از آلوپسی تا تلوژن افلوویوم: راهنمای تشخیص و درمان ریزش مو

11 دقیقه

ریزش مو پدیده‌ ای شایع است اما همه‌ی ریزش‌ ها یک معنا ندارند؛ از ریزش‌ های موقتی پس از استرس و بیماری گرفته تا الگوهای تدریجی و ارثی یا نوع‌های التهابی که می‌ توانند دائمی شوند.

تشخیص درست، پیش‌ شرط هر تصمیم درمانی است و با شرح‌ حال دقیق، معاینه و در صورت لزوم ابزارهایی مانند تریکوسکوپی انجام می‌ شود. این مقاله برای خواننده‌ی عمومی علاقه‌ مند به اطلاعات معتبر تهیه شده و به‌صورت فشرده تفاوت انواع ریزش مو، چارچوب تصمیم‌ گیری درمان‌ های غیرجراحی (از دارو تا PRP و LLLT) و زمان مطرح‌ شدن جراحی کاشت مو را توضیح می‌ دهد. بدیهی است توصیه‌ های مطرح‌ شده جایگزین ارزیابی پزشکی فردی نیست و در صورت ریزش ناگهانی، درد/التهاب پوست‌ سر یا گسترش سریع علائم، مراجعه به متخصص پوست ضرورت دارد

انواع شایع ریزش مو

۱) آلوپسی آره‌آتا (ریزش موی سکه‌ ای)

ریزش موی سکه‌ ای

آلوپسی آره‌ آتا یا «ریزش موی سکه‌ ای» یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به فولیکول‌ها حمله می‌کند و تکه‌ های گرد بی‌ مو روی سر (و گاهی ابرو و ریش) پدید می‌ آید. شروع آن معمولاً ناگهانی است و سن و جنس خاصی نمی‌شناسد؛ در برخی افراد به‌صورت یک یا چند تکه محدود می‌ماند و در برخی دیگر دوره‌ای عود و بهبود را تجربه می‌کند. استرس‌های جسمی و روانی، بعضی عفونت‌ها و زمینه ژنتیکی می‌توانند نقش محرک داشته باشند، اما علت دقیق در هر فرد متفاوت است.

تشخیص با معاینه بالینی متخصص پوست گذاشته می‌ شود و در موارد لازم با ابزارهایی مثل تریکوسکوپی یا آزمایش‌ های محدود تکمیل می‌گردد. برای پیگیری روند بیماری، تیم‌ های درمانی شدت درگیری پوست‌ سر را به‌ صورت درصد ثبت می‌ کنند (در کلینیک‌ها از مقیاسی به نام SALT استفاده می‌شود)، تا بتوانند قبل و بعد درمان قضاوت منصفانه‌ تری داشته باشند. هرچه درصد درگیری پایین‌ تر بیاید، یعنی درمان مؤثرتر بوده است. درباره علائم و روند درمان ریزش موی سکه‌ای (آلوپسی آره‌آتا) به‌ طور کامل توضیح داده‌ ایم.

درمان بر اساس وسعت درگیری و سرعت پیشرفت انتخاب می‌شود. در موارد محدود، تزریق‌های داخل ضایعه یا فرآورده‌های کورتیکواستروئیدی موضعی زیر نظر پزشک به برگشت رشد مو کمک می‌کنند و گاهی از ایمونوتراپی موضعی هم استفاده می‌ شود. مراقبت‌های کمکی مثل مدیریت استرس، اصلاح کمبودهای تغذیه‌ ای و پیگیری منظم اهمیت دارند، چون بیماری می‌ تواند دوره‌ ای باشد. راهنماهای بالینی و مرورهای منتشرشده در Journal of the American Academy of Dermatology و منابع آموزشی مانند StatPearls (۲۰۲۴) این رویکرد مرحله‌ای را تأیید می‌کنند.

در سال‌های اخیر، داروهای هدفمند جدید امید بخش شده‌اند. نتایج دو کارآزمایی بزرگ منتشرشده در New England Journal of Medicine در سال ۲۰۲۲ نشان داد که گروهی از بیماران با مهارکننده‌ های مسیر JAK به میزان قابل ‌قبولی از پوشش مو در بازه چندماهه می ‌رسند. به دنبال همین شواهد، سازمان غذا و داروی آمریکا در ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ چند داروی خوراکی از این خانواده را برای موارد متوسط تا شدید تأیید کرد. این درمان‌ها نیازمند ارزیابی و پایش ایمنی توسط پزشک هستند و برای همه مناسب نیستند، اما در بیماران واجد شرایط می‌توانند متفاوت عمل کنند.

وقتی الگوی ریزش پایدار شده، بانک موی پشت سر کافی باشد و انتظارات واقع‌ بینانه تعریف شود، جراحی می‌تواند راه‌حل قطعی ناحیه‌ های بدون مو باشد. تصمیم ‌گیری درباره تکنیک FUE/FUT/SUT و واریانت‌ ها ، طراحی خط رویش، تعداد گرافت و هزینه، باید شخصی ‌سازی شود. برای آشنایی با جزئیات انتخاب تکنیک و برآورد هزینه، راهنمای روش‌ها و هزینه کاشت مو در شیراز را ببینید.

۲) آندروژنتیک (الگوی مردانه/زنانه)

ریزش مو  آندروژنتیک

آلوپسی آندروژنتیک یا ریزش الگوی مردانه/زنانه شایع‌ترین علت کم‌ پشتی تدریجی موست و بیشتر به حساسیت ژنتیکی فولیکول‌ها به آندروژن‌ ها برمی‌ گردد. در آقایان معمولاً خط مو به‌تدریج عقب می‌رود و فرق سر کم‌ پشت می‌شود؛ در خانم‌ها خط رویش غالباً حفظ می‌ماند ولی کم‌ پشتی منتشر در ناحیهٔ میانی دیده می‌شود.

از نظر عددی، برآوردهای اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد حدود ۳۰٪ از مردان تا حوالی ۳۰سالگی و حدود ۵۰٪ تا ۵۰سالگی درجاتی از الگوی طاسی را تجربه می‌کنند و در برخی جمعیت‌ها «شیوع مادام‌العمر» حتی تا حدود ۸۰٪ گزارش شده است؛ در زنان نیز شکل زنانهٔ این ریزش با افزایش سن شایع‌تر می‌شود و بر اساس مرورهای اخیر، حدود ۴۰–۵۰٪ از زنان در طول زندگی درجاتی از آن را تجربه می‌کنند.

تشخیص با معاینهٔ متخصص (و در صورت نیاز تریکوسکوپی) انجام می‌ شود و درمان معمولاً ترکیبی و طولانی‌مدت است: مراقبت صحیح و داروها پایهٔ کارند و وقتی الگو «پایدار» شد و بانک مو مناسب بود، می‌توان دربارهٔ کاشت مو تصمیم گرفت.

۳) تلوژن افلوویوم

تلوژن افلوویوم به افزایش ناگهانی ریزشِ پراکنده‌ی مو گفته می‌شود که معمولاً ۲–۳ ماه بعد از یک محرّک مثل تب یا بیماری شدید، جراحی، زایمان، استرس بزرگ، رژیم سخت/کاهش وزن، برخی داروها یا کمبودهایی مانند آهن رخ می‌دهد.

در این حالت سهم موهای فاز استراحتِ سر از حدود ۱۰–۱۵٪ طبیعی به ۳۰٪ یا بیشتر می‌رسد و ریزش، «پُربار» ولی بی‌جوشگاه است؛ در معاینه، «آزمون کشش مو» غالباً در همه نواحی مثبت می‌شود. از نظر سیر بیماری، شکل «حاد» معمولاً ظرف ۳–۶ ماه با برطرف‌کردن عامل زمینه‌ای فروکش می‌کند و رشد مو به چرخه‌ی طبیعی برمی‌گردد؛ اگر ریزش بیش از ۶ ماه ادامه یابد، آن را «مزمن» می‌نامند.

مدیریت عملی یعنی شناسایی و اصلاح محرّک (مثلاً درمان اختلال تیروئید یا جبران کم‌خونی فقر آهن)، مراقبت ملایم از مو و پیگیری؛ داروها نقش کمکی دارند و تصمیم درباره‌ی آن‌ها باید توسط پزشک گرفته شود. این توصیف بر پایه‌ی منابع مروری و راهنماهای بالینی است: StatPearls 2024 (تعریف و محرّک‌ها)، British Association of Dermatologists (افزایش سهم موهای تلوژن و بروز با تأخیر چندماهه)، JCAD 2024 (تفکیک حاد/مزمن و پنجره‌ی ۲–۳ ماهه)، و پژوهش‌های JAAD/IJDVL درباره‌ی آزمون کشش مو و ارزش بررسی فریتین در برخی بیماران.

۴) آناژن افلوویوم

آناژن افلوویوم همان ریزشِ ناگهانی و منتشرِ موست که معمولاً یک تا سه هفته بعد از شروع شیمی‌درمانی آغاز می‌شود و می‌تواند ابرو، مژه و موهای بدن را هم درگیر کند؛ علت اصلی، آسیب داروهای سایتوتوکسیک (به‌ویژه تاکسان‌ها و آنتراسیکلین‌ها) به سلول‌های پرکارِ پیاز موست و به همین خاطر افت مو شدید و سریع رخ می‌دهد. خبر بهتر این‌که در اغلب بیماران، پس از پایان دوره‌های درمانی، رشد مجدد طی حدود ۳–۶ ماه شروع می‌شود—هرچند ممکن است بافت و حالت مو موقتاً متفاوت باشد و در اقلیتی از رژیم‌های خاص، نازکیِ ماندگار دیده شود. این توصیف با اجماع منابع مرجع پوست‌ومو و انکولوژی هم‌خوان است (StatPearls 2024، مرور ۲۰۲۳ در Current Oncology، و راهنمایی‌های انجمن‌های MASCC/ESMO در ۲۰۲۴).

برای پیشگیری تا حد امکان، «سرد کردن پوست‌سر» هنگام تزریق شیمی‌درمانی روشی است که شواهد خوبی پشتش قرار دارد: در یک کارآزمایی چندمرکزی منتشرشده در JAMA 2017، حفظ مو در گروه سرمایش به‌طور معناداری بیشتر از گروه کنترل بود؛ مرورها و به‌روزرسانی‌های بعدی هم کاهش خطر ریزش با این روش را تأیید کرده‌اند، هرچند پذیرش آن به‌خاطر احساس ناراحتی در برخی بیماران محدود می‌شود. در مجموع، مسیر عملی در آناژن افلوویوم شامل آموزش و حمایت روانی، مدیریت انتظارات درباره‌ی زمان‌بندی ریزش و رویش مجدد، و در صورت امکان استفاده از سرمایش پوست‌سر طبق پروتکل مرکز درمانی است.

۵) آلوپسی اسکاری (جوشگاه‌ دار)

آلوپسی اسکاری یک «چتر تشخیصی» برای گروهی از ریزش‌هاست که در آن التهابِ طولانی‌مدت به پیاز مو آسیب می‌زند و جای آن را بافت جوشگاهی می‌گیرد؛ بنابراین فولیکولی که نابود شده دوباره مو تولید نمی‌کند و هدف درمان، متوقف‌کردنِ پیشروی التهاب و حفظ نواحی سالم است، نه برگرداندن موی از‌دست‌رفته. این نکته در مرورهای آموزشی JAAD و منابع مرجع کلینیکی به‌صراحت آمده است. تشخیصِ زودهنگام اهمیت حیاتی دارد و معمولاً با معاینه، تریکوسکوپی و در ناحیهٔ «فعال» با بیوپسی هدفمند انجام می‌شود؛ چون یافته‌های بالینی و بافت‌شناسی می‌توانند روی هم بیفتند و تشخیص را دشوار کنند

