بصیرت یعنی چه؟ با بصیرت چه کسی است؟

ستاره | سرویس مذهبی – بصیرت یا بینش، نوعی دید درونی است که با دید چشم ظاهری، متفاوت است و اصلاً با چشم یا اندام های ظاهری بدن، قابل دریافت نیست.

 

بصیرت چیست؟

بصیرت، قوه و نیرویی قلبی است که به مدد نور الهی پدید آمده و در اثر آن حقیقت و باطن امور را چنان که هست در می یابد.

بصیرت آن است که انسان در گرد و غبار فتنه ها و تاریکی هایی که شیطان ایجاد می کند تا حق و باطل با هم مخلوط شود و انسان ها گمراه گردند حق را از باطل بازشناسی کند و راه را گم ننماید. البته این منوط به این است که راه کلی اسلام که همان راه توحید و ولایت است به درستی شناخته شده باشد و بدان ایمان کامل وجود داشته باشد و عملا ملتزم شده باشد. اهل بصیرت با امداد نیروی قدسی که به آنها عطا شده می شنوند، می اندیشند، نگاه می کنند، می بینند و از عبرت ها، بهره می گیرند و آن گاه راه های روشنی را می پیمایند و بدین ترتیب، از افتادن در پرتگاه ها و لغزشگاه ها در امان می مانند.

 

 

بصیرت در قرآن و روایات

 در واقع بصیرت و بینش، نوری درونی است که شخص با آن نور، در میان مردم، زندگی می کند؛ چنان که قرآن کریم فرموده است «وجَعَلنا لَهُ نُوراً یمشِی بِهِ فِی النّاسِ» انسان به سیر بصیرت، راه را از بی راهه و حقیقت را از امر غیرحقیقی، باز می شناسد و نیز در گرفتن اطلاعات و داده ها، درست گزینی می کند و نیز در ارائه نظر و رأی، درست گویی می کند و به فرموده امام علی (ع) «آن که بصیرت و بینش نداشته باشد، رأی او، نادرست و بی ارزش است». بصیرت، نوعی به کارگیری عقل در مسیر هدایت انسان و استفاده از روشنگری آن است.

قرآن کریم با ترغیب به بینا کردن دل ها با نور عقل، آنهایی را که از این نیرو استفاده نمی کنند، کوران واقعی معرفی می کند. خداوند می فرماید: «آیا در زمین سیر نمی کنند؛ تا صاحب دل هایی گردند که بدان تعقل کنند و گوش هایی که بدان بشنوند؟ پس همانا چشم ها کور نمی شوند؛ بلکه دل هایی که در سینه ها جای دارند، کور می شوند». چه بی فایده است دیده سر، هنگامی که دیده دل، نابینا باشد. امام علی (ع) در این باره فرموده است: «هرگاه دیده بصیرت، کور باشد، نگاه چشم، سودی ندهد». آن کس که دیده بصیرت دارد، نگاه هایش به سوی خوبی ها کشانده شده و از بدی ها دور داشته می شود. دارنده بصیرت و بینش درونی، پیش از آن که در پی عیب های دیگران باشد، عیب های خود را می جوید و می بیند و از گناهان و خطاهای خود، دست می شوید. او می داند که دیده کور داشتن، بهتر از دل کور داشتن است، بنابراین دیده بر نارواها بسته، گوش را از شنیدنی های ناروا و پا را از رفتن به جایگاه های ناپسند و دست را از انجام کارهای ناشایسته و دل را از خطور گناه و اندیشه را از هر چه غیر خداست، پاک می کند. کسانی که با دیده بصیرت به عالم و عالمیان می نگرند، از هر عاملی که موجب نابینایی دیده بصیرت و کوری آن می گردد، پرهیز می کنند. اینان از غفلت ها و عوامل ایجاد غفلت، دوری می ورزند؛ زیرا امام علی (ع) فرموده است: «دوام یافتن غفلت، موجب کوری بصیرت می گردد». کسی که بصیرت الهی نصیبش شده است، محبت دنیا را از دلش خارج می سازد. امام علی (ع) فرموده است: «به خاطر دنیادوستی، قلب ها از نور بصیرت، کور گشته اند».

 

 

راهکارهای عملی کسب بصیرت

 در روایات معصومین علیهم السلام کسب بصیرت از دو منظر مورد توجه قرار گرفته است که در این نوشتار به اختصار به هر دو محور اشاره می گردد .

