قلمه زدن یکی از روشهای تکثیر غیرجنسی گیاهان است. در این روش، عضوی از اندام گیاه مانند ساقه، ریشه، برگ یا جوانه با هدف ازدیاد، از گیاه مادری جدا و در بستر کاشت مناسب کاشته می‌شود. قلمه علفی، قلمه چوب نرم، قلمه نیمه خشبی، قلمه خشبی، قلمه برگ و قلمه جوانه برگ از انواع روش های قلمه زدن گیاهان است.
ستاره | سرویس گیاهان و حیوانات – قلمه، بخشی از ساقه گیاه، برگ یا ریشه است كه از گیاه مادری جدا می‌شود و در شرایط مناسب برای ریشه زایی قرار می‌گیرد. این روش ازدیاد از مهم‌ترین و رایج‌ترین روشهای تکثیر غیر جنسی گیاهان است. قلمه زدن باعث حفظ خصوصیات ژنتیکی گیاه مادر می‌شود، از این رو برای انواع گیاهان مانند گل‌های زینتی و درختان میوه که اصلاح ژنتیک شده‌اند، بسیار مفید است.
بنابراین امکان قلمه زدن نیز به ارث می‌رسد. ارقام مختلف رز، ژربرا، آنتریوم و انواع درختان میوه از مهم‌ترین گیاهانی هستند که قلمه زدن در آن‌ها باعث حفظ و گسترش خصوصیات ژنتیکی گیاه مادر شده است. انواع روشهای قلمه زدن گیاهان، برای گیاهانی که بذر تولید نمی‌کنند یا تکثیر آن‌ها به وسیله بذر بسیار مشکل و زمان‌بر است، بسیار مفید واقع می‌شود. در ادامه به تشریح هر کدام می‌پردازیم.
انواع روش های قلمه زدن
قلمه‌ها می‌توانند به صورت‌های قلمه ساقه خشبی (چوبی)، قلمه ساقه نیمه خشبی و علفی (سبز)، قلمه برگ، قلمه جوانه برگ و قلمه ریشه تهیه شوند. در این میان، قلمه ساقه انواع مختلفی دارد و رایج‌ترین نوع قلمه است. در این روش قسمتی از ساقه را كه دارای جوانه جانبی یا انتهایی است، از گیاه مادری جدا کرده و در محیط مناسب ریشه‌زایی قرار می‌دهند. قلمه ساقه پس از ریشه‌دار شدن به بستر کاشت مناسب منتقل و در محل اصلی کاشته می‌شود. انواع روشهای قلمه زدن گیاهان به شرح زیر است.
۱. قلمه چوب سخت (خشبی)
قلمه چوب سخت ساقه بیشتر در درختان خزان کننده مانند گل یاس، درخت انار، انجیر، انگور و توت کاربرد دارد. بهترین فصل برای زدن این نوع قلمه، فصل زمستان، همزمان با زمان خواب گیاه است. قلمه چوب سخت ساقه برای درختان سوزنی برگ مانند درخت نوش، نوئل و سرخدار نیز استفاده می‌شود. این قلمه در اواخر پاییز تا اواخر زمستان گرفته می‌شود. در روش قلمه زدن خشبی، قلمه از شاخه‌های سال جاری یا شاخه‌های دو تا سه ساله که رسیده باشند و چوب آن‌ها سفت شده باشد، گرفته می‌شود. مناسب‌ترین طول قلمه در این روش، معمولا ۱۰ تا ۲۵ سانتیمتر است.
۲. قلمه چوب نیمه‌سخت (نیمه‌خشبی)
قلمه نیمه خشبی یکی دیگر از انواع روشهای قلمه زدن است و غالبا در درختان همیشه سبز پهن برگ مانند شمشاد، زیتون، کاملیا، آزالیا، برگ نو و برخی درختان خزان کننده مثل انواع مرکبات استفاده می‌شود. این نوع قلمه را هر موقع از سال می‌توان گرفت، اما گرفتن آن بیشتر در اواخر بهار (پس از پایان رشد سریع گیاهان) توصیه می‌شود. مناسب‌ترین طول قلمه در این روش، ۷ تا ۱۴ سانتیمتر است، طوری که تعدادی از برگ‌های گیاه در انتهای آن حفظ می‌شود.
۳. قلمه چوب نرم
قلمه چوب نرم (ساقه) از شاخه‌های در حال رشد نرم و آبدار بهاره گیاهان خزاندار یا همیشه سبز چوبی مانند یاس زرد، ماگنولیا، اسپیره، مورد، پیراکانتا و افرا گرفته می‌شود. مناسب‌ترین طول قلمه در این روش ۸ تا ۱۲ سانتیمتر است و برای ریشه‌زایی بهتر لازم است برگ‌های پایینی گیاه حذف شوند. در این روش معمولا از روش مه‌افشانی برای ریشه‌دار کردن قلمه و عدم پژمردگی برگ‌ها استفاده می‌شود.
۴. قلمه علفی
قلمه علفی از ساقه‌های گوشتی و آبدار گیاهان علفی مانند گل حسن یوسف، شمعدانی، داوودی و میخک گرفته می‌شود. طول قلمه در این روش، ۷ تا ۱۰ سانتیمتر است و با کمک روش مه‌افشانی به ریشه دار شدن گیاه کمک می‌شود. لازم به ذکر است در انواع روشهای قلمه زدن ممکن است گیاهانی باشند که از محل بریدگی، شیره پرورده بیرون می‌زند، در این صورت لازم است، قلمه چند ساعت در محیط خشکی نگه‌داری شود تا محل زخم (جای برش) خشک شده و سپس به محیط کشت اصلی منتقل شود.
۵. قلمه برگ
در قلمه برگ، پهنک برگ گاهی همراه دمبرگ و گاهی به تنهایی گرفته می‌شود. در این روش سرعت تکثیر گیاه زیاد است و تعداد بیشتری از هر گیاه مادری به دست می آید. سانسوریا، بگونیا ركس، پپرومیا، كراسولا و بنفشه آفریقایی از مهم‌ترین گیاهانی هستند که به این روش تکثیر می‌شوند.
۶. قلمه جوانه برگ
این شیوه از قلمه زدن، زمانی به كار می‌رود كه برگ‌ها، توانایی تولید ریشه را داشته باشند ولی نتوانند شاخساره تولید كنند. بنابراین این نوع قلمه شامل پهنک، دمبرگ و قسمتی از ساقه و جوانه در پایین دمبرگ است. گیاهانی مانند لیمو، هورتانسیا (ادریسی) و عشقه به این روش تکثیر می‌شوند.
۷. قلمه ریشه
این شیوه از قلمه زدن، برای گیاهانی است که بر روی ریشه‌های خود تولید جوانه (پاجوش) می‌کنند. با جدا کردن و کاشت این جوانه، ازدیاد گیاه صورت می‌گیرد. بهترین زمان برای قلمه زن ریشه، اواخر پاییز یا اوایل بهار است.
مجموعا در همه انواع روش های قلمه زدن گیاهان، چهار عامل رطوبت، دما، نور و بستر کاشت بر ریشه‌زایی تاثیر دارند. استفاده از برخی عوامل مانند روش مه‌افشانی، هورمون‌های ریشه‌زایی و مواد تنظیم کننده رشد برای تحریک ریشه‌زایی مفید هستند.
نویسنده: مهناز پیرزاده
بروزرسانی: 4 خرداد 1401
