تفکر خلاق چیست و چگونه آن را پرورش دهیم؟

ستاره | سرویس روانشناسی – تفکر خلاق از جمله مهارت‌هایی است که موجب پیشرفت و رشد جامعه می‌گردد همانگونه که تا کنون رشد جوامعه بشری مدیون افرادی است که توانسته اند با کمک تفکر خلاقانه اختراعات و اکتشافاتی دست یابند که موجب آسان‌تر شدن زندگی انسان‌ها گشته است. استفاده از خلاقیت حتی در امور ریز و روزمره زندگی مانند فعالیت‌های مربوط به خانه نیز می‌تواند کارهای وقت‌گیر و کسل کننده را لذت‌بخش و آسان سازد. در این مقاله با خلاقیت، روش‌های پرورش خلاقیت و ویژگی‌های افراد خلاق آشنا می‌شویم.

تفکر خلاق چیست؟

مهارت تفکر خلاق (Creative Thinking) مهارتی است که شخص با کمک حل مسئله و تصمیم گیری از افکار یا روابط نو برخوردار شده و قدرت کشف و انتخاب راه حل‌های جدید را پیدا می‌کند. خلاقیت می‌تواند در اشکال زیر خود را نشان دهد:

• خلاقیت به عنوان یک تولید: اختراعات، پیشرفت‌های پزشکی، کارهای هنری، اصول و قوانین علمی از جمله تولیدات خلاق محسوب می‌شوند.
• خلاقیت به عنوان یک فرایند: طبق این توصیف، خلاقیت فرایندی است که فرد با آن درگیر می‌شود حتی اگر به تولید چیز خاصی منجر نگردد. همه افراد می‌توانند عملکرد خلاقی داشته باشند. عملکرد خلاق شامل فکر کردن، صحبت کردن، بازی، نوشتن، رقصیدن، آواز خواندن، نواختن موسیقی، آزمایش و دستکاری کردن ایده‌ها و اشیا باشد. خلاقیت در کودکان در سال‌های اولیه زندگی بیشتر مبتنی بر فرایند است. یعنی کودک، یک نقاشی را شروع می‌کند اما آن را کامل نکرده و رها می‌کند.
• خلاقیت بعنوان یک مهارت: خلاقیت برای شکوفایی نیاز به تمرین دارد. به عنوان مثال مهارت در بازی تنیس بدون تمرین به سرعت از بین می‌رود. بدون تمرین توانایی نوشتن، موسیقی، آواز، رقص، نقاشی و بسیاری دیگر … ممکن است متوقف شود.
• خلاقیت به عنوان ویژگی‌های شخصیتی: برخی از محققان ویژگی‌هایی را برای افراد خلاق مطرح می‌کنند. این ویژگی‌ها عبارتند از: جسارت، کنجکاوی، انعطاف‌پذیری، استقلال، درونگرایی، ناهمنوایی، شوخ طبعی، گرایش به تجربه کردن و…. .

ویژگی ‎های افراد دارای تفکر خلاق

• علاقمند به نوآوری، پیچیدگی و اتخاذ تصمیم مستقل هستند.
• پدیده‎ها و اشیا پیچیده را به پدیده‎های ساده ترجیح می‌دهند.
• مایل‎اند خود تصمیمی مستقل اتخاذ کرده از پیروی و اطاعت از دیگران تا حدی دوری می‎کنند.
• می‎توانند میان جنبه‎های مختلف پدیده‎ها وحدت ایجاد کنند.
• می‎توانند میان تفکر منطقی و تفکر غیرمنطقی یا پدیده‎های خیالی و پدیده‎های عینی نیز هماهنگی ایجاد کنند.
• افراد خلاق با انگیزه‎های درونی بیشتر سروکاردارند تا با محرک‌های بیرونی مثل شهرت، پول و مقام
• افراد خلاق، راه‌هایی را جست و جو می‌کنند که از طریق آن بتوانند فکر خود را به سوی ایده‌های نو و تازه هدایت کنند.
• برای تجربه جایگاه ویژه‌ای قایل است و به علت موفقیت‌ها و شکست‌ها می‌اندیشد نه به اثر آنها
• فکر کردن در آرامش را برای خود استراحت تلقی می‌کنند.
• فرد خلاق کنجکاو و پرسشگر است، پیرامون یک موضوع یا پدیده سوال‌های متعددی را خلق می‌کند و از افراد آگاه ومتخصص می‌پرسد.
• درصدد بهترین راه حل ها یا کمترین هزینه فکری، زمانی و مالی است.
• به مسایل، موقعیت، اشیا و چیزهایی دقت می‌کند که از دید دیگران مورد غفلت قرار گرفته‌اند.
• تمایل دارند نزد دیگران به داشتن نظرات تند و احمقانه شهرت داشته باشند.
• کارهای آنها با اظهار نظر اینکه از موضوع پرت هستند مشخص می‌شود.
• شوخ‌ طبعی و بذله‌گویی از صفات بارز این افراد است.
• به راه حل هایی می اندیشند که ممکن است از دید دیگران اهمیت چندانی نداشته باشد.
• از ربط ایده‌ها و تجربیات مختلف، نتایج جدیدی را می‌گیرند.
• افکار و عقاید خود را به راحتی مطرح می‌کنند و از مواجه با عقاید مختلف استقبال می‌کنند.
• برای حل مسایل و مشکلات راه‌های مختلف را بررسی و تا رسیدن به نتیجه دلخواه تلاش می‌کنند.
• خود را محدود به نظرات دیگران نمی‌نمایند، حصار هر آن چه بود و هست را می‌شکنند.
• از قدرت تصویر سازی ذهنی بالایی برخودارند.
• مثبت نگر و پرانرژی هستند.
• سوال و جواب‌های غیر عادی و عجیب و غریب در آنها بیشتر دیده می‌شود.

