علت ناباروری مردان چیست؟ + علائم و درمان ناباروری مردان

 

 

ناباروری در مردان به دلیل تولید کم اسپرم، ناقص بودن یا بی‌حرکتی اسپرم و یا انسدادی که جلوی رهایی اسپرم را میگیرد، به وجود می‌آید. بیماری‌ها، صدمات، مشکلات مزمن قلبی، شیوه و سبک زندگی و سایر عوامل می‌توانند بر ناباروری تاثیر داشته باشند.

علامت اصلی ناباروری مردان، عدم توانایی باردارکردن همسر بعد از تلاش‌های پی‌درپی است. مشکلات اساسی همچون اختلالات ارثی، عدم تعادل هورمونی و یا مشکلی که باعث بسته‌شدن مسیر اسپرم‌ها می‌شوند، می‌توانند نشانه‌هایی داشته باشند، این نشانه‌ها شامل:

 

مشکلات جنسی و جسمی

• واریکوسل
• اوریون
• عفونت‌های دستگاه تناسلی
• مشکل انزال برگشت‌کننده
•  بالا بودن بیضه
• کوچک‌بودن بیضه
• آنتی بیوتیک‌هایی که به اسپرم حمله می‌کنند
• تومورهای سرطانی
• بیضه‌های نازل نشده
• اختلالات هورمونی
• نقص مجرای اسپرم
• نقص کروموزوم
• بیماری‌های کبد
• فیبروز کیستیک
• سندرم کلاین فلتر
• سندرم کارتاژنر
• دیابت
• آسیب‌های نخاعی
• ام اس
• تومورهای مغزی و تومورهای غده هیپوفیز
• مشکل در رابطه جنسی همچون اختلال نعوظ و انزال زودرس
• بیماری‌‌های دوران کودکی مثل جراحی‌ اطراف بیضه
• بیماری‌های تب‌دار طولانی‌مدت که بر نطفه‌سازی تاثیر می‌گذارد

 

داروها

• استفاده از بعضی از انواع داروها؛ استفاده از داروهای تستوترون‌دار، استفاده طولانی مدت از استروئید آنابولیک، داروهای درمان سرطان (شیمی درمانی)، بعضی از داروهای ضدقارچی خاص و بعضی دیگر از انواع داروها می‌توانند باعث ناباروری شوند.

 

عوامل محیطی تاثیر گذار

• مواد شیمیایی صنعتی
• آلوده‌شدن به فلزات سنگین همچون سرب
• اشعه ایکس
• ضربه به بيضه‌ها
• گرم‌شدن بیضه‌ها (گذاشتن لپ تاپ روی پا، نشستن طولانی مدت، پوشیدن لباس‌های تنگ در مدت‌های طولانی می‌توانند خطر ابتلا به ناباروری را افزایش دهند.)

 

عوامل مربوط به سبک زندگی

• استفاده از مواد مخدر و داروهای غیرمجاز؛ این مواد باعث کوچک‌شدن بیضه و کاهش تولید اسپرم می‌شوند مانند استروئیدهای آنابولیک و یا مصرف ماریجوانا و کوکائین که باعث کاهش تعداد و کیفیت اسپرم می‌گردند.
• مصرف مشروبات الکلی؛ مصرف الکل می‌تواند باعث کاهش سطح تستوسترون، اختلال نعوظ و کاهش تولید اسپرم شود. مشکلات کبدی ناشی از مصرف الکل هم می‌تواند یکی دیگر از عوامل باشد.
• استعمال دخانیات؛ مردانیکه سیگار می‌کشند تعداد اسپرم کم تری نسبت به سایر مردان دارند. استشمام بوی سیگار دیگران هم می‌تواند تاثیر داشته باشد.
• مشکلات و فشارهای روحی؛ استرس می‌تواند باعث اختلال هورمونی شود. استرس شدید و یا طولانی مدت ممکن است باعث ناباروری شود.
• سوء تغذیه یا اضافه وزن؛ هر دو این عوامل می‌تواند باعث تغییرات سطح هورمونی که کاهش دهنده باروری هستند، بشود.
• دوچرخه‌سواری طولانی مدت هم به دلیل گرما و فشار واردشده به بیضه‌ها، ممکن است بتواند باعث نازایی گردد.
• کاهش طبیعی قدرت باروری که در اثر پیری و افزایش سن اتفاق می‌افتد.

