عوارض چاقی و اضافه وزن چیست؟

ستاره | سرویس ورزش – عواملی مانند ژنتیک، رژیم غذایی نامناسب، فعالیت بدنی کم و حتی مشکلات روانی می‌تواند زمینه‌ساز چاقی و اضافه وزن در افراد شود. این اضافه وزن موجب مشکلاتی برای فرد می‌شود که می‌تواند از نارضایتی از ظاهر خود تا سرطان و کاهش امید به زندگی گسترده باشد. خوشبختانه با رژیم غذایی سالم، ورزش، حل مشکلات روحی و گاهی دارودرمانی می‌توان وزن را کاهش داد و از عوارض چاقی رها شد.

 

شاخص توده بدنی (BMI) چیست؟

شاخص توده بدنی، سنجشی آماری برای مقایسه وزن و قد یک فرد است. در واقع این سنجش ابزاری مناسب است تا سلامت وزن فرد با توجه به قدش تخمین زده شود. این شاخص در بین سال‌های ۱۸۳۰ تا ۱۸۵۰ توسط آدولف کوتله دانشمند بلژیکی ابداع شد. نحوه محاسبه آن بسیار ساده است و در بسیاری جاها برای مشخص کردن اضافه وزن و کسر وزن استفاده می‌شود. شاخص توده بدنی از طریق تقسیم وزن فرد به کیلوگرم بر توان دوم قدش به متر بدست می‌آید.

شاخص توده بدنی = قد به توان ۲ برحسب متر/ وزن به کیلوگرم

اگر شاخص توده بدنی فرد بین ۲۰ تا ۲۵ باشد نشان دهنده سلامت وزنی است و میزان مرگ و میر در کمترین حد می‌باشد. تحقیقاتی که در ایالات متحده آمریکا انجام گرفته است، بیانگر آن است که وقتی BMI افراد بالاتر از ۲۸ باشد دو برابر بیشتر به عوارض ناتوانی در حرکت و درد در اندام‌ها و سایر عوارض چاقی مبتلا می‌شوند. همچنین با افزایش BMI (افزایش وزن) مرگ و میر نیز بالا می‌رود. از طرف دیگر کاهش زیاد وزن یعنی لاغری مفرط نیز موجب افزایش مرگ و میر زودرس می‌شود.

 

عوارض چاقی و اضافه وزن

• چاقی به ویژه چاقی شکمی با افزایش قابل توجه خطر بیماری‌های قلبی- عروقی همراه است. در افرادی که انباشت چربی در ناحیه شکمی دارند، خطر شکل‌گیری بیماری‌های قلبی و سکته ۵ تا ۶ برابر افراد با دور کمر طبیعی می‌باشد. این وضعیت به دلیل تغییرات نامطلوب در پروفایل چربی خون بوده و بر اثر افزایش فیبرینوژن پلاسمایی و کاهش فعالیت فیبرینولیتیکی پدید می‌آید. يكی دیگر از عوارض چاقی، بزرگ شدن قلب است اگر جلوی آن گرفته نشود، قلب تبديل به عضله‌ای بزرگ، شل و ضعيف می‌شود.

• چاقی باعث تصلب شراین و رسوب چربی در جدار سرخرگ‌ها می‌شود که می‌تواند سرخرگ‌های مغزی را نیز درگیر کند و باعث تنگ شدن عروق مغذی شود. اگر لخته خونی در این عروق باریک ایجاد شود، می‌تواند به طور ناگهانی باعث انسداد جریان خون به منطقه‌ای از مغز شده و منجر به سکته مغزی گردد.

• بیماری دیابت نوع ۲ عارضه‌ای مزمن است که با مقاومت انسولینی در اندام‌های محیطی و یا ترشح ناکافی انسولین توسط پانکراس مرتبط است. در افرادی که استعداد ژنتیکی ابتلای به این نوع دیابت را دارند، اضافه وزن به عنوان اصلی‌ترین عامل در ابتلای به این عارضه است. شیوع دیابت نوع دو در افراد چاق در مقایسه با افراد لاغر ،۵۰ تا ۱۰۰ برابر بیشتر است.