از نظر دسته‌بندی، طبق طبقه‌بندی NAHRS، «اولیه»ها بر اساس نوع ارتشاح التهابی به لنفوسیتی، نوتروفیلی یا مختلط تقسیم می‌شوند؛ شایع‌ترین زیرگروه‌های لنفوسیتی شامل لیکِن‌پلان‌پیلا‌ریس (LPP) و لوپوس دیسکویید پوست سر (DLE) هستند—هر دو می‌توانند با باقی‌گذاشتن نواحی صاف و بی‌منفذ فولیکولی، ریزشِ دائمی ایجاد کنند

به‌طور کلی آلوپسی‌های اسکاری حدود ۵–۷٪ از کل موارد ریزش مو را تشکیل می‌دهند. در برخی جمعیت‌ها، CCCA (آلوپسی اسکاری مرکزیِ گریز از مرکز) شایع‌تر است و حتی پیوند ژنتیکی با PADI3 در NEJM 2019 گزارش شده است

درمان‌های غیرجراحی (پایه و مکمل)

PRP پلاسمای غنی از پلاکت :

پژوهش‌ های تازه نشان می‌ دهد PRP در ریزش الگوی مردانه/زنانه معمولاً تراکم مو را بالا می‌ برد، اما کلفتی تار مو همیشه به همان نسبت زیاد نمی‌ شود. این نتیجه در متاآنالیزهای ۲۰۲۳ (PMC) و ۲۰۲۳–۲۰۲۴ (PubMed) هم تکرار شده است. چند مرور جدید هم می‌گویند ترکیب PRP با ماینوکسیدیل از هرکدام به‌تنهایی بهتر جواب می‌دهد؛ با این حال کیفیت مطالعات یکدست نیست (تفاوت در دوز، فاصله‌ی جلسات و روش آماده‌سازی) و احتمال دارد نتایج مثبت بیشتر منتشر شده باشند. بنابراین بهتر است PRP را به‌ عنوان درمان کمکیِ شخصی‌ سازی‌ شده کنار درمان‌ های اصلی به‌ کار برد و نتیجه را با ویزیت‌های منظم پیگیری کرد. عوارض معمولاً خفیف است (مثل درد یا قرمزی گذرا در محل تزریق).

لیزر و نور با شدت پایین (LLLT)

طبق مرورهای علمی تا ۲۰۲۴ (در مجلاتی مثل PMC و Wiley) معمولاً تراکم مو را بهتر می‌کند و در خیلی از گزارش‌ها کلفتی تار مو هم کمی بیشتر می‌شود—به‌خصوص در ریزش الگوی مردانه/زنانه. در ریزش موقتیِ بعد از استرس یا زایمان (تلوژن افلوویوم) اثرش کمتر است و بیشتر نقش کمک‌کننده دارد تا وقتی چرخه رشد مو خودش برگردد.

در ریزش‌های اسکاری مثل LPP و FFA، شواهد بیشتر موردی است؛ بنابراین LLLT حداکثر یک درمان کمکی برای کاهش التهاب و علائم است و جایگزین داروهای ضدالتهاب نمی‌شود (گزارش‌ها و مرورهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ در PMC و MDPI). نتیجه‌گیری عملی: اثر LLLT به منظم‌بودن استفاده و تنظیمات دستگاه (توان، طول موج، تعداد جلسات) بستگی دارد؛ پروتکل‌هایی که هفتگی و ثابت اجرا شده‌اند نتایج پایدارتری نشان داده‌اند.

اگر درمان‌ های اصلی ‌تان را ادامه دهید، اضافه‌کردن LLLT می‌ تواند ظاهر مو را بهتر کند، ولی انتظار نتیجه‌ی معجزه‌آسا منطقی نیست.

مراقبت‌های بعد از درمان

پروتکل مراقبت پس از درمان‌های غیرجراحی ریزش مو (ماینوکسیدیل موضعی/خوراکی کم‌دوز، فیناستراید/دوتاستراید، PRP، مزوتراپی، و LLLT)

مراقبت‌ ها باید متناسب با مداخله انجام‌ شده تنظیم شود و هدف آن کاهش عوارض، پایبندی درمانی و ارزیابی منصفانه پاسخ است. این توصیه‌ ها بر مبنای جمع‌ بندی راهنماهای بالینی American Academy of Dermatology و British Association of Dermatologists و مرورهای منتشر شده در JAAD و StatPearls تدوین شده است.

۴۸ ساعت نخست: در درمان‌های تزریقی (PRP/مزوتراپی) از شست‌وشوی پوست‌سر، گرما و فعالیت پرفشار پرهیز شود؛ قرمزی یا حساسیت خفیف گذرا قابل انتظار است. در مصرف ماینوکسیدیل موضعی، شست‌وشو حداقل چهار ساعت به تعویق افتد و از قطع‌و‌وصل خودسرانه اجتناب شود. در LDOM و فیناستراید/دوتاستراید، مصرف منظم و در همان ساعت روز توصیه می‌شود و هرگونه عارضه غیرمعمول باید ثبت گردد.

هفته اول: شست‌ و شوی ملایم با فشار آب کم مجاز است؛ از تعریق شدید، شنا، سونا و فشار مکانیکی بر پوست‌ سر پرهیز شود. در مداخلات تزریقی، دستکاری محل تزریق ممنوع است. در درمان‌ های دارویی، پایش عوارض اولیه و آموزش بیمار درباره expectations ضروری است.

ماه‌های ۱ تا ۳: ریزش «آغازین» در برخی درمان‌ ها (به‌ویژه با شروع ماینوکسیدیل) ممکن است رخ دهد و به‌طور معمول گذراست. ارزیابی پاسخ زودتر از پایان ماه سوم توصیه نمی‌ شود. ثبت عکس‌ های استاندارد دوره‌ ای و کنترل عوامل زمینه‌ ای (مانند کمبود آهن یا اختلالات تیروئید) بخشی از پیگیری است.

ماه‌های ۳ تا ۶: انتظار می‌رود شاخص‌ های بالینی (تراکم و کیفیت ظاهری مو) تدریجاً بهبود یابد. در این مقطع، بازبینی درمان لازم است: ادامه رژیم مؤثر، تعدیل دوز، افزودن درمان کمکی (مانند LLLT) یا تغییر راهبرد بر اساس شواهد پاسخ.

شاخص‌ های هشدار: درد رو به افزایش، تب، ترشح بدبو، قرمزی منتشر و گرم‌ بودن پوست‌سر، خونریزی مداوم، یا واکنش‌ های سیستمیک غیرمعمول نیازمند ارزیابی فوری است. در صورت بروز هر یک از موارد فوق، تداوم درمان تا زمان معاینهٔ مجدد توصیه نمی‌ شود.

جمع‌بندی

کلید درمان موفق ریزش مو، تشخیص دقیق نوع ریزش و چینش درمان مرحله‌ به‌ مرحله است: از اصلاح سبک زندگی و درمان‌های دارویی تا زمان مناسب برای جراحی. اگر بانک مو مناسب باشد و انتظارات درست تنظیم شود، نتایج جراحی می‌تواند پایدار و طبیعی باشد.

این مطلب با همکاری کلینیک رز تدوین شده است. برای بررسی شرایط فردی، مشاوره تخصصی و مشاهده نمونه‌ کارها می‌ توانید به راهنمای فوق مراجعه کنید.

آیا این مطلب را دوست داشتید؟