 

باید بدانید که بیماری واریکوسل، خود را در سنین بلوغ نشان می‌دهد و گاهی بدون علامت است و فرد در معاینه اتفاقی یا برای درمان ناباروری متوجه آن می‌شود. در برخی افراد نیز واریکوسل با علامت‌هایی مثل سنگینی و درد مختصر بیضه در یک طرف یا دوطرف بروز می‌کند. 

 

 

 به گفته پزشکان متخصص؛ اگر این اختلال به موقع تشخیص داده شود و درمان صورت بگیرد، از آسیب‌ به بیضه جلوگیری می‌کند. با این حساب بهترین راه، تشخیص اولیه بیماری از سوی خود فرد است یعنی باید شیوه معاینه‌‌ را به آقایان آموزش داد؛ به این ترتیب که فرد باید طناب دور بیضه را لمس کند و اگر در ناحیه زیرین، شبکه‌ای کرمی شکل لمس کرد مشکوک به بیماری واریکوسل است. نوع شدید واریکوسل را می‌توان از روی پوست هم تشخیص داد. شبکه‌ای مارپیچی روی پوست که برجسته است، از علائم بیماری است. 

نکته مهم: درمان واریکوسل الزاما باعث بازگشت قدرت باروری مردان نمی‌شود.

 اگر واریکوسل به وسیله لاپاراسکوپی درمان شود، احتمال آن که اختلال ناباروری درمان شود و اسپرم به وضعیت عادی برگردد، زیاد است. ۵۰ درصد موارد در واریکوسل شدید هم با جراحی به بازگشت کامل قدرت باروری در فرد کمک می‌کند، اما در برخی موارد ناباروری درمان نخواهد شد.

 

تشخیص  ناباروری

پزشک متخصص برای بررسی علل ناباروری مردان با توجه به شرایط بیمار، آزمایش آنالیز منی یا اسپرموگرام، سونوگرافی، آزمایش‌های هورمونی، تست‌های ارزیابی آسیب DNA اسپرم، آزمایش‌های ژنتیک، وازوگرافی یا عکس رنگی از لوله واز (منی‌بر) را تجویز می‌کند تا روش درمانی مناسب انتخاب یا ناباروری دائمی فرد مشخص شود.

 

آزمایش مایع منی

نمونه‌ای از مایع منی باید به فاصله زمانی کوتاهی بعد از ساخته شدن و خروج آن (کمتر از چند ساعت) مورد آزمایش قرار گیرد. دقت کنید که لازم است حداقل ۴۸ ساعت و حداکثر ۵ روز قبل از آزمایش مایع منی از انزال آن جلوگیری کنید. در این آزمایش، جنبه‌های مختلفی از خصوصیات مایع منی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که بعضی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:

• حجم کل
• تعداد اسپرم موجود در آن
• میزان تحرک و سرعت اسپرم‌ها
• مورفولوژی (شکل) اسپرم‌ها
• سایر آزمایش‌های مربوط به مایع منی
• اندازه‌گیری میزان فروکتوز در منی
• تعیین شدت آبکی بودن منی
• تعیین آنتی‌بادی‌های اسپرم
• کشت مایع منی
• بررسی قدرت نفوذ اسپرم
• آزمایش نفوذ اسپرم در مخاط رحم

این آزمایش میزان توانایی اسپرم در نفوذ به درون مخاطی که به طور طبیعی در دهانه رحم زنان وجود دارد را اندازه‌گیری می‌کند. برای انجام این آزمایش، از مخاط دهانه رحم گاو برای شبیه‌سازی مخاط انسانی استفاده می‌شود.

