علیه السلام
❆❆❆
ما أصابَ المُؤمِنَ مِن نَصَبٍ ولا وَصَبٍ ولا حُزنٍ حتَّی الهَمّ یُهمُّهُ إلّا کَفََّرَ اللهُ بِهِ عَنهُ سَیِّئاتِه.
مؤمن را هیچ رنج و بیماری و اندوهی و حتی نگرانی‌ای نرسد مگر آنکه خداوند بدان وسیله گناهان او را بپوشاند.
«تحف العقول، صفحه ۳۸»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
❆❆❆
اَرْبَعٌ مِنْ کُنُوزِالْبِرِّ: کِتْمانُ الْحاجَةِ، وَ کِتْمانُ الصَّدَقَةِ، وَ کِتْمانُ الْوَجَعِ، وَ کِتْمانُ الْمُصیبَةِ.
چهار حالت از کنزهای نیک و پسندیده است: پوشاندن نیاز و حاجت خود را از دیگران، دادن صدقه و کمک به افراد به طور مخفیانه و محرمانه، دردها و مشکلات و ناراحتی‌ها را تحمّل کردن و هنگام مصیبت و حوادث، جزع و داد و فریاد نکردن.
«تحف العقول، صفحه ۲۱۵»
امام محمد باقر علیه السلام
❆❆❆
عَجِبتُ مِنَ المُؤمِنِ و جَزَعِهِ مِنَ السُّقمِ، و لَو یَعلَمُ ما لَهُ فِی السُّقمِ مِنَ الثَّوابِ؛ لَأَحَبَّ ألّا یَزالَ سَقیماً حَتّى یَلقى رَبَّهُ عز و جل.
از مؤمن و این که از بیمارى بى‌تابى کند، در شگفتم. اگر او مى‌دانست که در بیمارى چه پاداشى دارد، دوست داشت پیوسته بیمار باشد تا آن هنگام که به لقاى پروردگار خویش پیوندد.
«التوحید، ص ۴۰۱، ح ۳، الأمالی للصدوق، ص ۵۹۰، ح ۸۱۷، ، الدعوات، ص ۱۶۶»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
❆❆❆
إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً ابْتَلَاهُ فَإِنْ صَبَرَ اجْتَبَاهُ وَ إِنْ رَضِیَ اصْطَفَاهُ.
چون خدا بنده‌‌ای را دوست بدارد او را در دنیا مبتلا می‌گرداند، پس اگر صبر کرد او را بر می‌گزیند و اگر راضی و خشنود شد او را خالص می‌گرداند.
«مسکن الفواد عند فقد الأجبه و الأولاد، شهید ثانی، قم، کتابخانه بصرتی، ص۸۴»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
❆حدیث در مورد صبر بر مرگ عزیزان❆
إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیَتَعَاهَدُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلَاءِ إِمَّا بِمَرَضٍ فِی جَسَدِهِ أَوْ بِمُصِیبَةٍ فِی أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ مُصِیبَةٍ مِنْ مَصَائِبِ الدُّنْیَا لِیَأْجُرَهُ عَلَیْهَا.
خداوند تبارک و تعالی، با گرفتاریها به مؤمن توجه می‌کند؛ یا تن او را بیمار می‌کند، یا او را در سوگ یکی از اهل [خانه اش] می‌نشاند و یا یکی از سختی‌ها و رنج‌های دنیا را بر او چیره می‌کند. تا او را بر آنها پاداش دهد.
«بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۶۴، ص۲۳۶»
امام صادق علیه السلام
