نویسنده: حمید قارایی
بروزرسانی: 5 اردیبهشت 1401
ستاره | سرویس علوم – زمین لرزه یا زلزله پدیده‌ای است که هر لحظه در کره زمین رخ میدهد. گاهی این زمین لرزه‌ها آنچنان سهمگین هستند که ساختمان‌ها را در هم فرو برده و خسارات سنگینی به بار می‌آورند. نمونه قابل ملموس این زلزله‌ها در کشورمان زلزله بم بود که بیش از یک سوم مردم شهر را به کام مرگ کشاند. اما همه زمین لرزه ها اینگونه ویران کننده نیستند برای پاسخ به این سوال که آیا همه زمین لرزه ها باعث خرابی در سطح زمین می شوند، همراه ما باشید.
آنچه در ادامه خواهید خواند:
- زمین لرزه چیست؟
- انواع زمین لرزه کدامند؟
- عوامل موثر در شدت تخریب
- آیا همه زمین لرزه ها باعث خرابی در سطح زمین می شوند؟
- زمین لرزه در ایران
- فواید زلزله و زمین لرزه چیست؟
زمین لرزه چیست؟
جنبش یا تکان پوسته زمین که به صورت طبیعی ناشی از زیر پوسته زمین است را زلزله گویند. لایه‌های بالایی سطح زمین همواره تحت تأثیر نیرو و تنش‌های متعددی هستند. اما زمانی که این تنش‌ها بیش از حد تحمل لایه‌ها شوند، شاهد گسیختگی آنها هستیم. زلزله یا زمین‌لرزه زمانی رخ میدهد که دو لایه یا بلوک از سطح زمین روی یکدیگر می‌لغزند. در این حالت معمولا یکی از لایه‌ها ثابت و دیگری متحرک است که به لایه‌ی متحرک، گسل می‌گویند. در این حالت در عمق پایین‌تر از سطح زمان، نقطه‌ای وجود دارد که عامل اصلی ایجاد لرزه است این نقطه را Hypocenter می‌نامند. امتداد این نقطه در سطح زمین، Epicenter نام دارد که عموما از آن به‌عنوان مرکز زمین‌لرزه نام برده می‌شود.
آیا همه زمین لرزه ها باعث خرابی در سطح زمین می شوند؟
انواع زمین لرزه کدامند؟
۱- زمین لرزه‌های تکتونیکی: زمین لرزه‌های تکتونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله‌هایی هستند که سالانه در سطح جهان ثبت می‌شوند. حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین عامل ایجاد این زمین لرزه‌ها می‌باشد.
۲- زلزله‌های آتشفشانی: این زلزله‌ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق می‌افتد و به انفجار‌های آتشفشانی نیز معروف است. شکل بعدی نشان میدهد که زلزله‌ها و آتشفشان‌ها اغلب در کنار هم و در امتداد مرز صفحات رخ میدهند.
۳- زمین لرزه‌های فروریختی: بر اثر فروریختن غار‌ها و کانال‌های زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود که به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی موسومند. این تکان‌ها بسیار کوچک بوده و فقط اهمیت محلی دارند.
۴- زمین لرزه‌های القایی: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیال‌های دیگر به داخل زمین و یا استخراج آنها، مخصوصاً درجا‌هایی که گسل‌های فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود. در واقع دلیل اصلی این لرزه‌ها را می‌توان بارگذاری سریع برروی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی آن ذکر کرد. این لرزه‌ها به نام القایی موسومند. لرزه‌های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای که در ارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سد سفیدرود روی داد اشاره نمود.
۵- زمین لرزه‌های ناشی از انفجارها: انفجار‌های نظامی و صنعتی، همچنین آمدو شد و یا فعالیت‌های ساختمانی، نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند که شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیشبینی است.
در واقع منظور از زلزله در متن همان زمین لرزه های تکتونیکی است.
