آشنایی با چلچله ها؛ زیستگاه، تغذیه و تولید مثل آن‌ها

چلچله که با نام علمی Hirundo rustica شناخته می‌شود، پراکنده‌ترین گونه‌ی پرستو در جهان است که به طور معمول با انواع آب و هوای خنک، معتدل بسیار گرم و یا بسیار سرد می‌تواند سازگاری پیدا کند. این پرنده از گروه گنجشکیان است که در اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکا یافت می‌شود.

در نیم‌کره شمالی شش زیرگونه از چلچله وجود دارد که چهار گونه آن در زمستان به نیمکره جنوبی مانند آرژانتین و شمال استرالیا مهاجرت می‌کنند. اگرچه به علت وسعت زیاد زیستگاه این پرنده نگرانی کمی برای انقراض آن وجود دارد اما به شدت از تعداد آنها در مکان‌های صنعتی مانند فرودگاه بین‌الملی دوربان در کشور آفریقای جنوبی کم شده‌است. این پرنده جزو پرنده‌های ملی استونی به شمار می‌رود. در اروپا به این پرنده پرستو می‌گویند.

 

 

شکل ظاهری چلچله ها

چلچله پرنده‌ای از گروه گنجشکیان با بالاتنه آبی، نوک تیز و خمیده و دمی بلند و کشیده است. جنس نر این پرنده دارای گردن رنگی است که در قسمت سینه، با نوارهای پهن آبی تیره از قسمت زیرین سفید مایل به زرد جدا می‌شود. پرهای بیرونی دارای دم دراز هستند و خطی از نقاط سفید در سرتاسر بالای انتهای دم دیده می‌شود.

چلچله نر بین ۱۷ تا ۱۹ سانتی‌متر طول دارد که ۲ تا ۷ سانتی‌متر طول پرهای دراز دم بیرونی آن است. طول بال آن به ۳۲ تا ۳۴.۵ سانتی‌متر می‌رسد و حدود ۳۲ تا ۳۵ گرم نیز وزن دارد. گونه‌ی ماده از نظر ظاهری شبیه به نر است، اما با طول دم کوتاه‌تر که رنگ آبی قسمت‌های بالایی و نوار سینه کمتر براق به نظر می‌رسد و قسمت‌های زیر بدن نیز کم‌رنگ‌تر است.

جوجه جوان قهوه‌ای‌تر است و صورت رنگ پریده‌تر و زیر اندام سفید‌تری دارد. همچنین فاقد دم بلندی مانند بزرگسالان است. هر دو گونه نر و ماده آواز می‌خوانند اما صدای ماده اندکی زیرتر است.

این پرنده در هنگام نیاز به جلب توجه پرنده جفت یا در هنگام تلاش برای دور کردن شکارچیانی مانند گربه‌ها، از هوش و ذکاوت بالایی برخوردار بوده و صدای آن نیز بسیار بلند و هیجانی می‌شود.

 

 

طبقه‌بندی و گونه‌های مختلف چلچله

این گونه تنها دامنه وسیعی دارد که از آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا گرفته تا استرالیا را نیز شامل می‌شود. چلچله که در اروپا به عنوان «پرستوی انباری» (Barn swallow) شناخته می‌شود (به دلیل این که بیشتر در انباری‌ها لانه می‌سازد)، با نام «پرستوی دودکش» نیز شناخته می‌شود، هرچند که به هیچ عنوان در دودکش منازل لانه نمی‌سازد.

به طور کلی شش زیرگونه از پرستوی انباری شناخته شده است که عبارتند از: Rustica ،transitiva ،savignii ،gutturalis ،tytleri و erythrogaster.

چلچله‌ی Hirundo rustica در مناطق زمستانی نسبتاً آرام است. ترکیب متمایز صورت قرمز و نوار سینه آبی در پرستوی بالغ باعث می‌شود تا بتوان آن را به آسانی از گونه هیروندوی آفریقایی و از پرستو Hirundo neoxena که محدوده آن در استرالیا همپوشانی دارد، تشخیص داد. 

