نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: 12 مرداد 1401
برای این که قدر و منزلت عاشورا برایتان روشن شود کافی است بدانید که امام حسین (ع) فرموده است: «مرگ با عزت بهتر از زندگی با ذلت است». می‌دانستید عمر بن سعد و یارانش بعد از کشتن امام حسین (ع) و یارانش نماز مغرب را به جماعت خواندند؟! با ما همراه باشید تا برایتان بگوییم که عاشورا چیست؛ در عاشورا چه اتفاقاتی افتاده است و عاشورا را از دیدگاه تاریخی بررسی کنیم.
معنی عاشورا چیست؟
عاشورا از ریشه «عشر» به معنی ۱۰ و دهم است. عاشورا در زبان عبری به دهمین روز ماه تشری (یکی از ماه‌های یهودی) گفته می‌شود. عاشورا به دهمین روز ماه محرم گفته می‌شود و علت این نام‌گذاری به خاطر اتفاقاتی است که در این روز در سال ۶۱ هجری قمری بر امام حسین (ع) و یاران و اهل‌بیتش افتاد و در صحرای کربلا به دست سپاه عمر بن سعد به سعادت رسیدند و زنان و بچه‌ها به اسارت برده شدند.
روز عاشورا در بسیاری از کشور‌های شیعه‌نشین از جمله ایران، عراق، افغانستان، پاکستان و هند تعطیل رسمی است.
خلاصه واقعه عاشورا
بعد از مرگ معاویه در سال ۶۰ هجری قمری پسرش یزید بن معاویه خود را خلیفه معرفی کرد و از مردم بیعت گرفت. او بعد از رسیدن به خلافت نامه‌ای به والی مدینه نوشت و از او خواست تا از بزرگان قریش و افرادی همچون امام حسین (ع) برای او بیعت بگیرد. امام حسین با شنیدن این درخواست والی مدینه از بیعت کردن امتناع کرد و از مدینه راهی شهر مکه شد. یزید با شنیدن این خبر مزدوران خودش را برای به قتل رساندن امام (ع) در مکه راهی این شهر کرد.
همزمان با این وقایع بود که مردم کوفه نامه‌های متعددی برای امام حسین (ع) فرستادند و از ایشان خواستند تا به کوفه بیاید تا با او بیعت کنند. امام برای اطمینان از تصمیم کوفیان پسرعمویش مسلم بن عقیل را به عنوان سفیر به این شهر فرستاد. مسلم وقتی به کوفه رسید به امام (ع) نامه نوشت و به ایشان اطمینان داد.
امام حسین (ع) که از سو قصد یزید به جان خودش باخبر شده بود برای حفظ حرمت خانه خدا مناسک حج خود را نیمه رها کرد و در روز هشتم ذی‌الحجه سال ۶۰ هجری راهی کشور عراق و شهر کوفه شد. این در حالی بود که عبیدالله بن زیاد از طرف یزید راهی کوفه شده بود و بزرگان این شهر را از تصمیمشان برای بیعت با امام حسین (ع) منصرف کرده بود و مسلم بن عقیل را هم به شهادت رسانده بود.
امام حسین (ع) پیش از رسیدن به کوفه در کربلا به محاصره نیرو‌های عمر بن سعد در آمد. عمر بن سعد به امام پیشنهاد داد که یا با یزید بیعت کند و یا این که کشته می‌شود. این‌چنین بود که در روز دهم محرم سال ۶۱ هجری قمری امام و ۷۲ تن از یارانش با لب تشنه به شهادت رسیدند و اهل‌بیت ایشان به اسارت برده شدند.
لحظه به لحظه با وقایع عاشورا
حسین بن علی روز دوم محرم به کربلا رسید و روز سوم عمر بن سعد با ۴۰۰۰ نفر در کربلا اردو زد. در روز هفتم محرم آب را بر حسین و همراهانش بستند و در نهم محرم، شمر با ۴۰۰۰ نفر و نامه‌ای از طرف عبیدالله بن زیاد وارد کربلا شد، او در این نامه به عمر بن سعد دستور داده بود با حسین بجنگند و او را بکشند و اگر این کار از دوست او برنمی‌آید، فرماندهی را به شمر واگذارد.
