بیماری سلیاک چیست؟ + علائم، علت و راه های درمان

بیماری سلیاک که به آن آنتروپاتی حساس به گلوتن نیز گفته می‌شود، نوعی واکنش ایمنی به ماده گلوتن است که این پروتئین در گندم، جو و چاودار (گندم سیاه) وجود دارد.
اگر بیماری سلیاک دارید، خوردن گلوتن موجب تحریک واکنش ایمنی در روده کوچک می‌شود. با گذشت زمان، این واکنش به روده کوچک آسیب وارده کرده و مانع از جذب بعضی مواد مغذی (بد جذبی) می‌شود. آسیب وارد شده به روده، اغلب باعث اسهال، خستگی، کاهش وزن، نفخ و کم خونی شده و می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. در کودکان، علاوه بر علائم گفته شده در بزرگسالان، بد جذبی می‌تواند بر روی رشد کودک نیز تاثیر گذارد. هیچ درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد. اما اکثر افراد با پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن، می‌توانند علائم بیماری را کنترل کنند.

 

 

علائم بیماری سلیاک

علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. علائم شایع در بزرگسالان عبارتند از اسهال، خستگی و کاهش وزن. همچنین ممکن است نفخ و گاز معده، درد شکم، حالت تهوع، یبوست و استفراغ را نیز تجربه کنند.

با این حال بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک، علائم و نشانه‌هایی دارند که به دستگاه گوارش مرتبط نیستند، از جمله:

• کم خونی، که معمولا ناشی از کمبود آهن است
• پوکی استخوان یا نرمی استخوان
• خارش و تاول زدن پوست (درماتیت هرپتی فرم)
• آسیب به مینای دندان
• زخم‌های دهانی
• سردرد و خستگی
• آسیب به دستگاه عصبی، از جمله بی حسی و سوزش در پا و دست، اختلال در تعادل و اختلالات شناختی
• درد مفاصل
• کاهش عملکرد طحال
• ریفلاکس اسید و سوزش معده

 

علائم بیماری در کودکان

در کودکان زیر ۲ سال، علائم بیماری سلیاک عبارتند از:

• استفراغ
• اسهال مزمن
• تورم شکم
• عدم رشد
• کاهش اشتها
• از دست دادن عضلات

کودکان بزرگتر ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

• اسهال
• یبوست
• کاهش وزن
• تحریک پذیری
• کوتاهی قد
• بلوغ دیررس
• علائم و نشانه‌های عصبی، از جمله اختلال کم توجهی – بیش فعالی (ADHD)، اختلالات یادگیری، سردرد، عدم هماهنگی عضلات و تشنج

 

درماتیت هرپتی فرم

درماتیت هرپتی فرم نوعی بثورات و تاول‌های بسیار خارش دار بوده که ناشی از عدم تحمل گلوتن روده است. این بثورات، معمولا در آرنج، زانو، تنه، پوست سر و کفل ظاهر می‌شوند. پزشک برای درمان درماتیت هرپتی فرم و کنترل بثورات از رژیم غذایی بدون گلوتن و دارو استفاده می‌کند.

 

 

زمان مراجعه به پزشک

اگر اسهال یا ناراحتی گوارشی دارید که بیش از دو هفته طول کشیده است، با پزشک خود مشورت کنید. اگر کودک شما علائم زیر را دارد به پزشک مراجعه کنید:

• رنگ پریدگی
• تحریک پذیری
• عدم رشد
• ورم شکم و مدفوع بد بو و حجیم.

قبل از استفاده از یک رژیم غذایی بدون گلوتن، با پزشک خود مشورت کنید. اگر قبل از انجام آزمایش برای بیماری سلیاک، میزان گلوتن مصرفی خود را متوقف یا کاهش دهید، ممکن است نتایج آزمایش شما تغییر کند.

