مراحل تشکیل فسیل و چگونگی شکل گیری آن

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – اگر به علم زمین شناسی علاقه‌مند باشید به احتمال زیاد باید شناخت فسیل‌ و آشنایی با چگونگی تشکیل فسیل برایتان جذاب باشد. فسیل‌ها بقایای جانداران و یا اثر رد پای موجودات زنده‌ای هستند که هزاران سال قبل روی کره زمین می‌زیسته اند. اگر می‌خواهید با مراحل تشکیل فسیل آشنا شوید ادامه این مقاله را دنبال کنید.

 

فسیل چیست؟

فسیل به معنی حفر كردن و کاوش کردن است و فسیل‌ها انواع باقیمانده جانورى و گیاهى نظیر جسم حیوانات و استخوان‌هاى مربوط به آن‌ها، تنه گیاهان قدیمى و ساختمانشان، کرم‌هاى نرم، ستاره‌هاى دریایى و همچنین آثار و مواد به جامانده از آن‌ها نظیر فضولات، مدفوعات، تخم‌ها و اثر لانه‌ها، آشیانه‌ها و رد پاها هستند که تمامى این‌ها بطور مستقیم توسط موجوداتی که در گذشته مى‌زیسته‌اند، به وجود آمده‌اند.

 

انواع فسیل‌ها

فسیل‌ها را می‌توان به دو نوع تقسیم كرد:

نوع اول بخش‌های فسیل شده بدن مانند استخوان‌ها، چنگال‌ها، دندان‌ها، پوست و… است و نوع دوم شامل ردها یا اثرات به جا مانده فسیل شده مثل جای پاها، لانه‌ها،‌ مدفوع، جای دندان و … است كه حركت‌ها و رفتارها را ثبت می‌كند.

 

فسیل‌ها به چه شکل‌هایی یافت می‌شوند؟

۱. فسیل‌های كالبدی

یک اثر فسیل شده به جا مانده از کالبد موجود زنده. مثل عكسی از موجود زنده

۲. فسیل‌های قالب گرفته شده

موقعی تشكیل شده است كه یک كالبد پر شده باشد.

۳. فسیل‌های ردها

لانه‌های فسیل شده، گاسترولیت، سوراخ‌های زیرزمینی، جاپاها و …

۴. فسیل‌های با شكل حقیقی

 

 

مراحل تشکیل فسیل به چه صورت است؟

مطالعه فسیل‌ها، اساس و پایه بخشی از علم زمین شناسی اقتصادی است و برای شناسایی سنگ‌های سوختی مانند زغال سنگ‌ها و منشاء ‌نفت و گاز دارای ارزش زیادی هستند. از اینرو دانستن اینکه فسیل ها چگونه بوجود می‌آیند امری لازم و ضروری است.

برای تشکیل و بوجود آمدن یک فسیل شرایط خاصی لازم است؛ به این صورت که جسد هر موجود زنده‌ای الزاما به فسیل تبدیل نمی‌شود. در واقع شرایط خاصی نیاز است تا گیاهان و حیوانات مرده پس از دفن زیر خاک فاسد نشده و به فسیل تبدیل شوند. در شرایط مساعد (بدون وجود لاشخورها، دفن سریع و عدم تغییرات آب و هوایی خیلی زیاد)، بخش‌های بدن جانور در طول زمان به فسیل تبدیل می‌شود.

تشکیل فسیل طی فرآیندهای مختلفی امکان‌پذیر است. بعضی از جانوران به سرعت بعد از مرگشان زیر گل و لای دفن شده‌اند که با گذشت زمان رسوبات بیشتر و بیشتری بقایای جانور را پوشانده است. معمولا بخش‌های سخت‌تر مثل استخوان‌ها و دندان‌های جانوران که پوسیده و فاسد نشده در زیر رسوبات تازه شكل گرفته دفن می‌شود و بنابراین در شرایط مساعد (بدون وجود لاشخورها، دفن سریع، نبودن تغییرات آب و هوایی خیلی زیاد)، بخش‌های بدن جانور در طول زمان به فسیل تبدیل می‌شود.

برای تشکیل فسیل بعد از مدت زمانی طولانی، مواد شیمیایی موجود در بدن جانور دفن شده و تحت یک سری از تغییرات قرار می‌گیرد. به طوری كه استخوان به آهستگی می‌پوسد و فاسد می‌شود، آب با مواد معدنی‌اش به داخل استخوان رسوخ می‌كند و مواد شیمیایی داخل استخوان را با مواد معدنی سنگ مانند جایگزین می‌كند. فرایند فسیل شدن به نحوه جایگزینی و حل شدن مواد معدنی اصلی در شی با مواد معدنی دیگر بستگی دارد. این فرایند یک فسیل است. فسیل همان شكل شی اصلی را دارد، اما از نظر شیمیایی بیشتر شبیه به سنگ است.