 

 زیستگاه و محل زندگی چلچله

زیستگاه ترجیحی پرستوی انباری، سرزمین‌های باز با پوشش گیاهی کم، مانند مراتع، چراگاه‌ها و زمین‌های کشاورزی است که ترجیحا آب نیز در مجاورت آن‌ها قرار داشته باشد.

این پرستو از زندگی در مناطق پر درخت یا پر بارش و مکان‌های متراکم و پرجمعیت پرهیز می‌کند. وجود سازه‌های باز قابل دسترس مانند انبارها، اصطبل‌ها، یا پل‌های زیر جاده برای ایجاد لانه‌سازی، و مکان‌های در معرض دید مانند سیم‌های برق دکل‌ها، برآمدگی‌های سقف یا شاخه‌های بدون برگ برای نشستن، نیز در انتخاب پرنده برای محدوده پرورش آن مهم هستند.

پرستوهای انباری به صورت گروهی از یک جفت تا چند ده جفت، به ویژه در سازه‌های چوبی بزرگتر که حیوانات را در خود جای می دهند، مستقر می‌شوند. این پرندگان اغلب، سال به سال در یک مکان زندگی و تولید مثل می‌کنند. از آنجایی که ساختن یک لانه از گل، مو و سایر مواد حدود ۲ هفته طول می کشد، لانه های قدیمی بسیار ارزشمند هستند.

 

 

غذای مورد علاقه‌ی چلچله‌ها

پرستو انباری از نظر عادات شبیه به سایر حشره خواران و پرستو‌ها است. این پرنده از نظر پرواز یک پرنده سرعتی نیست و به طور معمول می‌تواند با سرعتی در حدود ۱۱ متر بر ثانیه (۴۰ کیلومتر در ساعت) تا نهایتاً ۲۰ متر بر ثانیه (۷۲ کیلومتر در ساعت) پرواز کند و نرخ بال زدن معمولی آن نیز حدود ۵ و نهایتاً به ۷ تا ۹ بار در ثانیه می‌رسد.

پرستو انباری معمولاً در مناطق باز ۷-۸ متر بالای آب کم عمق یا زمین، لانه سازی می‌کند و اغلب در نزدیکی حیوانات، انسان یا ماشین آلات مزرعه به‌سر می‌برد تا بتوانند از حشرات مزاحم تغذیه کند، اما گاهی اوقات طعمه ها را از آب می‌گیرد.

در زمان‌های تولید مثل، مگس‌های بزرگ حدود ۷۰ درصد جیره غذایی چلچله‌ها را تشکیل می‌دهند و همچنین شته‌ها نیز جزء مهمی از این زنجیره غذایی محسوب می‌شوند و در مناطق زمستانی، مورچه‌های پرنده می‌توانند غذای لذیذی باشند.

چلچله‌ها هنگام تخم گذاری، به صورت جفت شکار می‌کنند، اما در غیر این صورت، اغلب در گله‌های بزرگ پرواز می‌کنند. 

 

جفت گیری پرستوها

نرها برای جلب توجه ماده‌ها آواز می‌خوانند!

نرها برای دفاع از قلمروهای کوچک (زمانی که به صورت گروهی زندگی می کنند، کمتر به صورت جفت انفرادی)، برای جذب جفت آواز می‌خوانند. این چلچله‌ها در طول فصل تولید مثل، از اوایل اردیبهشت تا اوایل شهریور در بسیاری از مناطق برای پیدا کردن جفت آواز می‌خوانند.

چلچله‌های ماده نیز به‌طور خودجوش گاهی اوقات آواز می‌خوانند اما به ندرت و در پاسخ به جفت نر نیست. طول آهنگ چلچله ماده بسیار کوتاه‌تر از جفت نر است و تنها در اوایل فصل تولید مثل می‌توان مشاهده کرد.

 

ماده‌ها جفت نر دارای چه خصوصیاتی را انتخاب می‌کنند؟

 در برخی از گونه‌های چلچله، تیره بودن پرهای روی شکم موفقیت بیشتری در تولید مثل به همراه دارد و در سایر گونه‌ها موفقیت در به دست آوردن جفت و تولید مثل به میزان طول دم بستگی دارد و نرهایی که دارای دم بلندتر باشند برای ماده‌ها جذاب‌تر هستند.