 

آزمایش خون

آزمایش خون ممکن است برای تعیین میزان هورمون‌های تولید مثلی مهم شما انجام شود. بعضی از مهم‌ترین این هورمون‌ها شامل هورمون محرک فولیکول‌ها (FSH)، آندروژن‌ها (تستوسترون)، هورمون جسم زرد (LH) و پرولاکتین می‌باشد.

 

آزمایش ژنتیک

اگر تعداد اسپرم‌های شما خیلی کم باشد، ممکن است به خاطر ناهنجاری‌های کروموزومی خاصی باشد که توانایی تولید اسپرم شما را تحت تأثیر قرار داده است. وجود این نوع ناهنجاری‌های کروموزومی را می‌توان با استفاده از یک آزمایش خون که در آزمایشگاه‌های مجهز و مخصوصی انجام می‌شود، تشخیص داد.

علاوه بر آن، چندین آزمایش ژنتیکی مخصوص دیگر هم وجود دارد که بسته به سوابق و نتایج آزمایش‌های شما ممکن است برایتان توصیه شود.

 

آزمایش‌های احتمالی دیگر

پزشک شما ممکن است در شرایط خاصی تشخیص دهد که لازم است آزمایش‌های دیگری هم بر روی شما انجام شود. این آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• اولتراسوند:  آزمایشی که در آن با استفاده از امواج صوتی، ساختارهای موجود در داخل بدن مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
• عکسبرداری اشعه ایکس: آزمایشی است که در آن با استفاده از پرتوهای اشعه ایکس از ساختارهای داخل بدن عکسبرداری می‌شود.
• نمونه‌برداری از بیضه: نمونه کوچکی از بافت بیضه برای انجام آزمایش برداشته می‌شود.
• آزمایش بعد از نزدیکی: برای تعیین اینکه آیا اسپرم شما قادر به نفوذ به درون مخاط موجود در دهانه رحم همسرتان می‌باشد یا خیر.

معمولا پزشک برای بهبود باروری فرد نابارور، پس از شناسایی علت ناباروری اقدام به استفاده از یکی از روش‌های زیر می‌کند:

• جراحی ( برای مثال در مواقعی که واریکوسل علت بیماری است.)
• درمان عفونت
• درمان مشکلات فرد در رابطه جنسی
• درمان‌های هورمونی و دارویی
• استفاده از تکنيک‌های کمک بارورکننده نظير تلقيح داخل رحم (IUI) و يا لقاح خارج رحمی (IVF) جهت بارداری موفقيت آميز

 درمان ناباروری در مردان احتمال دارد تا چندین ماه یا سال به طول انجامد؛ به همین خاطر باید در درمان ناباروری، زن و مرد باهم مشاركت داشته باشند و اگر ناباروری قابل درمان نباشد، یكی از پیشنهادات پزشکان یعنی تلقیح مصنوعی با اسپرم اهداكننده یا به فرزندی پذیرفتن یک کودک را امتحان نمایند. البته روش تکثیر سلول‌‌های بنیادی اسپرم‌ ساز انسانی در آزمایشگاه برای اولین بار در جهان توسط محققان ایرانی میسر شده که از آن به عنوان سنگ بنای روش‌های نوین درمان ناباروری مردان می توان نام برد.

 

فناوری‌های تولید مثل کمکی

فناوری تولید مثل کمکی شامل استفاده از اسپرم و تخمک‌های انسان و یا جنین‌های انسانی در آزمایشگاه برای کمک به لقاح و باروری می‌باشد. تخمک و اسپرم می‌تواند متعلق به شما و همسرتان باشد و یا به صورت اهدایی برای شما فراهم شود. تولید مثل کمکی شامل روش‌های زیر است.