• یکی از عوارض چاقی، خطر افزایش فشار خون تا ۶ برابر است. چاقی باعث افزایش تعداد ضربان قلب و کاهش ظرفیت عروق برای جابجایی خون می‌شود که تمام این عوامل باعث پرفشاری خون می‌گردد. فشارخون بالا در افراد چاق، دارای همان اثرات زیان بار افراد با وزن معمول بوده و باید با دقت زیاد کنترل شود. حتی یک کاهش وزن محدود در این مبتلایان، موجب کاهش قابل توجه در فشارخون شده و کاهش وزن بر کنترل فشارخون این افراد بسیار موثرتر از محدودیت دریافت سدیم می‌باشد.

• رژیم‌های غذایی مثل گوشت قرمز یا غذاهای سرخ شده که دارای مقدار زیادی چربی‌های اشباع شده هستند، می‌توانند علاوه بر ایجاد چاقی باعث بالا رفتن کلسترول بد خون (به نام LDL) شوند. چاقی همچنین باعث پایین آمدن سطح کلسترول خوب خون (به نام HDL) و بالا رفتن سطح تری گلیسیرید خون می‌شود.

• نقرس از عوارض چاقی می‌باشد. بالا رفتن مقدار اسيد اوره خون، باعث رسوب اين ماده در مفاصل، مخصوصا مفصل شست پا می‌شود و اين رسوبات منجر به درد شديد در مفاصل درگير با اين ماده می‌گردد. درصد مبتلايان به اين بيماری در چاق‌ها بيشتر است، البته علایم بالینی نقرس به میزان ناچیزی در این افراد مشاهده می‌شود.

• این سندرم را به دلیل کاهش حساسیت عملکرد انسولین، به عنوان سندرم مقاومت انسولین نیز می‌نامند. بسیاری از عوامل خطر این سندرم (نظیر دیابت نوع ۲، افزایش فشار خون و آترواسکلروزیس) از عوارض چاقی می‌باشند. علاوه بر شدت چاقی، سایر عوامل نظیر توزیع چربی بدن، سطح فعالیت فیزیکی و استعداد ژنتیکی به میزان قابل توجهی با سندرم متابولیک مربوط می‌باشند.

• در افراد چاق به علت افزایش فشار وارده بر مفاصل (خصوصا مفاصل زانو، ران و مهره‌های پایین کمری)، غضروف مفصلی تخریب شده و باعث ایجاد درد مفصل و سفتی آنها می‌شود. همچنین از عوارض چاقی می‌توان به وارد آمدن فشار زیاد روی مفاصل و آرتروز زودرس اشاره کرد.

• توقف تنفس در خواب، خصوصا در افراد چاقی که زیاد خور خور می‌کنند نیز یکی از عوارض چاقی است. این افراد به هنگام خواب شبانه، به علت انسداد مسیرهای هوایی ریه‌ها، برای مدت کوتاهی دچار توقف تنفس شده و مکررا در طول شب بیدار می‌شوند. در نتیجه در طول روز به علت اختلال در خواب شبانه، دچار گیجی بوده و مرتب چرت می‌زنند. بیشتر افرادی که دچار وقفه تنفسی در خواب می‌شوند، دارای اضافه وزن بوده و گردنی بزرگ و راه هوایی باریکی دارند.

• انواعی از سرطان‌ها با اضافه وزن همراه هستند که در زنان می‌توان به سرطان پستان، سرطان رحم، سرطان تخمدان، سرطان گردن رحم و سرطان کیسه صفرا اشاره کرد. مردان چاق نیز نسبتا در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان‌های کولون، رکتوم و سرطان پروستات هستند.

 

 

• به علت تجمع چربی اضافی در بدن افراد چاق، کلسترول بیشتری نیز در بدن آنها وجود دارد که این کلسترول اضافی می‌تواند در کیسه صفرا رسوب کند و باعث سنگ کیسه صفرا شود. همچنین کاهش وزن سریع (یعنی بیش از۱٫۵ کیلو گرم در هفته) نیز باعث ایجاد سنگ کیسه صفرا می‌شود. همچنین در اثر چاقی، چربی بیشتری در ساختار کبد وارد می‌شود که این تجمع چربی در کبد، می‌تواند باعث ایجاد کبد چرب، التهاب و حتی تخریب بافت کبد شود و نهایتا به بیماری نارسایی کبدی (سیروز) منجر شود.