- نماز صبح جماعت
- کندن خندق اطراف خیمه‌ها برای جلوگیری از حمله به زنان و کودکان
- خطبه‌خوانی امام حسین (ع) برای سپاه کوفه و یادآوری نامه‌هایی که برای ایشان نوشته‌اند.
- سخن گفتن زهیر و بریر برای کوفیان
- فریاد معروف امام حسین (ع) با ذکر «هل من ناصر ینصرنی»
- توبه کردن افرادی همچون حر بن یزید ریاحی
- پرتاب اولین تیر از سمت سپاه عمر بن سعد و آغاز حمله
- شروع نبرد تن به تن دو تن از کوفیان با عبدالله بن عمیر
- حمله از سمت راست به خیمه ها و دفع حمله توسط حبیب بن مظاهر و یارانش
- حمله همزمان به جناح چپ خیمه‌های امام حسین (ع) توسط شمر و عقب‌نشینی مجدد
- اولین شهید از یاران امام حسین (ع) که نامش ابوالشعثا بود.
- آغاز جنگ تن به تن که البته یاران امام حسین (ع) اجازه ندادند کسی از بنی‌هاشم به میدان برود.
- خواندن نماز ظهر به جماعت و به شکل نماز خوف (دورکعتی)
- به میدان رفتن بنی‌هاشم و شهادت همه آن‌ها از جمله قاسم بن حسن (ع) و علی اکبر (ع) و…
- دستور امام حسین (ع) به حضرت عباس (ع) برای آوردن آب
- شهادت حضرت عباس (ع)
- وداع امام حسین (ع) با اهل‌بیتش و بردن علی‌اصغر (ع) برای طلب آب
- شهادت حضرت علی‌اصغر
- به میدان رفتن امام حسین (ع)
- زخمی شدن امام حسین (ع) و به میدان رفتن عبدالله بن حسن (ع) که در کنار عمویش به شهادت رسید.
- شهادت امام حسین (ع) در عصر روز عاشورا توسط سنان بن انس
- غارت اموال امام حسین (ع) و حمله به خیمه‌ها
- بریدن سر امام حسین (ع) حوالی غروب روز عاشورا توسط شمر بن ذی‌الجوشن
- حمل سر امام حسین (ع) توسط خولی برای این زیاد
- تاختن اسب بر بدن امام حسین (ع) و یارانش
- برگزاری نماز جماعت مغرب توسط عمر بن سعد و سپاه کوفه!
جایگاه عاشورا در فرهنگ شیعه
عاشورا در روایات
روایات مختلفی درباره روز عاشورا و عظمت این روز وجود دارد که در ادامه به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
امام رضا (ع):
امام رضا (ع):
عاشورا قبل از عاشورا
نکته دیگری که درباره عاشورا باید بدانید این است که روز عاشورا در تاریخ جاهلیت عرب، از روزهای عید رسمی و ملی بوده و در آن روزگار، در چنین روزی روزه می‌گرفتند، روز جشن ملی مفاخره و شادمانی بوده است و در چنین روزی لباس‌های فاخر می پوشیدند و چراغانی و خضاب می‌کردند.
از طرف دیگر روز عاشورا روز غلبه موسی بن عمران بر فرعون است، لذا همواره یهودیها روزه می گرفته اند و پیامبر وقتی مدینه مشرف شدند به ایشان خبر دادند که یهودیها امروز روزه اند، زیرا معتقدند که روز غلبه موسی بر فرعون است. از این رو حضرت موسی فرمود به شکرانه این پیروزی روزه بگیرید، پیامبر تا شنید فرمود: “انّا احق باحیاء سنّت اخی موسی”. من دستور میدهم روز تاسوعا را هم روزه بگیرید، زیرا مقدمه و طرح پیروزی در آن روز ریخته شده است، ولی اکنون روزه گرفتن مکروه است.
عزاداری روز عاشورا در طول تاریخ
نکاتی در باب روز عاشورا
-
سابقه سوگواری و برپایی عزاداری برای حسین بن علی (ع) به اولین روزهای بعد از عاشورا، در محرم سال ۶۱ هجری می‌رسد.