 

عوامل خطرزا در بروز بیماری سلیاک

بیماری سلیاک می‌تواند بر روی همه افراد تاثیر بگذارد. با این حال احتمال ابتلا به آن در موارد زیر بیشتر است:

• سابقه خانوادگی
• دیابت نوع ۱
• سندرم داون یا سندرم ترنر
• بیماری خود ایمنی تیروئید
• کولیت میکروسکوپیک (کولیت لنفوسیتیک یا کلاژنیک)
• بیماری آدیسون
• رماتیسم مفاصل

 

عوارض جانبی بیماری سلیاک

اگر بیماری سلیاک درمان نشود، می‌تواند عوارض زیر را ایجاد کند:

سوء تغذیه. آسیب به روده کوچک بدان معنی است که نمی‌تواند به اندازه کافی، مواد مغذی را جذب کند. سوء تغذیه می‌تواند به کم خونی و کاهش وزن منجر شود. سوء تغذیه در کودکان می‌تواند باعث کندی رشد و کوتاهی قد شود.

کاهش کلسیم و تراکم استخوان. بد جذبی کلسیم و ویتامین D ممکن است به نرمی استخوان در کودکان و پوکی استخوان در بزرگسالان منجر شود.

ناباروری و سقط جنین. بد جذبی کلسیم و ویتامین D می‌تواند به مشکلات باروری منجر شود.

عدم تحمل لاکتوز. آسیب به روده کوچک ممکن است موجب بروز درد شکم و اسهال، پس از خوردن محصولات لبنی حاوی لاکتوز شود. زمانی که روده شما بهبود پیدا کند، ممکن است دوباره بتوانید محصولات لبنی را مصرف کنید. با این حال برخی از افراد، علی رغم کنترل بیماری سلیاک، همچنان دچار عدم تحمل لاکتوز خواهند بود.

سرطان. در افراد مبتلا به بیماری سلیاک که رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت نمی‌کنند، احتمال ابتلا به سرطان بیشتر خواهد بود. سرطان‌هایی مانند لنفوم روده و سرطان روده کوچک.

مشکلات عصبی. برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است دچار مشکلات عصبی مانند تشنج یا نوروپاتی محیطی شوند.

 

بیماری سلیاک غیر واکنشی

حدود ۳۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک، ممکن است نتوانند واکنشی مثبت به رژیم غذایی بدون گلوتن داشته باشند. این شرایط که به آن بیماری سلیاک غیر واکنشی گفته می‌شود، اغلب به علت عفونت ناشی از رژیم غذایی با گلوتن است؛ بنابراین مهم است که تحت نظر متخصص تغذیه قرار داشته باشید.

افراد مبتلا به بیماری سلیاک غیر واکنشی ممکن است به شرایط زیر نیز مبتلا باشند:

• رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک
• کولیت میکروسکوپیک
• عملکرد ضعیف پانکراس
• سندرم روده تحریک پذیر
• عدم تحمل دی ساکارید‌ها (لاکتوز و فروکتوز)
• ابتلا به بیماری سلیاک مقاوم.

 

بیماری سلیاک مقاوم

در موارد نادر و در اثر این بیماری، آسیب وارد شده به روده همچنان باقی مانده و به بد جذبی وخیمی منجر می‌شود. به این شرایط، بیماری سلیاک مقاوم گفته می‌شود.  اگر علی رغم پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن، به مدت شش ماه تا یک سال، علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک را داشته باشید، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای شما تجویز کند. پزشک ممکن است برای کاهش التهاب روده، دارو‌های استروئیدی و یا دارو‌هایی برای سرکوب و فرونشانی سیستم ایمنی، تجویز کند.

 

 

راه های تشخیص بیماری سلیاک

محققان تخمین می‌زنند که بیماری سلیاک تنها در ۲۰ درصد افراد مبتلا به آن، تشخیص داده می‌شود.

پزشک برای تشخیص این بیماری ممکن است دو آزمایش خون تجویز کند.

1. آزمایش سرولوژی یا سرم شناسی. در این آزمایش، آنتی بادی‌های خون مورد بررسی قرار می‌گیرند. بالا بودن برخی از آنتی بادی‌ها نشان دهنده واکنش ایمنی به گلوتن است.
2. آزمایش ژنتیکی برای آنتی‌ژن گلبول سفید انسانی (HLA) می‌تواند به رد ابتلا به بیماری سلیاک کمک کند.

