نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 10 آذر 1400
ستاره | سرویس هنر – موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه با نام‌های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز به نام‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان است. در این مقاله ابتدا دستگاه را تعریف کرده و سپس به معرفی دستگاه همایون و آواز اصفهان پرداخته‌ایم.
دستگاه و آواز در موسیقی به معناست؟
تفاوت آواز با دستگاه در تعداد گوشه‌هاست، به طوری که تعداد گوشه‌های آواز کمتر از یک دستگاه است. همچنین از نظر حالت و نت‌های شاهد و ایست تفاوت‌هایی با هم دارند. آواز اصفهان به دلیل یکسان بودن کوکش با دستگاه همایون از متعلقات این دستگاه به حساب می‌آید.
دستگاه همایون
حس و حال دستگاه همایون
نحوه‌ی پیدا کردن سلاح کلید یک گام همایون (سرکلید)
ویژگی‌های گام همایون
- مثل گام شور پایین رونده است، زیرا در حالت صعود محسوس ندارد.
- فواصل گام همایون به ترتیب عبارت است از:
دوم نیم بزرگ، دوم بیش بزرگ، نیم پرده، پرده، نیم پرده، پرده، پرده - دانگ‌های گام همایون مساوی نیستند، زیرا دانگ اول دارای یک دوم نیم بزرگ و یک دوم بیش بزرگ و یک دوم کوچک است و دانگ دوم از یک دوم کوچک و دو دوم بزرگ تشکیل می‌شود.
نام گوشه‌های مهم دستگاه همایون
درآمدها، چکاوک، بیداد، عشاق، طرز، بختیاری، شوشتری، لیلی و مجنون، شکوه، موالیان،نی داوود، نفیر، فرنگ
توضیح و معرفی گوشه‌های مهم دستگاه همایون به ترتیبی که در ردیف نواخته می‌شوند
- درآمد: نت شاهد درجه دوم و نت ایست درجه اول گام است.
- چکاوک: نت شاهد درجه چهارم و نت ایست درجه دوم گام است.
- بیداد: نت شاهد درجه پنجم و نت ایست درجه چهارم یا پنجم است.
- شوشتری: نت شاهد درجه چهارم و نت ایست درجه دوم گام است و معمولا در اکتاو بالا اجرا می‌شود.
قطعه سنتور چهارمضراب همایون از استاد فرامرز پایور را با هم می‌شنویم:
آواز اصفهان
حس و حال آواز اصفهان
آواز اصفهان که از آوازهاى قدیم ایرانى است، آوازی جذاب و گیرا بوده و ریتمى بین شادى و غم دارد. حال و هوای بیات اصفهان تا حدودی با «گام مینور» در موسیقی غرب یکی است. زیبایی احساسی این آواز بسیار بالاست و بیشتر اشعار عاشقانه در این آواز خوانده می‌شوند.
نام گوشه‌های مهم آواز اصفهان
درآمد، بیات راجع، عشاق، جامه دران، سوز و گداز، مثنوی، هداوندی، صوفی نامه، خجسته، اصفهانک، بوسلیک، عشیران
و در آخر قطعه سنتور چهارمضراب اصفهان از استاد فرامرز پایور را با هم می‌شنویم:
