نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: 10 آذر 1400
ستاره | سرویس مذهبی – از آنجا كه نياز انسان به خداى متعال دائمى است و اين نياز در نماز ظهور می یابد، نماز وظيفه اى دائمى و هميشگى براى مؤمنين به شمار می رود. قرآن كريم در اين زمينه می فرمايد: «فَاِذِا قَضَيْتُمُ الصَّلوةَ فَاذْكُرُواللّهَ قِياما وَ قُعُودا وَ عَلَى جُنُوبِكُمْ فَاِذَا اَطْمَأنَنْتُمْ فَأقِيمُوا الصَّلَوةَ اِنَّ الصَّلَوةَ كَانَتْ عَلَى الُمُؤمِنيِنَ كِتَابا مَوْقُوتا»؛ «هنگامى كه نماز را به پايان رسانيديد، خدا را در حال ايستاده و نشسته ياد كنيد و به هنگامى كه به پهلو خوابيده ايد و هر گاه آرامش يافتيد، نماز را به صورت معمول انجام دهيد، زيرا نماز وظيفه ثابت و معينى براى مؤمنان است».
خواندن نماز در اوقات معين دليل بر اين نمی شود كه انسان در ديگر اوقات از ياد خدا غافل بماند، خواه در ميدان جنگ باشد و يا در حال استراحت، در سنگر و يا در حالات مختلف رزمى چه ايستاده باشد چه خوابيده (در حالت درازكش) و چه نشسته باشد.
نماز خوف برای اولین بار چه زمانی واجب شد؟
نماز خوف، از نمازهایی است که به تصریح قرآن مجید در یکی از غزوات تشریع شده است که این غزوه در سال چهارم یا پنجم و یا ششم هجرت بوده و این نماز با کیفیت مخصوصی خوانده می‌شود.
غزوه ای که اولین نماز خوف در آن خوانده شد
به پیامبر اكرم (ص) خبر داده شد كه جنگجویان دو تیره “بنی محارب” و “بنی ثعلبه” از قبیله غطفان در سرزمین نجد (از بخش های مركزی جزیرة العرب) با گردآوری نیرو و تهیه تجهیزات و امكانات لازم، آماده یورش به سوی مدینه منوره و جنگ با مسلمانان شده اند. پیامبر (ص) برای دفع تهاجم دشمن و غافل گیر كردن آنان، در دهم محرم سال پنجم قمری (چهل و هفتمین ماه هجرت) در رأس ۴۰۰ (به روایتی ۷۰۰ و یا ۸۰۰) تن از سربازان اسلام، از مدینه بیرون رفت و عازم منطقه نجد گردید. اما همین كه به این منطقه وارد شد، دشمنان به هراس افتاده و به كوه ها و بلندی های اطراف پراكنده گردیدند. لیكن از دور مراقب مسلمانان بوده تا آنان را در فرصتی مناسب، در كمین خویش گرفتار سازند. پیامبر (ص) كه از قصد آنان آگاه بود، جانب احتیاط را مراعات می كرد و بدین جهت برای نخستین بار، آن حضرت و مسلمانان همراه وی، نمازشان را به صورت “نماز خوف” به جا آوردند.
نماز خوف در قرآن
در قرآن کریم خداوند خطاب به پیامبر اسلام (ص) به چگونگی نماز خوف اشاره نموده است: «و هنگامى که در میان آنها باشى، و (در میدان جنگ) براى آنها نماز را برپا کنى، باید دسته‌اى از آنها با تو (به نماز) برخیزند، و سلاح‌هایشان را با خود برگیرند و هنگامى که سجده کردند (و نماز را به پایان رساندند)، باید به پشتِ سرِ شما (به میدان نبرد) بروند، و آن دسته دیگر که نماز نخوانده‌اند (و مشغول پیکار بوده‌اند)، بیایند و با تو نماز بخوانند، آنها باید وسایل دفاعى و سلاح‌هایشان (را در حال نماز) با خود حمل کنند (زیرا) کافران آرزو دارند که شما از سلاح‌ها و متاع‌هاى خود غافل شوید و یکباره به شما هجوم آورند. و اگر از باران ناراحتید، و یا بیمار (و مجروح) هستید، مانعى ندارد که سلاح‌هاى خود را بر زمین بگذارید ولى وسایل دفاعى (مانند زره و کلاهخود را) با خود بردارید خداوند، عذاب خوارکننده‌اى براى کافران فراهم ساخته است».
کیفیت خواندن نماز خوف
با توجه به آیه بالا و روایات، روش خواندن نماز خوف در منابع فقهی چنین آمده است: نماز خوف در حال جنگ، در نماز دو رکعتی (صبح) و نمازهای چهار رکعتی (ظهر، عصر، عشاء) –به صورت شکسته و دو رکعتی- به این صورت خوانده می‌شود: لشکر اسلام دو دسته شوند و امام جماعت با یک دسته از آنها نماز را شروع کند و یک رکعت را با آنها بخواند آنگاه این دسته، خود فوراً رکعت دیگر را بجا آورده و سلام دهند و به جنگ روند تا دسته بعدى بیایند و امام جماعت همچنان نشسته باشد تا آنها بیایند و رکعت دوم را با این دسته دوم شروع کند و پس از بجا آوردن دو سجده، در حال تشهد بنشیند تا آنها رکعت بعدى را بجاى آورند و تشهد و سلام را با یکدیگر بدهند. در نماز مغرب؛ امام جماعت دو رکعت را با یک دسته و رکعت دیگر را با دسته دیگر بخواند و در تقدیم و تأخیر مختار است.
یادآوری می‌شود که امروزه به جهت تغییر سبک جنگ‌ها و فقدان جنگ تن به تن، نماز خوف کاربرد چندانی ندارد.
نماز خوف چه زمانی واجب می شود؟
شرایط نماز خوف چهار چیز است:
۱- دشمن در جهت مخالف قبله مستقر باشد.
۲- برای مسلمانان بیم آن باشد که اگر تمام لشکریان با هم برای خواندن نماز بایستند، دشمن به آنان حمله کند.
۳- تعداد نفرات مسلمانان بحدّی باشد که اگر دو فرقه شوند، یکی از آن دو فرقه یارای مقاومت با دشمن را داشته باشند.
۴- احتیاج به بیشتر از دو دسته کردن نمازگزاران نباشد.
نظر شهید ثانی در مورد نماز خوف
شهید ثانی (ره) در شرح لمعه چنین اضافه میکند: در این نماز اگر امکان قرائت و ایماء در رکوع و سجود، در هر رکعت نباشد، به جای همه اعمال بعد از نیت و تکبیر فقط ذکر تسبیحات اربعه «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» را بگوید و سپس تشهد گفته، نماز را سلام دهد.