 

موانع کسب بصیرت

برخی از امور و گرایش ها در وجود انسان مانع از بصیرت یافتن وی می گردد به گونه ای که با وجود یقین به حقانیت موضوعی، آن را نادیده گرفته و چشم بصیرت خود را نسبت به آن فرو می بندد که در اینجا به دو مورد اشاره می کنیم :

• دلبستگی به دنیا

حضرت علی (ع) در این خصوص می فرماید: «به درستى که دنیا خانه محنت ها و جایگاه فتنه‏هاست، کسى که طلب کند آن را هلاکش کند و کسى که به دنبالش نباشد با او به نیکوئى همراهی کند و هر که نظر کند به سوى آن، کور گرداند او را (چشم بصیرت را از او می گیرد)».

• گرفتار شدن به شهوات و لذت ها

امیرالمومنین علی (ع) در این باره می فرماید: «هرگاه چشم ظاهری، شهوت را ببیند چشم دل انسان نسبت به عاقبت کار کور گردد».

 

راه های عملی کسب بصیرت

در این خصوص نیز در روایات ما راهکارهای متعددی مطرح گردیده که به برخی از آنها اشاره می نمائیم :

• شناخت حقیقت ولایت و ولی امر زمانه خود

شناخت ولی امر زمان در اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است که بنا به فرموده رسول گرامی خدا (ص): «اگر کسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد همانند کسی است که به مرگ جاهلیت قبل از اسلام مرده است». لذا شناخت خود ولی امر مسلمین در این زمان راهکار اصلی و مهمی است که می تواند انسان را به بصیرت برساند. همان گونه که حضرت علی (ع) در سخنانی خطاب به دو تن از یاران خود در این باره می فرماید: «هیچ کس از شیعیان به بصیرت نمی رسند مگر این که با شناخت من به نورانیت برسند پس هنگامی که مرا به این مقام شناختنند به طور تمام و کمال به بصیرت یافته اند…»

• داشتن فکر و اندیشه و تجزیه تحلیل مسائل

از دیگر اموری که انسان را به بصیرت سوق می دهد اندیشه و تجزیه و تحلیل جریانات سیاسی و اجتماعی می باشد .علی (ع) در این باره می فرماید :«نیست بصیرتى از براى کسى که نباشد فکرى از براى او».

 

 

• دوراندیشی در امور

از دیگر اموری که موجب بصیرت یافتن انسان می شود آینده نگری و تدبیر در مسائل و جریانات می باشد حضرت علی (ع) فرموده اند: «هر که از قبل پیش بینی کند و به پیشواز کارها برود نسبت به امور دور اندیشی کند بینا گردد».

• پیروی از عالمان وارسته

امام محمد باقر (ع) در وصف علماء ربانی می فرماید: «عالم مانند کسی است که به همراه خود شمعی دارد که به وسیله آن ظلمت جهل و حیرت از بین می رود و هر کس که به نور آن روشنی یافت پس از حیرت خارج شده و از جهل نجات می یابد».

• رعایت ایمان و تقوای الهی

یکی دیگر از راهکارهای عملی جهت دست یابی به بصیرت رعایت تقوای الهی می باشد چرا که خداوند متعال می فرماید: «اگر تقوا بورزید خداوند قوه تشخیص و جداسازی حق از باطل به شما عنایت می کند» (انفال، آیه ۲۹).

• عبرت گرفتن از مسائل گوناگون

اگر کسی به طور دائم از آنچه که پیراموش می گذرد و یا در گذشته به وقوع پیوسته به دیده عبرت نگاه کند به راحتی می تواند به نتیجه جریانات واقف شده و با بصیرتی که پیدا می کند از گرفتار شدن از هلاکت نجات پیدا کند. حضرت علی (ع) در این خصوص فرموده اند: «در هر عبرت گرفتنى بصیرتی است».

• ذکر و یاد الهی

از دیگر راه های رسیدن به بصیرت، ذکر و یاد الهی می باشد. حضرت علی (ع) فرموده اند: «هر که یاد کند خدا را بصیرت یابد» و در بیان دیگری این امر را منوت به دوام عبرت گرفتن دانسته و بیان دشته اند: «دایم بودن عبرت گرفتن مى‏کشاند بسوى بصیرت».

• بصیرت عاشورایی

به عنوان نمونه یکی از ویژگی های برجسته یاران امام حسین (ع) در جریان عاشورا بصیرت می باشد. امـام صـادق (ع) دربـاره حضرت عباس (ع) با تعبیر (نافذ البصیره) یاد می کند که گویای عـمـق شـنـاخـت آن شـهـیـد اسـت در زیارتنامه حضرت عباس (ع) نیز می خوانیم: «…که شهادت او را از روی بـصـیـرت و بـراساس اقتدا به صالحان برشمرده است»، نیز می خوانیم: «خدا را گواه می گـیـرم کـه تـو هـمـان راهـی را رفـتـی کـه شـهـدای بـدر و دیـگـر مـجـاهـدان راه خـدا پیمودند».