معرفی کتاب بازی ها؛ روابط انسانی و بازی‌ های روانی

امروزه با پیشرفت تکنولوژی روابط انسانی روز به روز گسترش می‌یابد و این گستردگی موجب پیچیدگی‌های زیادی در این زمینه می‌شود. آگاهی از نحوه روابط و تحلیل رفتارمان به ما کمک می‌کند تا بتوانیم در زندگی موفقیت بیشتری به دست بیاوریم و عملکرد خود را بهبود ببخشیم. کتاب بازی ها اثر اریک برن، به ما آموزش می‌دهد که چگونه روابط خود را مدیریت کنیم و در واقع همه پیچیدگی‌ها را به طور شفاف بیان می‌کند.

اگر قصد دارید این کتاب را مطالعه کنید بهتر است پیش از آن کتاب وضعیت آخر که تحلیلی بر رفتار انسان‌ها است را مطالعه کنید؛ بطور کلی می‌توان گفت آشنایی با مفاهیم مطرح شده در کتاب وضعیت آخر، پیش نیازی بر درک بهتر کتاب فوق‌العاده‌ی بازی ها است. در ادامه به بیان خلاصه‌ای از کتاب بازی ها می‌پردازیم؛

 

 

معرفی اجمالی کتاب

کتاب بازی ها اثر اریک برن، در واقع دست انسان‌ها را در روابطشان رو کرده و نشان داده است که چگونه در پس یک رفتار کاملا بالغانه، می‌تواند یک بازی دروغین در جریان باشد. اریک برن ثابت کرد که بیشتر اوقات روابط میان انسان‌های بالغ در واقع یک بازی تکراری میان دو کودک است. 

هنگامی که اریک برن کتاب بازی ها را منتشر کرد، توجه مخاطبان زیادی به آن جلب شد، چرا که هم موضوعی که درباره‌اش سخن می گفت بسیار جالب توجه بود و هم او یک نظریه تخصصی روانشناسی را به طور ساده و بیانی روان، توضیح داده بود، به همین دلیل عموم مردم توانستند از آن بهره‌مند گردند.

مفهوم کلمه بازی در روابط بر خلاف ظاهر کلمه بسیار موضوع جدی‌ای است که در زندگی همه ما نقش مهمی ایفا می‌کند. در واقع بازی‌ها تبادلاتی میان دو یا چند نفر است که با انگیزه و هدفی نا معلوم انجام می‌گردد، نتیجه بازی‌ها قابل پیش‌بینی است و ظاهری قابل قبول دارند. نکته اساسی درباره این بازی‌ها، تکرار پذیری آن‌ها در مواقع گوناگون می‌باشد.

برای مثال کسانی که دائما اتفاقاتی مثل ازدواج ناموفق یا اخراج از سرکار برایشان رخ می‌دهد، حتما در یک بازی هستند، آن‌ها در ذهن خود یک بازی را به صورت پیش نویس دارند و مرتب آن را با نقش‌های مکمل گوناگون بازی می‌کنند. موضوع قابل توجه همان طرح‌های پیش نویس ذهن ما است که سبب بروز بازی‌ها می‌شود و اریک برن در کتاب بازی ها به خوبی به آن ها پرداخته است.

کتاب بازی‌ ها را می‌توان به ۵ بخش اصلی تقسیم‌بندی کرد. مقدمه دو بخش دارد و سه فصل جامع دیگر نیز در ادامه موجود است. در بخش اول مقدمه، نویسنده آمیزش اجتماعی را معرفی و بررسی کرده است. آمیزش اجتماعی در واقع رویارویی و مواجهه با افراد مختلف و ارتباط حاصل از این مواجهه است. در قسمت دوم مقدمه کتاب بازی ها، اریک برن عنصر زمان و میزان اثرگذاری آن بر روابط را بیان کرده و این موضوع را مورد تحلیل قرار داده است.  

نویسنده در فصل اول کتاب به بررسی علت و چرایی رفتارهای انسان‌ها را در روابط پرداخته است. او باور دارد که هر انسان متشکل از کودک درون، بالغ درون و والد درون است و موضع‌گیری این سه شخصیت روانی در هر موقعیت مسبب تغییر رفتارها و واکنش‌های هر انسان می‌شود. 

کودک درون دوست دارد کودکی کند، سرزنده و با هیجان باشد و احساسات هیجانی زیادی دارد، خلاقیت، شور و شوق، قهر و آشتی، ترس و وحشت، عشق و تنفر، منبع همگی از کودک درون ما است. او برای توضیح بیشتر کودک درون را  در دو نوع یکی کودک سازگار و کودک ناسازگار معرفی می‌کند. بالغ درون همان بخش عاقل شخصیت ماست، قسمتی از ما که تصمیم‌های منطقی می‌گیرد، اطلاعات را پردازش می‌کند، با دیگران رابطه محترمانه برقرار می‌کند و واقع گرا است.

