نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 10 آذر 1400
ستاره | سرویس مذهبی – یکی از ابتکارات اسلام، ایجاد استوارترین ارتباطات، بین کسانی است که بر حسب ظاهر هیچ گونه ارتباطی با هم ندارند؛ برادری نزدیکترین ارتباطی است که بین دو نفر وجود دارد و علقه برادری در بین تمام ملل علاقه ای مطمئن و محکم است.
شیوه برقراری صیغه عقد اخوت
دو مرد یا دو زن، دست راست خود را به هم می‌دهند و یکی از آنان صیغه عقد اخوت را می‌خواند و دیگری مفاد آن را قبول می‌کند.
متن عربی صیغه عقد اخوت به این شرح است:
ترجمه صیغه عقد اخوت:
«به خاطر خدا با تو برادری و صفا (یکرنگی) می‌ورزم و به خاطر خدا دستم را در دستت قرار می‌دهم و در پیشگاه خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و فرستادگان او عهد می‌کنم که اگر از اهل بهشت و شفاعت باشم و اجازه ورود در بهشت را یابم، بدون تو وارد بهشت نشوم.»
سپس طرف دیگر در جواب او می‌گوید: «قَبِلْتُ»
باز نفر اول در ادامه صیغه عقد اخوت می‌گوید: «أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّه مَا خَلَا الشَّفَاعَه وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّیَارَه»
ترجمه: «تمام حقوق برادری به جز حق شفاعت و دعا و دید و بازدید را از تو ساقط کردم.»
و نفر دوم می‌گوید: «قَبِلْتُ»
لازم نیست صیغه عقد اخوت حتماً به عربی خوانده شود، بلکه اگر آن را به فارسی یا زبان دیگری هم جاری کنند صحیح است؛ اما باید الفاظی را به کار برند که معنی این عقد را برساند.
اگر دو خانم، بخواهند با هم عقد خواهری برقرار کنند در صورت خواندن عقد به عربی، باید ضمیرهای مذکر را تبدیل به ضمیرهای مونث کنند.
آثار صقه عقد اخوت
اصلی که در اسلام با عنوان عقد اخوت و برادری تاسیس شده است، تنها یک امر اعتباری محض و بر اساس برنامه ظاهری نیست، بلکه حقیقتی است که آثاری واقعی و حقیقی در پی دارد امت واحده محمدی (ص) و خانواده بزرگ اهل ایمان تابع نظم خاصی است هر عضو این خانواده در قبال اعضای دیگر وظایفی دارد و متقابلا از حقوقی برخوردار است.
احادیث زیادی از ائمه معصومین (ع) به دست ما رسیده که وظایف و حقوق برادران ایمانی را پس از جاری شدن صیغه عقد اخوت تعیین می کند. جامع ترین دستورالعمل در این زمینه حدیثی است که از رسول مکرم اسلام رسیده است، و ما آن را از کتاب مکاسب محرمه شیخ انصاری نقل می کنیم.
شیخ انصاری از کتاب وسائل الشیعه از کنزالفوائد شیخ کراجکی از امیرالمؤمنین علی (ع) روایت کرده است که رسول مکرم اسلام (ص) فرمود: هر مسلمانی (بعد از اجرای صیغه عقد اخوت) بر برادر خود ۳۰ حق دارد که ذمه او بری نمی شود مگر اینکه آن را ادا کند یا صاحب حق بر او ببخشد:
لغزش او را ببخشد.
بر اشکش رحمت آورد.
عیبهایش را بپوشد.
چون در افتد، دست او گیرد.
پوزش او را بپذیرد.
چون او را غیبت کنند, از او دفاع کند.
همیشه خیرخواه او باشد.
برادری و مودتش را حفظ کند.
امان او را مراعات کند.
در بیماری عیادتش کند.
چون درگذشت جنازه اش را تشییع کند.
دعوت او را بپذیرد.
هدیه او را قبول کند.
نیکی ها و هدایای او را جبران نماید.
نعمت های او را شکر گزارد.
به نیکی یاری اش کند.
در حفظ ناموسش بکوشد.
حاجت او را برآورد.
حاجت خود را از او بخواهد.
و چون عطسه کند, به او بگوید «یرحمک اللّه».
گمشده او را راهنمایی کند.
سلام او را پاسخ دهد.
با او به نیکی مکالمه کند.
عطای او را بپذیرد.
قسم های او را باور کند.
دوستانش را دوست بدارد.
و با آنها دشمنی نکند.
او را یاری کند، چه ظالم باشد چه مظلوم، یعنی اگر ظالم است، او را از ظلم باز دارد و اگر مظلوم است او را در گرفتن حقش یاری کند.
او را بی یاور و تنها رها نکند.
خوبی هایی را که برای خود می پسندد، برای او هم بپسندد و بدی هایی را که برای خود نمی پسندد، بر اوهم نپسندد.
آن گاه حضرت علی (ع) فرمود: شنیدم رسول خدا (ص) می فرمود: «ان احدکم لیدع من حقوق اخیه شیئا فیطالبه به یوم القیامه فیقضی له علیه»؛ یعنی: «گاهی یکی از شما بعضی از حقوق برادر خویش را (بعد از صیغه عقد اخوت) ادا نمی کند و او در روز قیامت حقوق ضایع شده خود را مطالبه می کند و او [ضایع کننده حق برادرش] در محضر عدل الهی محکوم می شود.»
صیغه عقد اخوت بین زنان
اخوت در لغت عرب معادل مفهوم برادری نیست، بلکه معنایی گسترده تر دارد، که خواهری را نیز شامل می شود اهل لغت می گویند «اخ یعنی کسی که در یک صلب یا یک رحم با تو مشترک است» بنابراین اخوت، خواهر را نیز شامل می شود به همین دلیل معادل عربی خواهر، یعنی اخت، مؤنث اخ به حساب می آید از این رو تمام دستوراتی که درباره اخوت مؤمنان وارد شده به طور یکسان شامل زنان ومردان می شود حضرت رسول مکرم اسلام (ص) نیز به هنگام ایجاد اخوت بین مؤمنان در مدینه، دخترش فاطمه زهرا را با همسرش ام سلمه خواهر کرد. بنابراین عقد اخوت در روز غدیر اختصاصی به مردان نداشته زنان نیز می توانند با هم عقد خواهری بخوانند
مراجع تقلید در درباره عقد اخوت بین زنان قایل به دو دیدگاه عمده هستند؛ برخی مانند حضرات آیات خامنه‌ای، مظاهری، نوری‌همدانی، محقق‌کابلی و روحانی صیغه عقد اخوت را مختص مردان دانسته‌اند، اما در مقابل حضرات آیات سیستانی، هادوی‌تهرانی، سید سعید حکیم، آن را در میان زنان نیز جایز دانسته‌اند. آیت‌الله مکارم‌شیرازی نیز در این‌باره می‌فرماید: «زن‌ها می‌توانند به قصد رجاء عقد خواهری بخوانند.» تعبیر آیت‌الله سیستانی نیز آنست که: «عقد اخوت دعای محض بوده و موجب هیچ نسبتی نمی‌شود.»
احکام مربوط به صیغه عقد اخوت
آیت الله سیستانی:
- آیا می توان با کسی عقد اخوت بست؟
بله، اما آثار برادری حقیقی بر آن جاری نمی شود.
آیت الله مکارم شیرازی:
- آیا عهد اخوت را می توان باطل کرد؟
عهد اخوت باطل شدنی نیست ولی تنها اثر آن همان طور که در مفاتیح آمده حق زیارت و دعا می باشد.
عقد اخوت را باید فقط روز عید غدیر خواند؟
منحصر به روز عید غدیر خم نیست و خواندن آن در ایام دیگر به امید ثواب مانعی ندارد.
- آیا عقد اخوت برای خانم ها هم هست؟
- بعد از اجرای عقد اخوت دو طرف چه تکالیفی به هم دارند؟
- چگونه می شود آن را بر هم زد؟
عقد اخوت بین دو نفر خوانده می شود که آنها در مسائل مربوط به حقوق برادری با یکدیگر شریک می شوند و برادر معنوی یکدیگر می شوند و فرقی نمی کند که بین دو مرد باشد یا دو زن.
آری دو زن هم می توانند با هم عقد خواهری بخوانند.
این عقد قابل فسخ نیست و عمل به آن چندان زحمتی ندارد.
عقد اخوت میان زن و مرد
آن‌چه که فقها علی‌رغم اختلاف فتاوایشان، در مورد عقد اخوت قبول دارند، هم‌جنس‌بودن دو طرف عقد اخوت است و البته تعبیری که ایشان از این موضوع دارند، چنان‌چه آیت‌الله هادوی می‌فرمایند آن ست که این عقد «موجب هیچ نسبتی نمی‌شود و حقی ایجاد نمی‌کند؛ چرا که صرفاً یک دعا، برای تقویت روابط عاطفی است و باید عبارات به تناسب ضمایر و محتوی تغییر کند.»
بر همین اساس حضرات آیات وحیدخراسانی، روحانی، مکارم‌شیرازی و… به صراحت می‌فرمایند: «صیغه خواهر و برادری که موجب محرمیت باشد، در اسلام نیست.» حتی آیت‌الله مکارم شیرازی در جایی می‌فرمایند که چنین عقدی حرام است.
آیت‌الله سیستانی نیز می فرمایند: «به مقدار خواهر برادرى بر آن شرعاً اثرى مترتب نیست و موجب محرمیت نمى شود.»؛ زیرا از نظر اسلام، چنان‌چه آیت‌الله صافی‌گلپایگانی می‌فرمایند، میان دو جنس متفاوت «آن‌چه موجب محرمیت میشود، انجام عقد ازدواج به صورت دایم یا موقت، با رعایت شرایط مربوطه است.»
