نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 19 خرداد 1401
ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – معمولاً شکل نوزادان جانورانی که نر و مادهٔ آنها با هم فرق می‌کنند، یکسان است. مثلاً تشخیص مرغ یا خروس بودن جوجه‌ها دشوار است. ولی به مرور زمان تفاوت‌هایی در این دو گونه رخ داده و تشخیص آنها از یکدیگر ساده‌تر می‌شود.
چرا با افزایش سن تفاوت های ظاهری جانوران آشکار می شود؟
تاج خروس، یال شیر و پرهای رنگارنگ طاووس نر، ویژگی‌هایی هستند که این جانوران را از ماده‌های آنها متفاوت می‌کند. چرا با افزایش سن، تفاوت‌های ظاهری این جانوران آشکار می‌شود؟
به طور کلی صفات اولیه در برخی از جانوران بین دو گروه نر و ماده یکسان بوده ولی به مرور زمان این صفات ثانویه است که باعث بروز تغییرات در ظاهر و اختلاف بین نر و ماده می‌شود. هورمونهایی که از طریق غده هیپوتالاموس ترشح می‌شوند آغاز کننده رشد و توسعه صفات جنسی ثانویه جنس‌های کلاسیک مذکر و مؤنث هستند. این صفات ثانویه در فرآیند زاد و ولد کاربردی ندارند، اما در اغلب گونه‌های دارای دو شکل جنسی قابل مشاهده هستند. صفات جنسی ثانویه شامل یال شیر مذکر، پرهای زینتی و روشن بسیاری از پرندگان و ماهی‌های مذکر می‌شود
هیپوتالاموس در اکثر پستانداران یافت می‌شود و خصوصیات متفاوتی در دو جنس مذکر و مؤنث دارد.
نکته: هیپوتالاموس، غده‌ای است در مغز، که دستگاه عصبی را با کمک غدهٔ هیپوفیز به دستگاه غدد درون‌ریز متصل می‌کند.
تغییرات ظاهری در گونه انسان
در هفته‌های نخستین رشد، جنین دختر و پسر از نظر اندامها بهم شبیه‌اند و از دو ماهگی به بعد، هورمون نر ترشح کرده و تفاوت‌ها آغاز می‌شود.
هورمونهای مردانه در انسان
هورمون ویژه جنس نر تستوسترون نام دارد که در سراسر عمر از بیضه‌ها ترشح می‌شود و در دوران بلوغ، میزان آن به سرعت فزونی می‌گیرد و باعث تمایزاتی با زن می‌شود.
- رشد سریع قد، بیضه‌ها، آلت، انزال، تمایل به جنس مخالف، روییدن مو در ناحیه شرمگاهی، سینه، زیر بغل و صورت، پهن شدن شانه‌ها، رشد ماهیچه‌ها و عضلات و بمی صدا از ترشح هورمونهای مردانه ناشی می‌شود.
- قدرت عضلانی زن و مرد نیز بدین علت، متفاوت است. تستوسترون اثر سازنده پرقدرتی در تولید پروتئین در سراسر بدن دارد، رشد بافتهای عضلانی را تحریک می‌کند و بر قدرت بدنی مرد می‌افزاید. توده عضلانی بدن مرد به طور متوسط ۵۰ درصد بیشتر از بدن زن است، از این رو مرد برای انجام کارهای سنگین توانایی بیشتری می‌یابد.
- تستوسترون از عوامل رسوب کلسیم در استخوانهاست و بر اندازه و استحکام آنها می‌افزاید، اینکه در مجموع استخوان‌های مرد نسبت به زن درشت‌تر و با قوام‌ترند، و لگن مرد شکل قیفی می‌یابد و برای تحمل بارهای سنگین آمادگی بیشتری دارد، از ترشح این هورمون ناشی می‌شود.
- تستوسترون حالات تهاجمی، رقابتی و پرخاشگری را برمی‌انگیزد، وجود این هورمون و نوسان آن گاه مردان را آن چنان خشمناک می‌سازد که ممکن است زندگی خود و دیگران را در خطر اندازند.
هورمونهای زنانه در انسان
استروژن را می‌توان از هورمونهای ویژه جنس زن دانست که در طول عادت ماهانه نوسان دارد و بیشترین میزان ترشح آن پیش از تخمگذاری است. استروژن در زندگی زن نقش اساسی و مهم دارد، بیش از ۳۰۰ بافت مختلف بدن زن برای آن گیره دارد و کمبود آن با تغییرات فیزیکی شدیدی همراه است.
- ترشح استروژن اندامهای زنانه را تشکیل می‌دهد و رحم، پستانها و اندامهای تناسلی خارجی زن پس از بلوغ بر اثر افزایش ترشح این هورمون رشد می‌کنند.
- لگن، پهن و عمق آن کم می‌شود، چربی زیر پوست افزایش می‌یابد، و میل به جنس مخالف پدید می‌آید.
- ترشح استروژن به رشد و تکامل غدد آندومتر (لایه داخلی رحم) می‌انجامد که دیواره رحم را برای پذیرش جنین آماده می‌کند و شیردادن طبیعی با مصرف آن متوقف می‌شود.
بیشتر بخوانید: مواد غذایی حاویاستروژن کدامند؟
پروژسترون نیز ویژه جنس زن بوده و در تنظیم دوره جنسی آماده سازی رحم نقش دارد.
- ادامه بارداری بدون آن ممکن نیست و رشد غده‌های شیری پستان ناشی از افزایش ترشح آنست.
- این هورمون عامل افزایش حرارت پایه بدن زن در زمان تخمک گذاری است.
پروژسترون یک هورمون آرام بخش به حساب می‌آید و در ایجاد صلح و آرامش در جنس ماده هنگام بارداری نقش دارد و از این رو برخی از محققان استفاده از آن را برای کنترل رفتارهای غیرقانونی و تجاوزها مطرح ساخته‌اند.
پرولاکتین، اکسی توسین، و ریلاکسین نیز از هورمونهایی هستند که در جنس مرد نقش چندان شناخته شده‌ای ندارند، و در جنس زن وظایف مهم برعهده دارند. پرولاکتین رفتار مادرانه را به وجود می‌آورد و در شیردهی، جلوگیری از تخمک گذاری، نقش دارد. و در پرندگان این هورمون موجب لانه سازی، و خوابیدن روی تخمها می‌گردد و برخی آن را هورمون محبت مادری نامیده‌اند.
به این ترتیب می‌توان دریافت که پس از عامل کروموزومی، هورمونهای جنسی متفاوت در زن و مرد، یک عامل بیولوژیکی تعیین کننده جنسیت به حساب می‌آیده و هورمونهای جنسی نر و ماده با هم در تضاد هستند.
کلام آخر
همانطور که گفته شد ترشح هورومون از طریق غده هیپوتالاموس باعث تغییر در صفات ثانویه نر و ماده در پستانداران می‌شود. این هورومون‌ها در گونه انسان تستوسترون، استروژن و پروژسترون است و با افزایش سن میزان ترشح آن افزایش می‌یابد.