شخصیت والد درون، از نظر اریک برن در کتاب بازی ها، منفور‌ترین بخش شخصیت ما را تشکیل می‌دهد. این بخش وجود ما همان بایدها و نباید‌ها، بکن نکن‌ها و به طور کلی قوانین درونی ما است. والد همان دستور العمل‌های بی چون و چرایی که سال‌هاست برای خود ساخته ایم و حتی اطرافیانمان را هم با آن رنج می‌دهیم.

در کتاب بازی ها بیان شده که اگر رفتار نامناسبی از فردی سر بزند،درواقع شخصیت درونی او در جای نامناسبی خود را نشان داده است. او معتقد است روانشناسی روابط هر انسان در ارتباطات اجتماعیش مربوط به یکی از این سه طیف روانی وجود است و ما با هر کس ارتباط برقرار می‌کنیم در واقع با یکی از این سه شخصیت روانی او مرتبط شده‌ایم.

فصل دوم کتاب درباره فرهنگ بازی‌هاست. اریک برن در این بخش بازی های ذهن ما را آشکار می‌کند و ما پس از مطالعه این مباحث بسیار شگفت‌زده می‌شویم، انگار که دستمان برای خودمان رو شده باشد. برن برای این آشکار سازی از اصطلاحات آشنایی استفاده کرده است. مثلا: “ببین مجبورم کردی چه کار کنم”، “اگر به خاطر تو نبود”،”ببین من چقدر سعی کرده‌ام” و همه بازی‌های عجیب و غریب دیگر ذهن ما را  مورد بررسی قرار داده است. 

فصل سوم کتاب بازی ها، جمع بندی مباحث، خلاصه‌ای از رفتارهای انسانی و رده‌بندی رفتارهای افراد را بیان می‌کند.

 

 

درباره اریک برن نویسنده کتاب

اریک برن نویسنده و روانپزشک آمریکایی است که در سال ۱۹۱۰ در مونترال متولد شد. او در سال ۱۹۳۵ مدرک دکترا در پزشکی را از دانشگاه مک گیل کانادا دریافت کرد و پس از گذراندن دوره تخصص خود در آمریکا، در سال  ۱۹۴۱ به مطالعه دوره روان کاوی پرداخت. اریک برن از سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۴۶ در ارتش آمریکا به عنوان روان پزشک مشغول به کار بود و در آنجا با رویکرد گروه درمانی به تجربه‌های بسیار مفیدی دست یافت که منجر به ارائه نظریه تحلیل رفتار متقابل شد.

برن نخستین بار سمینار تحلیل رفتار متقابل را در سال ۱۹۵۰ تنها با حضور شش نفر تشکیل داد و هنگامی که در سال ۱۹۵۵ نظریه تحلیل رفتار متقابل توسط او ارایه شد، هیچکس تصور نمی‌کرد که این نظریه تا این اندازه پتانسیل گسترش، فراگیری و کاربرد داشته باشد. هم‌اکنون نیز با گذشت بیش از نیم قرن، اعضا انجمن بین المللی تحلیل رفتار به ده‌ها هزار نفر رسیده و این آمار به غیر از افرادی است که به صورت روان درمانی فردی یا گروه درمانی و یا کلاس‌های آموزشی به تغییرات ریشه‌ای مورد نیاز در ساختار شخصیت خود یا ارتباط با دیگران دست یافته‌اند.

بیشتر درمانگران اریک برن را پیرو اندیشه‌های فروید می‌دانند، اما تفاوت چشم‌گیری میان نظریات این دو نفر وجود دارد، فروید در نظریه روانکاوی به گفتوگوی طولانی با بیمار معتقد بود اما برن باور داشت که برای شناخت کامل بیمار و دریافت نکات لازم برای درمان او باید به تعامل بیمار با دیگران دقت کرد. او معتقد بود تحلیل روابط انسانی بیمار با اطرافیانش می تواند بیانگر اطلاعات ارزشمندی را به درمانگر یدهد که با چندین ساعت گفتوگو هم نمی‌توان به آن‌ها دست یافت. 

اریک برن در راستای نظریه خود ۴ اثر منتشر کرده است: “تحلیل رفتار متقابل در روان‌درمانی”،  “کتاب بازی ها؛ روانشناسی درمان گروهی”، “اصول درمان گروهی”، “بعد از سلام چه می‌گویید؟”. وی در سال ۱۹۷۰ بر اثر سکته قلبی در ۶۰ سالگی در آمریکا دار فانی را وداع گفت. 