1. تولید مایع منی مصنوعی: در این روش مایع منی جمع‌آوری شده و در آزمایشگاه اصلاحاتی بر روی آن انجام می‌شود، سپس آن را مستقیماً به دهانه رحم زن یا به داخل خود رحم تزریق می‌کنند.
2. لقاح آزمایشگاهی (IVF): در این روش، تخمک از بدن زن گرفته می‌شود و در شرایط آزمایشگاهی با اسپرم مرد ترکیب می‌شود. سپس تخمک و اسپرم ترکیب شده و یا جنین ۲ تا ۳ روزه که در آزمایشگاه تولید شده است، در داخل رحم زن قرار داده می‌شود.
3. انتقال گامت (گیفت) یا تخمک (زیفت) به داخل لوله رحم: در این روش، تخمک از بدن زن برداشته شده و در شرایط آزمایشگاهی با اسپرم ترکیب می‌شود. سپس تخمک و اسپرم ترکیب شده و یا جنین ۲ تا ۳ روزه که در آزمایشگاه تولید شده است، در داخل لوله رحم قرار داده می‌شود.
4. انتقال بلاستوسیست به داخل لوله رحم: در این روش هم تخمک از بدن زن گرفته می‌شود. سپس اسپرم به آن تزریق شده و اجازه داده می‌شود تا رشد کند و به مرحله بلاستوسیست (جنین ۳ تا ۵ روزه) برسد، سپس آن را در داخل رحم قرار می‌دهند.
5. تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم: در این روش، یک اسپرم تکی به درون سیتوپلاسم تخمک تزریق می‌شود. جنین حاصل از این لقاح مصنوعی را می‌توان به داخل رحم زن منتقل کرد و یا برای استفاده در آینده، آن را منجمد کرده و در خارج از رحم نگهداری کرد.

 

درمان‌های خانگی برای ناباروری

چندین روش که می‌تواند شانس فرزنددار شدن فرد نابارور را افزایش دهد شامل:

• افزایش تعداد رابطه جنسی در دوران تخمک گذاری همسر.
• اجتناب از مصرف لوسیون‌ها در هنگام رابطه جنسی چرا که ممکن است سرعت حرکت اسپرم را کم کنند.

 

اصلاح سبک زندگی

تغییراتی که در جهت اصلاح سبک زندگی می‌توان انجام داد، شامل موارد زیر است:

• تغییر زمان برقراری رابطه جنسی
• اجتناب از قرار گرفتن در معرض گرمای بیش از حد، از قبیل سونا و اتاق‌های بخار
• خودداری از مصرف توتون، ماریجوآنا و مصرف بیش از حد الکل
• پوشیدن شورت و زیرشلواری‌های گشاد
• نگه داشتن وزن در حد سالم و طبیعی
• کاهش استرس و فشار روحی
• همچنین می‌توانید با مشورت پزشک خود از مکمل‌های غذایی حاوی آنتی اکسیدان استفاده کنید.

 

در بررسی ناباروری مردان، دو جنبه کمبود تستسترون و کمبود اسپرم بررسی می‌شود.

• متخصصان معتقدند که مصرف استروژن‌های گیاهی در پایین آوردن میزان استروژن در مردان و درمان ناباروری موثر هستند. بر همین اساس؛ استفاده از مواد غذایی مانند لوبیا سبز، باقلا و سویا در درمان ناباروری مردان بسیار موثر است.
• هورمون‌های موجود در مواد غذایی مربوط به دام و مصرف بی‌رویه کودهایی که برای تقویت گیاهان به کار برده می‌شود، علت اصلی اشکال در میزان هورمون تستسترون در بدن هستند. در واقع باقیمانده استروژنی که در مواد غذایی هست وارد بدن می‌شود و تأثیرات مضری را بر روی هورمون‌های مردانه می‌گذارد.
• از طرفی برخی مرغداری‌ها برای اینکه مرغ‌ها زودتر گوشتی و پروار شوند به مرغ‌ها هورمون تزریق می‌کنند که در نهایت این مواد وارد بدن شده و موجب اختلالات هورمونی می‌شود.
• به گفته متخصصان امر، برای خنثی‌کردن این هورمون‌ها که در ناباروری مردان هم مؤثر است از فیتو استروژن‌های گیاهی استفاده می‌شود که ممکن است در ابتدای امر عجیب به نظر برسد که برای درمان میزان استروژن دوباره از استروژن استفاده میشود ولی با استروژن گیاهی در واقع میزان استروژن را به روش علمی در بدن پائین می‌آورند.
• مواد غذایی که لگوم دارند مانند باقلا، لوبیا سبز و سویا که جزو این گروه هستند استروژن گیاهی دارند که در پائین آوردن میزان هورمون استروژن بسیار موثرند.

