مرگ حضرت معصومه (س)؛ وفات یا شهادت؟

حضرت معصومه (س) در همان سنین كودكى با مصیبت شهادت پدر گرامى خود در حبس هارون در شهر بغداد مواجه شد. لذا از آن پس تحت مراقبت و تربیت برادر بزرگوارش حضرت على بن موسى الرضا (ع) قرار گرفت. تا این که امام رضا (ع) بنا به درخواست مامون راهی خراسان شدند. آنچه که در این مقاله به آن پرداخته ایم خلاصه ای از اتفاقاتی است که حضرت معصومه در مسیر رسیدن به برادرش با آن روبرو شد.

 

 

مهاجرت حضرت معصومه (س) به خراسان

در سال ٢٠٠ هجرى قمرى امام رضا (ع) در پى اصرار و تهدید مأمون عباسى سفری تبعیدگونه به خراسان داشتند و بدون این كه كسى از بستگان خود را همراه ببرند راهى این شهر شدند.

یك سال بعد از هجرت امام رضا (ع)، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادر ایشان به همراه عده اى از برادران و برادرزادگانش به طرف خراسان حركت كرد و در هر شهر و محلى مورد با استقبال مردم روبرو شد.

در این شهرها حضرت معصومه (س) مانند حضرت زینب (س) پیام مظلومیت و غربت برادرش را به گوش مردم مؤمن و مسلمان مى‌رساند و مخالفت خود و اهل بیت (ع) را با حكومت حیله گر بنى عباس اظهار مى كرد. به همین دلیل وقتی که كاروان ایشان به شهر ساوه رسید عده اى از مخالفان اهل بیت كه از پشتیبانى مأموران حكومت برخوردار بودند، سر راه آنها را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتیجه تقریباً همه مردان كاروان شهید شدند و حتى بنا بر نقلى حضرت معصومه (س) را نیز مسموم كردند.

 

قم نقطه پایان مهاجرت حضرت معصومه (س)

زمانی که حضرت معصومه (س) به شهر ساوه رسید یا بر اثر اندوهی که با حمله به کاروانشان به ایشان دست داد و یا بر اثر مسمومیت، بیمار شد و چون دیگر امكان ادامه حرکت به سمت خراسان را نداشت راهی شهر قم شد. او وقتی فهمید که در نزدیکی شهر قم قرار دارد فرمود: مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم كه مى فرمود: شهر قم مركز شیعیان ماست.

بزرگان شهر قم وقتى از این خبر مطلع شدند به استقبال آن حضرت رفتند و ایشان حدوداً در روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجرى قمرى حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلى كه امروز «میدان میر» نامیده مى شود شتر آن حضرت در جلو در منزل «موسى بن خزرج» زانو زد.

حضرت معصومه (س) ١٧ روز در این شهر زندگى كرد و در این مدت به عبادت و راز و نیاز پرداخت. محل عبادت آن حضرت در مدرسه «ستیه» قرار دارد و به آن «بیت النور» می گویند.

 

وداع با حضرت معصومه (س)

سرانجام در روز دهم ربیع الثانى و بنا بر قولى دوازدهم ربیع الثانى سال ٢٠١ هجرى حضرت معصومه (س) بدون آن که برادر خودش را زیارت کند از دنیا رفت.

با توجه به مطالبی که عنوان شد سن حضرت معصومه (س) هنگام وفات، در حدود ۲۸ سال بوده است (از سال ۱۷۳ تا ۲۰۱ هجرى قمرى) و این که بعضی او را ۱۸ تا ۲۳ ساله می خوانند اشتباه است.

 

 

مراسم تدفین حضرت معصومه (س)

محل فعلى دفن حضرت معصومه (س) در آن زمان بیرون شهر بود و «باغ بابلان» نام داشت. زمانی که قبر را کندند در مورد این كه چه كسى بدن ایشان را داخل قبر قرار دهد دچار مشكل شدند، كه ناگهان دو نفر سواره كه نقاب به صورت داشتند از سمت قبله ظاهر شدند و پس از خواندن نماز، یكى از آن دو وارد قبر شد و دیگرى جسد آن حضرت را برداشت و به دست او داد و ایشان را به خاک سپردند.

آن دو سوار پس از پایان مراسم بدون آن كه با كسى حرف بزنند از محل دور شدند. بنا به گفته بعضی از علما به نظر مى رسد كه آن دو سوار، حضرت رضا (ع) و امام جواد (ع) بوده اند چرا كه معمولاً مراسم دفن بزرگان دین با حضور اولیا الهی انجام می شده است.

پس از دفن حضرت معصومه (س) موسى بن خزرج سایبانى از جنس بوریا بر بالای قبر ایشان قرار داد تا این كه حضرت زینب فرزند امام جواد (ع) به سال ٢٥٦ هجرى قمرى اولین گنبد را بر بالای قبر شریف عمه بزرگوارش بنا كرد و حرم حضرت معصومه (س) در طول سال ها بارها مرمت شد تا به شکل امروزی در آمد.

 

زیارت حضرت معصومه (س) از منظر روایات

 یکی از ویژگی های حضرت معصومه (س) این است که زیارتنامه ای از جانب معصومان (س) درباره ایشان نقل شده است و پس از حضرت زهرا (س)، او تنها بانویی است که زیارت مأثور دارد.