نحوه شهادت امام رضا (ع) از دیدگاه شیعه و سنی

در روایتی از اباصلت آمده است که مأمون، امام رضا (ع) را فراخواند و آن حضرت را مجبور كرد از انگور بخورد. آن حضرت به واسطه آن انگور مسموم شد.

 

نحوه شهادت امام رضا (ع) از نظر علمای شیعه

درباره نحوه شهادت امام رضا (ع)، بیشتر عالمان شیعه و همچنین تعداد زیادی از علمای اهل سنت، قائل هستند كه آن حضرت مسموم و شهید شده است. البته درباره عامل شهادت امام هشتم، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛ اما قول مشهور این است كه آن حضرت، توسط «مأمون» خلیفه عباسی مسموم و به شهادت رسید.

 

 

نحوه شهادت امام رضا (ع) از نظر علمای اهل سنت

برخی از علمای اهل سنت بر این نظر هستند كه مأمون، امام رضا (ع) را مسموم نكرده است و برای این گفته خود دلائلی هم ذكر می‌كنند؛ از جمله آن دلائل این است كه مأمون دختر خود را به همسری امام جواد (ع) درآورد. مأمون به برتری امام رضا (ع) در برابر علما استدلال می‌كرد و بعد از درگذشت امام رضا (ع) بسیار ناراحت و غمگین بود و…

عده‌ای از علمای اهل سنت نیز بر این باورند كه امام رضا (ع) مسموم شده است و عامل جنایت، عباسیان اما شخصی غیر از مأمون، بوده است.

برای مثال ابن‌جوزی می‌گوید: «وقتی عباسیان دیدند خلافت از دست آنها خارج شد (به واسطه ولایت‌عهدی) و به دست علویان افتاد، امام رضا (ع) را مسموم كردند.» این قول نیز چندان صحیح به نظر نمی‌رسد؛ زیرا «بیشتر مورخان و راویان اجماع دارند كه مأمون سم را به امام (ع) داده نه غیر او».

 

پیش بینی نحوه شهادت امام رضا (ع) توسط خود ایشان

همچنین روایات مستندی از امام رضا (ع) وارد شده است كه در آن، امام رضا (ع) شهادت خود را پیش‌گویی كرده و عامل این جنایت را مأمون دانسته است.

امام رضا (ع) به هرثمة بن اعین می‌گوید: «موقع مرگ من فرا رسیده است. این طاغی (مأمون) تصمیم گرفته مرا مسموم كند…»

 

انگیزه اصلی مامون برای شهادت امام رضا (ع)

عده‌ای از پژوهشگران معتقدند كه شورش عباسیان در بغداد و تصمیم مأمون برای حضور در این شهر، سبب شد تا اطرافیان این خلیفه به وی هشدار دهند كه در نبود وی و حضور ولیعهد (كه منظور امام رضا (ع) بود) كار حكومت به مشكل برخواهد خورد و به همین دلیل، مأمون، امام رضا (ع) را به شهادت رساند.

 به نظر می‌رسد انگیزه اصلی مأمون در به شهادت رساندن امام رضا (ع) همین مطلبی باشد كه ذكر شد. چرا كه قیام عباسیان در بغداد جز به خاطر ترس از روی كار آمدن علویان نبوده است. طبری می‌نویسد: «مأمون نامه‌ای به بنی‌عباس در بغداد نوشت و مرگ علی بن موسی (ع) را به آنان اعلام كرد و از آنان خواست كه به اطاعت او درآیند؛ زیرا دشمنی آنان با او جز با بیعت وی با علی بن موسی (ع) نبوده است.»

از دیگر موجباتی كه مورخان در قتل امام رضا (ع) ذكر كرده‌اند، كینه‌ای می‌دانند كه مأمون از امام رضا (ع) به دل گرفته بود. طبرسی می‌نویسد: «علتی كه موجب شد مأمون، امام رضا (ع) را به شهادت برساند، این بود كه آن حضرت بی‌محابا (و بدون ترس) حق را در برابر مأمون اعلام می‌كرد. در بیشتر موارد در مقابل او قرار می‌گرفت كه موجب عصبانیت و كینه او می شد…»

 

نحوه شهادت امام رضا (ع)

همان گونه كه بیان شد، از نظر روایات شیعی، شكی نیست كه مأمون، حضرت رضا (ع) را مسموم كرد. اما اینكه كیفیت این عمل چگونه بوده است، چند نوع روایت وجود دارد كه به آنها اشاره می‌كنیم؛

روایتی را شیخ مفید از عبدالله بن بشیر نقل كرده كه عبدالله گفت: «مأمون به من دستور داد كه ناخن‌های خود را بلند كنم… سپس مرا خواست و چیزی به من داد كه شبیه تمر هندی بود و به من گفت: این را به همه دو دست خود بمال… سپس نزد امام رضا (ع) رفت و به من دستور داد كه انار برای ما بیاور. من اناری چند حاضر كردم و مأمون گفت: با دست خود آن را بفشار. من فشردم و مأمون آن آب انار را با دست خود به حضرت خورانید و همان سبب مرگ آن حضرت شد و پس از خوردن آن آب انار، دو روز بیشتر زنده نماند.»

روایت دیگری را شیخ مفید از محمد بن جهم ذكر كرده كه می گوید: «حضرت رضا (ع) انگور دوست می‌داشت. پس قدری انگور برای حضرت تهیه كردند. در حبه‌های آن به مدت چند روز سوزن‌های زهرآلود زدند. سپس آن سوزن‌ها را كشیده و نزد آن بزرگوار آوردند … آن حضرت از آن انگورهای زهرآلود بخورد و سبب شهادت ایشان شد.»

روایتی از اباصلت هروی نیز نقل شده كه می گوید: «مأمون، امام رضا (ع) را فراخواند و آن حضرت را مجبور كرد از انگور بخورد. آن حضرت به واسطه آن انگور مسموم شد.»

بنابراین، ادله‌ای كه اهل سنت ذكر كرده‌اند كه مأمون امام رضا (ع) را به شهادت نرسانده بی‌اساس است؛ چرا كه مأمون فردی بود كه به خاطر حكومت، برادرش امین را به قتل رساند و محبوبیت امام رضا (ع) در نزد او از برادرش بیشتر نبود و گریه ظاهری او بعد از مرگ امام (ع) به جهت منحرف كردن اذهان علویان و طرفداران امام رضا (ع) بوده است.

 

پس از شهادت امام رضا (ع)

بعد از شهادت امام رضا (ع) شیعیان، بدن شریف آن حضرت را در خراسان تشییع كردند. این تشییع جنازه به حدی پر شور بود كه تا آن زمان مثل آن دیده نشده بود. همه طبقات در تشییع جنازه امام حاضر شدند. آن امام همام، در سال ۲۰۳ قمری در شهر طوس به خاك سپرده شد و بارگاه عظیمش امروز میزبان صدها هزار عزادار است، در حالی كه هیچ نشانی از خلافت پهناور مأمون وجود ندارد.