 با افزایش شیوع اختلالات بارداری و ناباروری در میان زوج‌های جوان تلاش برای پیدا کردن بهترین راه حل درمانی بیش از پیش ادامه دارد. تقریباً ۵۰ درصد ناباروری‌ها علت مردانه داشته و نیازمند درمان پدر هستند.

برای مثال یکی از شایع‌ترین مشکلات در مردان تعداد کم اسپرم‌ها و البته ضعیف بودن اسپرم‌ها است. از میان هر ۲۵ مرد یک نفر اختلال کم بودن تعداد اسپرم‌ها را دارد. فاکتورهای سبک زندگی نظیر استرس، چاقی، و رژیم غذایی نامناسب می‌تواند بر تعداد و فعالیت اسپرم‌ها تأثیرگذار باشد.

اگر شما و همسرتان قصد داشتن فرزند را دارید، تغییرات تغذیه‌ای روش خوبی برای تضمین سلامت باروری است. در واقع تغییرات رژیم غذایی به تولید اسپرم‌های سلامت و قوی کمک خواهد کرد. ما در اینجا ۹ غذایی که به تولید اسپرم‌ها در تعداد بیشتر و البته کیفیت بهتر کمک می‌کنند را با هم بررسی می‌کنیم:

 

 

با این غذاها، تعداد و کیفیت اسپرم‌ها را بهبود ببخشید:

۱. سیر
سیر یکی از بهترین مواد غذایی برای افزایش تولید اسپرم‌ها و تقویت اسپرم‌های تولیدی است. سیر که امروزه به عنوان یک ماده غذایی موثر در روابط جنسی شناخته‌ شده، حاوی سلنیوم است؛ آنتی‌اکسیدانی که برای جنبندگی و تحرک اسپرم‌ها ضروری است و آلیسین، ترکیبی که از اسپرم‌ها محافظت کرده و چرخه‌ی هورمون‌های جنسی در اندام‌های جنسی مردان را تقویت می‌کند. برای رسیدن به تأثیرات کمکی سیر در این زمینه شروع مصرف با ۱ تا ۲ حبه سیر در روز می‌تواند مناسب باشد.

 

۲. گردو
گردو سرشار از اسیدهای چرب امگا۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها است، تأثیر قابل‌توجهی در افزایش تحرک، جنبندگی و البته زیست‌پذیری و زنده ماندن اسپرم‌ها دارد. گردو حاوی سلنیوم بالا است و از طرفی جریان خون به اندام‌های جنسی را نیز افزایش می‌دهد.
علاوه بر قدرت گردو در کیفیت عملکرد و جنبندگی اسپرم‌ها، گردو با تأثیر بر چربی خون و کاهش سطح کلسترول عملکرد مغزی و قابلیت یادگیری را نیز افزایش می‌دهد. برای رسیدن به این تأثیرات مصرف روزانه ۸ عدد گردو در روز می‌تواند مناسب باشد.