-
اولین مراسم سوگواری را حضرت زینب (س) در مسجد کوفه بر امام حسین (ع) برگزار کرد. قبل از آن مراسم سوگواری در کنار اجساد شهدا در کربلا برگزار شده بود.
-
گفته اند علت نام گذاری روز دهم به عاشورا آن است که ده نفر از پیامبران با ده کرامت در این روز مورد تکریم الهی قرار گرفتند.
-
در روایتی می خوانیم : حضرت موسی بن عمران در مناجات خود عرضه داشت : بار خدایا! چرا امت حضرت محمّد را بر دیگر امت ها برتری دادی ؟ خطاب آمد: به خاطر ده چیز. حضرت موسی عرض کرد: آن ده چیز کدام است تا به بنی اسرائیل بگویم عمل کنند؟ فرمود: نماز، زکات، روزه، حج، جهاد، جمعه، جماعت، قرآن، علم و عاشورا. حضرت موسی عرض کرد: عاشورا چیست ؟ خطاب رسید: عاشورا عبارت است از گریستن یا حالت گریه به خود گرفتن و نوحه و مرثیه خواندن در عزای سبط رسول خدا. ای موسی ! هیچ بنده ای از بندگانم بر حسین و مظلومیت او گریه و ناله نمی کند مگر این که اهل بهشت خواهد بود.
-
از حدیثی از حضرت رضا (ع) فهمیده می شود کار کردن تنها در روز عاشورا منع شده است، نه تاسوعا؛ وانگهی کار در روز عاشورا حرام نیست؛ مکروه است چون خیر و برکت و یمن ندارد. شاید علت کراهتش این باشد که وقتی امام حسین (ع) با آن عظمتش برای حفظ اسلام و ناموس و شرف و انسانیت، جان خود و فرزندان و بستگان و در یک کلمه همه چیز را در راه خدا داده و با بدن چاک چاک و عریان روی خاک تقتیدهء کربلا افتاده است، شایسته نیست انسان در چنین روزی برای زندگی دنیوی ذخیره ای تهیه نماید، بلکه بسیار به جا است در تکایا و مساجد و مجالس عزا شرکت کرده و برای امام و خاندانش گریه نموده و حالت حزن و اندوه بگیرد.
آیا می‌دانید حکم خرید و فروش در روزهای تاسوعا و عاشورا چیست؟
-
عاشورا روز دهم ماه محرم است. شهرت این روز نزد شیعیان به دلیل وقایع عاشورای سال ۶۱ هجری قمری است که با گاه‌شماری هجری خورشیدی این روز مطابق است با ۲۱ مهر می باشد.
-
از برخی اسناد به دست می‌آید نخستین کسی که اقدام به ثبت واقعه کربلا کرد، اصبغ بن نباته مجاشعی است. او کتابی نوشت به نام «مقتل الحسین(ع)». وی از یاران خاص و فداکار امیرمؤمنان علی(ع) به حساب می‌آمد و از شجاعان عرب بود که که با امام تا مرز کشته شدن بیعت کرد.
-
خیمه ها غارت و در نهایت آتش زده شد، ساربان شترهای کاروان حسین بن علی (ع) به نام بجدل بن سلیم برای بدست آوردن انگشتر حسین بن علی (ع)، انگشت وی را برید تا انگشتر را بدست آورد و در نهایت سپاه عمر بن سعد اجساد شهدای کربلا را در بیابان رها کرد و این اجساد پس از سه روز توسط قوم بنی اسد دفن شدند.
-
درباره عاشورا باید گفت که در این روز، یک زن در کاروان امام حسین (ع) به شهادت رسید و آن زن، ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی بود .
-
حبیب بن مظاهر مسن ترین صحابه امام حسین (ع) بود که در روز عاشورا به شهادت رسید. او در هنگام شهادت ۷۵ سال داشت. او در جنگ‌های صفین، نهروان و جمل نیز در رکاب امام علی (ع) شرکت کرده بود.