 

ترجمه فارسی کتاب بازی ها

کتاب بازی ها، نوشته اریک برن، اولین بار در سال ۱۹۶۴ منتشر شد. این کتاب فوق العاده کاربردی و آموزنده تا به حال چندین میلیون نسخه در سراسر جهان فروش داشته است. این اثر کلاسیک به نسل‌های متعددی از مخاطبین کمک کرده تا با یاد گرفتن قواعد «بازی های اجتماعی»، زندگی خود را دگرگون کنند. خوشبختانه این کتاب اثر گذار در ایران و به زبان فارسی نیز، به دست مترجم قهار و چیره دستی ترجمه شده است. اسماعیل فصیح مترجم کتاب بازی‌ ها، ترجمه آثار ارزشمندی مانند کتاب وضعیت آخر، اثر تامس ای. هریس را نیز در کارنامه دارد.

 

 

قسمت‌هایی از متن کتاب

مطابق با نظریه مطرح شده در کتاب بازی ها، ما انسان‌ها همواره در حال بازی هستیم، برای مثال بازی جنسیت‌ها، ازدواج، قدرت. اریک برن در این کتاب با تفسیر ساده و روان این بازی‌ها، حقه‌های پنهان و نقشه‌های ناخودآگاه ما که حاکم بی چون و چرای زندگیمان هستند را آشکار می کند. در ادامه قسمتی از متن کتاب را مرور می‌کنیم؛

• نمونه درجه یک بازی «ببین مجبورم کردی چه کار کنم»: وایت احساس می‌کند نیاز به تنهایی دارد و خود را سرگرم کاری می‌کند که از مردم دور باشد. تنها چیزی که در حال حاضر می‌خواهد این است که او را به حال خودش بگذارند. بعد یک مزاحم، مثلا زن یا یکی از بچه‌هایش، نزد او می‌آید که نوازش ببیند، یا مثلا بپرسد:«انبردست درازه کجاست؟» این مزاحمت ناگهانی تصادفا «باعث می‌شود» که هرچه دست وایت بیفتد و بشکند، یا خراب شود یا به هم بریزد… و در این مواقع است که وایت به طرف مزاحمش برمی‌گردد و با خشم فریاد می‌زند:«ببین مجبورم کردی چه کار کنم.»

• چون این ماجرا طی سال‌ها بارها و بارها اتفاق افتاده، افراد خانواده عادت کرده‎‌اند او را در چنین مواقعی به حال خودش بگذارند. البته تقصیر مزاحم نیست، بلکه تحریک و تهییج خودش است که «باعث می‌شود» این اتفاق بیفتد. اما به هرحال وایت خوشحال است که این اتفاق افتاده، چون او حالا می‌تواند از ان به عنوان اهرمی برای بیرون انداختن مزاحم استفاده کند. متاسفانه این از آن بازی‌هایی است که بچه‌ها خیلی راحت یادمی‌گیرند و به سهولت از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. رضایت پنهانی و امتیازهای آن هم وقتی بازی توأم با فریبکاری باشد، بهتر نشان داده می‌شود.

• ازلحاظ زیست‌شناختی، این امکان هست که محرومیت‌های عاطفی و احساسی موجد و محرک تغييراتی عضوی در بدن شوند. اگر نظام فعال‌کنندۀ شبکۀ اعصاب در ساقۀ مغز به‌اندازۀ کافی تحریک نشود، تغییراتی (دست‌کم غیرمستقیم) در جهت فساد یاخته‌‌های عصبی صورت می‌گیرد. این امر ممکن است از عوارض ثانوی سوء تغذیه باشد؛ ولی باید توجه داشت همچنان‌که درمورد نوزادانی که از بیماری ضعف روزافزون روانی یا دق (ماراسموس) رنج می‌برند دیده می‌شود، سوءتغذیه نیز خود احتمالا نتیجۀ بی‌توجهی و محرومیت احساسی است.

 

کلام آخر

احتمالا با مطالعه خلاصه‌ای از کتاب بازی ها بسیار تعجب کرده‌اید ولی این‌ها تنها نمونه‌ای کوچک از بازی‌های ذهن ما در روابط است. اینکه ذهن ما به صورت پنهانی حقه سوار می‌کند تا برای ارتباط و تعامل با دیگران راهی بیابد نشان از عدم شفافیت ما می‌دهد. نکته خوب این است که ما تا زمانی که نخواهیم نمی‌توانیم وارد بازی دیگران شویم، پس با آگاهی پیدا کردن می‌توانیم خود را از پیش‌نویس‌های ذهنی خود و بازی دیگران در امان بداریم.