 

۳. شکلات تلخ

شکلات تلخ سرشار از انواع آنتی‌اکسیدان‌هاست که با رادیکال‌های آزاد مقابله کرده و با دفاع از بدن در مقابل این رادیکال‌های مهاجم از بیماری‌های قلبی پیشگیری می‌کنند. از طرف دیگر از آنجایی که رادیکال‌های آزاد تأثیر مهمی در تخریب اسپرم‌ها و مجاری تقویت‌کننده اسپرم‌ها در بیضه دارند، مصرف شکلات تلخ می‌تواند کمک درمان موثری در درمان اختلالات باروری در مردان در نظر گرفته شود.
آنتی‌اکسیدان‌ها همچنین در توت سیاه، زغال‌اخته، قره قاط و انار به میزان زیادی وجود داشته و سلامت قلب را تامین می‌کند. البته این میوه‌ها سطوح بالای پلی‌فنل‌ها و فلاون‌ها را دارا می‌باشند. به همین خاطر است که مصرف روزانه یک تکه شکلات تلخ را برای تامین سلامت قلب و عروق و نیز سلامت اسپرم در مردان توصیه می‌کنیم.

 

۴. مارچوبه

مقادیر بالای ویتامین C در مارچوبه، آن را به یک محافظ قوی برای جلوگیری از اکسیداسیون اسپرم‌ها و نیز محافظت از سلامت غشاء سلول‌های بیضه تبدیل کرده است. از طرف دیگر ویتامین C در بدن به دلیل کاهش سطح رادیکال‌های آزاد قادر خواهد بود قدرت تولید و جنبندگی اسپرم‌های تولیدی را نیز افزایش دهد.

 

۵. آووکادو 

از آنجایی که آووکادو سرشار از ویتامین E، ویتامین B6، و فولیک اسید است، افزایش تحرک و جنبندگی اسپرم با مصرف آووکادو، آن را به ماده غذایی مناسب برای افزایش باروری تبدیل کرده است.

 

۶. انار

انار بهترین تامین کننده سلامت اسپرم است. انار می‌تواند تمام بیماری‌ها، از یک سرماخوردگی ساده گرفته تا اختلالات شمار اسپرم‌ها را درمان کند. به دلیل محتوای بالای آنتی‌اکسیدان‌ها در انار، مصرف انار و آب انار قادر خواهد بود سطح ماده شیمیایی به نام مالون دی آلدهید را در خون کاهش دهد. این ماده شیمیایی اسپرم‌ها را تخریب می‌کند. همین ویژگی‌های انار است که آن را به یک ماده غذایی موثر در حفظ سلامت تولیدمثلی مردان تبدیل کرده است.

۷. موز 

موز سرشار از آنزیمی به نام “بروملین” است. آنزیمی که نقش مهمی در تنظیم هورمون‌های مردانه دارد. موز همچنین میوه‌ای سرشار از ویتامین B1، ویتامین A، و ویتامین C است که با افزایش استقامت و پایداری اسپرم‌ها قدرت باروری را در مردان افزایش می‌دهد.

 

۸. گوشت قرمز

گوشت قرمز بدون چربی، با ارایه مقادیر بالایی از زینک و پروتئین به بدن، ماده غذایی مناسبی برای افزایش قدرت باروری در نظر گرفته می‌شود. زینک ماده معدنی بسیار مهم در پیشگیری از اکسیداسیون و تامین سلامت اسپرم‌ها و همچنین پیشگیری از تبدیل هورمون تستسترون به استروژن و ایجاد اختلالات هورمونی مردانه دارد.

 

پیشگیری از ناباروری

همیشه نمی‌توان به طور موفقیت‌آمیزی از بروز ناباروری در مردان جلوگیری کرد، اما اقدامات زیر می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد:

• ترک مصرف الکل
• اجتناب از مصرف داروهای غیرقانونی و یا مواد مخدر
• کاهش وزن
• اجتناب از وازکتومی
• کاهش استرس
• اجتناب از آلوده شدن به مواد سمی و فلزات سنگین