راهکارهای پرورش تفکرخلاق

1. اطلاعات و تجارب خود را در موقعیت‌های مختلف گسترش دهیم.
2. از دیگران و کودکان سوال‌هایی را بپرسیم که پاسخ‌های متعدد داشته باشد.
3. اگر سوال‌های غیرمعمولی از سوی دیگران مطرح می‌شود، سعی کنیم تا با همکاری خودشان پاسخ‌های جدید و نو را کشف کنیم.
4. رفتارها و الگوهای افراد خلاق مثل ابوعلی سینا، دکتر حسابی و… را سرمشق زندگی قرار دهیم.
5. از فنون ویژه تفکر خلاق مانند «بارش فکری» به خوبی استفاده کنیم. (حمله ذهنی به یک موضوع را بارش فکری می‌گویند).
6. تصورات ذهنی خود و دیگران را تقویت کنیم، زیرا تصویرسازی کمک می‌کند تا اطلاعات در حافظه بلندمدت بیشتر ذخیره شوند.
7. در نوشتن داستان یا کشیدن نقاشی و… به جای استفاده از نمونه از طرح‌های خلاق ذهن خود استفاده کنیم.
8. هر چه را که می‌‌خوانیم، می‌بینیم و می‌شنویم، مهمترین نکات آن را یادداشت کنیم.
9. هر فکر جدیدی که به ذهن ما می‌رسد، بنویسیم.
10. بازی‌های فکری، ساخت اشیا با گل، مجسمه‌سازی، نقاشی و داستان‌نویسی موجب شکوفایی ذهن و خلاقیت می‌شوند.
11. طرح سوال‌های باز و تکمیل جملات و داستان‌های ناتمام در رشد تفکر خلاق موثر است.
12. به عقاید دیگران احترام بگذاریم و اجازه دهیم که تا حد ممکن کارهایشان را با ذوق و سلیقه خود انجام دهند.
13. ابتکار و تخیل را باور داشته باشیم تا زمینه بروز فعالیت‌های خلاق در جامعه فراهم شود.
14. احساس امنیت، شادی و آرامش از عوامل شکوفایی خلاقیت است، آن عوامل را از خود و دیگران دریغ نکنیم.
15. هوش، استعداد، مهارت و تلاش‌ جدی، بخشی از عوامل رشد خلاقیت به شمار می رود، اما ضروری است به ایجاد انگیزه نیز توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
16. توانایی دیگران حتی کودکان را بپذیریم و باور داشته باشیم که هر فرد موجودی منحصر به فرد است و مثل و مانندی ندارد.
17. سعی کنیم ارزش های فکری زیر را در خود تقویت کنیم:

• • شکستن عادت: کنار گذاشتن شیوه‌های قبلی فکری و عملی و استفاده از روش‌های جدید.
  • تعویق قضاوت: برای جلوگیری از ضایع شدن ایده‌ای که در ابتدا ممکن است جالب به نظرنیاید آن را با تاخیر ارزیابی کنید.
  • دیدن چیزها به طور متفاوت: مشاهده امور به شیوه تازه‌ای که قبلا به آن گونه توجه نشده است. .
  • تفکر وسیع: ارتباط برقرارکردن میان ایده‌های متفاوت

چند نکته مهم در مورد تفکر خلاق

• خلاقیت چیز عجیب و غریبی نیست، بلکه یکی از خصوصیات و توانایی‌های بشر است و ما حتی برخی اوقات بدون آن که شناختی از خلاقیت داشته باشیم، در حل مسایل‌مان از آن استفاده می‌کنیم.
• اگر چه داشتن حد معینی از هوش برای داشتن خلاقیت لازم است ولی شرط کافی نیست و لزوما افراد با هوش خلاق نبوده‌اند در حالی که افراد با هوش متوسط می‌توانند افراد خلاق برجسته‌ای باشند.
• خلاقیت مختص افراد خاص نیست و همه مردم دارای این توانایی هستند. گرچه سطح آن در افراد مختلف متفاوت است.
• تفکر خلاق یک مهارت اکتسابی و قابل یادگیری است. افراد با هر سطحی از خلاقیت، قادر به فراگیری و ارتقا سطح خلاقیت خود هستند.

جامعه‌ای که در آن سیر صعودی پیشرفت حاکم باشد، هر روز از طرف تک تک اعضای خود شاهد خلاقیت و نوآوری است. در این جامعه نوآوری به قشر متفکر و اندیشمند محدود نگردیده و همه مردم را شامل می‌شود. پیشنهاد می کنیم مقاله تجسم خلاق چیست و چگونه ما را به اهدافمان می رساند؟ را نیز در همین راستا در ستاره بخوانید.