عوامل موثر در شدت تخریب
- شدت و بزرگای زمین لرزه
- فاصله کانون عمقی زلزله از سطح زمین (ژرفای زمین لرزه)
- فاصله کانون زلزله تا مناطق مسکونی
- تراکم جمعیت در مناطق زلزله زده
- مدت زمان وقوع زمین لرزه (به عبارتی زلزله چند ثانیه طول می‌کشد)
- ساعت وقوع زلزله (زمین لرزه چه موقعی از شبانه روز اتفاق افتاده‌است)
- نوع امواج تولیدی توسط زلزله
- میزان شتاب ایجاد شده توسط زمین لرزه
آیا همه زمین لرزه ها باعث خرابی در سطح زمین می شوند؟
آیا همه زمین لرزه ها باعث خرابی در سطح زمین می شوند؟ چرا؟
خیر، همه زلزله‌ها باعث تخریب و خسارت شدید در سطح زمین نمی‌شوند.
- با توجه به عوامل موثر در شدت تخریب زلزله می‌توان دریافت که عامل ژرفای زمین لرزه تاثیر زیادی در میزان خرابی در سطح زمین دارد. هر چقدر زمین لرزه در اعماق بیشتر رخ دهد، انرژی رسیده به سطح زمین در همان منطقه لرزه‌خیز، کمتر است و در نتیجه، خطر ناشی از بروز آن و خسارات ایجاد شده نیز کمتر خواهد بود.
- شدت و بزرگای زمین لرزه که خود به اندازه‌ی گسل و میزان لغزش لایه‌های پیرامون آن بستگی داشته، از عوامل موثر در خرابی سطح محسوب می‌گردند. معمولا زلزله‌های با بزرگی کمتر از ۴ ریشتر خرابی در سطح زمین ندارند.
- میزان استحکام ساختمان‌ها، نوع بناها، مقاوم سازی و … در میزان خرابی و خسارات احتمالی موثرند.
زمین لرزه در ایران
ایران با وجود چند گسل اصلی که دست کم ۹۰ درصد کل مساحت کشور را در بر گرفته است، در میان زلزله خیزترین کشور‌های جهان قرار دارد. به همین سبب وقوع زمین لرزه در ایران پدیده‌ای معمول و متأسفانه ویرانگر محسوب می‌شود. زلزله بم با بیش از ۴۰۰۰۰ هزار کشته یکی از سهمگین زلزله‌ها در ۲۰ سال اخیر بوده است.
بیشتر بخوانید: زمین لرزه‌های ۵۰ سال اخیر ایران، از نظر محل وقوع و خسارت‌های وارد شده
فواید زلزله و زمین لرزه چیست؟
زمین لرزه، راه زمین برای آزادسازی انرژی ذخیره شده در صفحه‌های تکتونیکی (زمین‌ساخت صفحه‌ای) در حین حرکت است. اگر صفحه‌ی تکتونیکی نمی‌توانست حرکت کند، جهان به طرز چشمگیری متفاوت به نظر می‌رسید؛ خالی از کوه‌ها و اقیانوس‌هایی به مراتب کوچکتر از چیزی که حالا می‌بینیم! صفحه تکتونیکی با حرکت خود، به طور کاملاً طبیعی مواد درون گوشته زمین را آزاد می‌سازد. کف دریا پوشیده از مواد جدید خارج شده از دل زمین، پناهگاه هزاران گونه از گیاهان و حیواناتی می‌شود با فعالیت‌هایی مانند جذب دی اکسید کربن و آزاد سازی اکسیژن از طریق فتوسنتز، نقش کلیدی در حفظ اکوسیستم انسان دارند. بدون وقوع زمین لرزه، هیچ کدام از این موارد روی زمین ممکن نبود. این‌ها تنها بخشی از فواید زلزله در زندگی انسان است.
به نظر شما آیا همه زمین لرزه ها باعث خرابی در سطح زمین می شوند؟ آیا همه زلزله‌ها همراه با تلفات جانی هستند؟ لطفا نظرات خود را از طریق همین صفحه با ما به اشتراک گذارید.