نرهایی که دم با پرهای بلندتر دارند عموماً عمر طولانی‌تری دارند و در برابر بیماری‌ها مقاوم‌تر هستند، بنابراین ماده‌ها به این جفت‌ها بیشتر روی خوش نشان می‌دهند، زیرا پرهای بلندتر دم نشان‌دهنده خصوصیات ژنتیکی قوی‌تر هستند که فرزندانی با سرزندگی بیشتر تولید می‌کنند.

نرها در شمال اروپا نسبت به چلچله‌های جنوب این قاره دارای دم بلندتری هستند. در حالی که در اسپانیا دم نرها تنها ۵ درصد بلندتر از ماده است، در فنلاند این تفاوت ۲۰ درصد است. در دانمارک، متوسط ​​طول دم نر ۹ درصد افزایش دارد، اما ممکن است تغییرات آب و هوایی در آینده منجر به کوتاه‌تر شدن دم آن‌ها در تابستان‌ها شود.

 ماده دو تا هفت تخم می‌گذارد که معمولاً چهار یا پنج تخم سفید خال‌دار مایل به قرمز هستند. اندازه هر تخم حدود ۱۴ در ۲۰ میلی‌متر و وزن هر کدام نیز ۱.۹ گرم است و ۵ درصد پوچ هستند.

 

 

ماده جوجه کشی می‌کند یا نر؟

در اروپا، ماده تقریباً تمام مراحل جوجه کشی را انجام می‌دهد، اما در آمریکای شمالی، نر ممکن است تا ۲۵ درصد مواقع جوجه کشی کند. دوره جوجه کشی معمولاً ۱۴ تا ۱۹ روز است و ۱۸ تا ۲۳ روز دیگر طول می‌کشد تا جوجه بتواند پرواز کند. جوجه‌ها پس از خروج از لانه، حدود یک هفته با والدینشان تغذیه می‌کنند.

چلچله‌ها مزاحمینی مانند گربه‌ها دارند که با پرواز‌های بسیار نزدیک به آن سعی می‌کنند مزاحم را برانند و از لانه خود دور کنند اما برخی از آنها توسط شاهین‌ها و جغدها شکار می‌شوند.

موفقیت جوجه ریزی ۹۰ درصد و میزان بقای جوجه‌ها نیز بین ۷۰ تا ۹۰ درصد است. میانگین مرگ و میر در سال اول ۷۰ تا ۸۰ درصد و برای پرندگان بالغ ۴۰ تا ۷۰ درصد تخمین زده می‌شود. اگرچه حداکثر طول عمر این پرنده  بیش از ۱۱ سال است اما اکثر آنها کمتر از چهار سال زنده می‌مانند.

 

انگل ها و شکارچیان

پرستوهای انباری اغلب دارای سوراخ‌های مشخصی بر روی پرهای بال و دم خود هستند. این حفره‌ها را شپش‌های پرندگان مانند Machaerilaemus malleus و Myrsidea rustica ایجاد می‌‌کنند، اگرچه مطالعات دیگر نشان می‌دهد که عمدتاً توسط گونه‌های Brueelia ایجاد می‌شوند. چندین گونه دیگر از شپش از میزبانان پرستو انباری هستند که می‌توان ازجمله به Brueelia domestica و Philopterus microsomaticus اشاره کرد.

 

سخن آخر

تغییرات اقلیمی ممکن است بر پرستوی انبار تأثیر بگذارد. خشکسالی باعث کاهش وزن و رشد آهسته پرها می‌شود و گسترش صحرا آن را به مانعی بزرگ برای پرندگان اروپایی مهاجر تبدیل می‌کند. تابستان‌های گرم و خشک باعث کاهش در دسترس بودن غذای حشرات برای جوجه ها می‌شود. برعکس، چشمه‌های گرم‌تر ممکن است فصل تولید مثل را طولانی‌تر کند و جوجه‌های بیشتری را به همراه داشته باشد.