اگر نتایج این آزمایش‌ها مثبت باشند، پزشک، آندوسکوپی و بیوپسی از روده کوچک را نیز تجویز خواهد کرد.

 

راه های درمان بیماری سلیاک

استفاده از رژیم غذایی بدون گلوتن، به طور دقیق و مداوم، تنها راه کنترل بیماری سلیاک است. علاوه بر گندم، غذا‌های حاوی گلوتن عبارتند از:

• جو
• بلغور
• دورم (نوعی گندم سخت و زبر که از آرد آن ماکارونی می‌سازند)
• حریره
• آرد گندم سبوس دار
• مالت
• چاودار
• آرد سمولینا
• گندم آلمانی
• تریتیکال (گیاهی که از پیوند گندم و زیره به وجود آمده است)

زمانی که گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کنید، التهاب روده معمولا طی چند هفته، کاهش پیدا خواهد کرد. درمان و بهبودی کامل ممکن است چندین ماه تا چندین سال طول بکشد؛ اما زمان بهبودی در کودکان سریع‌تر از بزرگسالان است.

 

 

علاوه بر این، گلوتن می‌تواند به صورت پنهان در غذاها، دارو‌ها و محصولات غیر خوراکی نیز وجود داشته باشد. از جمله:

• نشاسته اصلاح شده، مواد نگهدارنده و تثبیت کننده‌های مواد غذایی
• دارو‌های بدون نسخه و تجویزی
• ویتامین و مکمل‌های مواد معدنی
• مکمل‌های گیاهی و تغذیه‌ای
• رژ لب
• خمیر دندان و دهانشویه
• چسب نامه و تمبر
• خمیر بازی

 

ویتامین و مکمل‌های مواد معدنی

اگر دچار کمبود مواد مغذی باشید، پزشک ممکن است ویتامین و مواد معدنی را برای شما تجویز کند. مانند:

• کلسیم
• فولات
• آهن
• ویتامین B-۱۲
• ویتامین D
• ویتامین K
• روی

ویتامین‌ها و مکمل‌ها معمولا به صورت قرص مصرف می‌شوند. اگر دستگاه گوارش شما در جذب ویتامین‌ها مشکل داشته باشد، پزشک ممکن است نوع تزریقی آن‌ها را تجویز کند. مطمئن شوید که ویتامین‌ها و مکمل‌ها بدون گلوتن هستند.

 

دارو برای کنترل التهاب روده

اگر روده کوچک شدیدا آسیب دیده باشد، پزشک برای کنترل التهاب، دارو‌های استروئیدی را تجویز خواهد کرد.

 

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی

اگر بیماری سلیاک دارید، لازم است از مصرف تمام مواد غذایی که حاوی گلوتن هستند، خودداری کنید. علاوه بر مواد غذایی گفته شده در بالا، همیشه برچسب مواد غذایی بسته بندی شده را بررسی کنید. علاوه بر غلات، پاستا و محصولات پخته شده مانند نان، کیک، پای و شیرینی، دیگر مواد غذایی بسته بندی شده که ممکن است حاوی گلوتن باشند عبارتند از:

• آبجو
• آب نبات
• سس گریوی
• گوشت یا غذا‌های دریایی مصنوعی
• گوشت ساندویچی (مانند کالباس و ژامبون)
• سس‌ها از جمله سس سویا
• سوپ‌ها

 

غذا‌های مجاز

غذا‌هایی که می‌توانید مصرف کنید، عبارتند از:

• گوشت، ماهی و مرغ تازه
• میوه‌ها
• بیشتر محصولات لبنی
• سیب زمینی
• سبزیجات

غلات و نشاسته‌های مجاز عبارتند از:

• گیاه تاج خروس
• گیاه آروروت
• گندم سیاه
• ذرت
• آرد ذرت
• کوینولا یا بذر گنه گنه
• برنج
• نشاسته تاپیوکا

 

طب جایگزین

هیچ درمان اثبات شده‌ای برای کمک به بیماری سلیاک وجود ندارد. ادعا می‌شود که برخی درمان‌های آنزیمی می‌توانند به هضم گلوتن کمک کنند، اما شواهد علمی برای اثبات این ادعا وجود ندارد.

برگرفته از: mayoclinic.org