• این بیماری یکی از اشکال بیماری‌های قلبی – عروقی است که از رسوب چربی در جدار سرخرگ‌های کرونر (سرخرگ‌هایی که به قلب خون رسانی می‌کنند) ایجاد می‌شود. پس از مدتی، رسوب این چربی‌ها باعث تنگ‌تر شدن دیواره داخلی عروق شده و خون کمتری به بافت قلب می‌رسد. کاهش خون‌رسانی به قلب، باعث آنژین صدری (درد قفسه ی سینه) می‌شود و انسداد کامل عروق قلبی می‌تواند باعث سکته قلبی شود.

• وقتی وزن انسان بالا باشد، روی ديسک‌هایی كه بين مهره‌ها قرار گرفته، فشار می‌آورد كه اين فشار، باعث دردهای سياتيكی يا ديسك كمر می‌شود.

• فعاليت بدنی افراد چاق باعث نارسایی تنفسی و نفس نفس زدن آنها می‌شود، زيرا در فعاليت اين افراد به دليل زيادی وزن، قلب مجبور است با سرعت بيشتری كار كند (درست مثل زمانی كه فرد ورزش می‌كند يا می‌دود).

• برونشيت‌های مزمن، ذالت الريه، ذات الجنب و عفونت‌های ريوی ديگر بيشتر چاق‌ها را مبتلا می‌كند تا لاغرها.

• واريس در اشخاص لاغر و چاق ديده می‌شود، ولی درصد آن در افراد دارای اضافه وزن بيشتر است.

• يكی از عوارض چاقی نازایی است. بعضی از خانم‌های چاق نازا پس از كاهش وزن باردار شده‌اند.

• ديواره شكم از چند لايه ساخته شده‌است. اين لايه‌ها مانع بيرون آمدن روده‌ها می‌شود، ولی وقتی وزن بالا برود، يكی از اين لايه‌ها شكاف پيدا می‌كند و روده‌ها به زير پوست شكم می‌آيد که اين پديده را فتق می‌نامند.

• اگرچه چاقی بیشتر با بروز علایم بیماری مرتبط است، اما در مواردی که شاخص توده بدنی تا بیش از ۴۰ کیلوگرم بر متر مربع بدن افزایش یابد، با حدود ۱۰ سال کاهش امید به زندگی همراه است. افزایش شیوع چاقی با افزایش تعداد سالیانی که فرد چاق از علایم و ناتوانی‌های مربوط به چاقی رنج می‌برد، توام خواهد بود.

• از عوارض چاقی می‌توان به مشکلات جنسی اشاره کرد که به دلایل فیزیکی و یا روانشناختی به وجود می‌آیند. ناتوانی جنسی مخصوصا در آقايان چاق بيشتر است.

• چاقی به علت شرایط اجتماعی که برای فرد به وجود می‌آورد و تقابلی که با مد و نگاه جامعه دارد می‌تواند فرد را دچار عدم اعتماد به نفس کرده و نتیجه مشکلات روانی مانند افسردگی ایجاد کند. اغلب افراد دچار اضافه وزن از اعتماد به نفس پایین و ترس‌های بیهوده و بی‌دلیل رنج می‌برند. تحمل آن‌ها در برابر گرمای محیط کمتر است و در انجام فعالیت‌های فیزیکی دچار مشکل می‌باشند. به نظر می‌رسد این مشکلات اجتماعی و روانشناختی حتی بیش از مشکلات جسمی مربوط به چاقی، افراد مبتلا به این عارضه را آزار می‌دهند.

گرچه اغلب چاقی‌ها ارثی می‌باشد ولی توسط رژیم غذایی مناسب، داروهای گیاهی و فعالیت بدنی قابل کنترل است. داروهای گیاهی می‌تواند همراه با رژیم غذایی و ورزش برای کنترل وزن مفید باشد. برای مصرف داروی مناسب حتما با پزشک خود مشورت کنید.