 

 

اگر بخواهیم به عنوان مثال چگونگی تشکیل فسیل جانداران دریایی را در نظر بگیریم مراحل زیر را می‌توان برای آن عنوان کرد:

مرحله اول: مرگ

بعد از مرگ جانور، صدف جاندار در داخل رسوبات کف دریا فرو می‌رود و در طول چند هفته جانوران لاشخور بدن موجود را می‌خورند و فقط صدف جانور باقی می‌ماند.

 

مرحله دوم: رسوبگذاری

بعد از گذشت چند ماه از مرگ جانور، روی صدف آن با رسوبات سیلتی و ماسه‌ای پوشیده می‌شود. این لایه‌ها به صورت ادامه‌دار روی جانور را می‌پوشانند و باعث حفاظت آن از آسیب دیدن می‌شوند. با گذشت زمان لایه‌های بیشتری روی جانور را می‌گیرد. بعد از گذشت چند صد سال، صدف چندین متر در زیر زمین قرار دارد. زمان می‌گذرد ۱۰۰۰ سال ، ۱۰۰۰۰ سال و بیشتر ….

 

مرحله سوم: کانی سازی اولیه

در فرآیند تشکیل فسیل به تدریج پوسته جانور دست‌خوش یکسری تغییرات شیمیایی می‌شود. بطوریکه پوسته جانور دچار پوسیدگی، نفوذ آب و جایگزینی با کانی‌هایی مثل کلسیت، آهن و سیلیس می‌شود. این مراحل بطور علمی به نام کانی‌سازی اولیه شناخته می‌شوند. بعد از گذشت میلیون‌ها سال پوسته اصلی کاملا بوسیله کانی‌ها جایگزین می‌شود و سنگی که باقی می‌ماند کاملا مشابه پوسته اولیه است. فسیل شکلی کاملا شبیه جانور اصلی دارد با این تفاوت که تبدیل به سنگ شده است. این مراحل باعث تغییر رنگ جانور نیز می‌شود.

 

مرحله چهارم: فرسایش

بعد از گذشت میلیون‌ها سال صفحات زمین حرکت می‌کنند و کف دریا بطور اجباری به سطح زمین می‌آید. در نتیجه این حرکت یک نمای جدید از زمین ظاهر می‌شود. به یکباره در بالای سطح زمین سنگی فرسایش یافته پدید می‌آید. باد، باران، یخ و همچنین نور خورشید به این فرسایش کمک می‌کند.

 

مرحله پنجم: ظاهر شدن در سطح زمین

در آخرین مرحله تشکیل فسیل بعد از گذشت حدود ۱۵۰ میلیون سال بلاخره فسیل در سطح زمین نمایان می‌شود که این مرحله باعث خوشحالی فسیل‌شناسان می‌شود.

 

 

علت کم بودن فسیل حشرات نسبت به بقیه جانداران چیست؟

شاید دلیل این موضوع را بتوان به ساختار بدن حشرات نسبت داد. از آنجایی که در بدن حشرات استخوا‌ن‌های سختی وجود ندارد، قابلیت تشکیل فسیل حشرات به مراتب کمتر است. از طرف دیگر حشرات غالبا در خشکی زندگی می‌کنند و خشکی محل مناسبی برای تشکیل فسیل نیست.

 

از بدن کدام جانور فسیل بهتری تشکیل می شود؟

در پاسخ به این سوال باید گفت، این موضوع به مقایسه شما بستگی دارد؛ بطور مثال از بین کرم خاکی، ماهی و حشره باید گفت ماهی؛ زیرا ماهی در دریا زندگی می‌کند و رسوب گذاری می تواند جسد آن را از تجزیه شدن حفظ کرده و بدنش در بین لایه های رسوبی به فسیل تبدیل شود.

 

فسیل حشرات چگونه تشکیل می شود؟

حشرات ممکن است در صمغ برخی از گیاهان گیرافتاده و از آنها فسیل تشکیل شده باشد.

 

چمع بندی

همانگونه که متوجه شدید، مراحل تشکیل فسیل معمولا به این صورت است که پس از خاک شدن حیوان یا گیاه مرده، لازم است تا آب به داخل خاک نفوذ کرده و مواد معدنی از قبیل آهن، سیلیکات و کلسیم را با خود به آنجا منتقل کند.

این مواد معدنی در اطراف گیاهان یا حیوانات مرده جمع شده و آنها را به همان صورت حفظ می‌کنند. بعد از مدت طولانی، مواد شیمیایی موجود در بدن جانور دفن شده، تحت یک سری از تغییرات قرار می‌گیرد؛ به طوری كه استخوان به آهستگی پوسیده و فاسد می‌شود. در این حین آب با مواد معدنیش به داخل استخوان رسوخ کرده و مواد شیمیایی داخل استخوان را با مواد معدنی سنگ مانند جایگزین می‌كند.

با گذشت زمان، مواد شیمیایی فوق سخت می‌شوند و یک نسخه تقریبا کاملی از حیوان اصلی بوجود می‌آید. به این نسخه بوجود آمده اصطلاحا فسیل گفته می‌شود.