احکام عملی در دین اسلام نقطه مقابل احکام اعتقادی است و قوانینی هستند که درباره وظایف عملی مسلمانان صادر شده و درباره گفتار ، کردار ، تصرف و دخالت در امور مختلف زندگی مسلمانان است و به عبارت دیگر احکام متعلق به افعال مکلفان را احکام عملی میگویند.
احکام عملی شامل چه مواردی است؟
احکام عملی در اسلام به پنج شکل هستند:
احکام عملی واجب
احکام واجب در دین اسلام احکامی هستند که لازم، ناگزیر و حتمی هستند و مسلمان باید این احکام را انجام دهد و ترک آن عذاب دارد. از آنجا که عقل انسان محدود است و نمیتواند حکمت پشت تمامی جزئیات احکام را بفهمد، اگر عقل آدمی نتوانست به جزئیات برخی کلیات احکام پی ببرد، نباید احکام عملی واجب را ناقص دانسته و آنها را رد نماید.
۱- تحقیق در اصول دین
۲- اجتهاد تحقیق یا احتیاط در فروع
۳- طهارت بدن لباس و مکان سجده در نماز
۴- طهارت مسجد و قرآن متنجس
۵- طهارت نام خدا و معصومین تربت از نجاست
۶- وضو غسل یا تیمم برای نماز
۷- غسل کفن حنوط دفن و نماز میت
۹- سایر نمازهای واجب (۵مورد)
۱۰- واجبات نماز (۱۱مورد)
۱۱- رعایت اوقات نماز
۱۲- رو به قبله کردن محتضر
۱۳- ستر عورت در نماز برای مرد
۱۴- پوشش کامل زن در نماز
۱۵- شناخت قبله برای نماز
۱۶- سجدههای واجب و سهو
۱۷- روزه ماه مبارک رمضان
۱۸- خمس در موارد مذکوره
۱۹- زکات مال
۲۰- زکات فطره
۲۱- یک بار حج در عمر
۲۲- نجات جان مسلمان
۲۳- پیگیری شغل برای تأمین معاش
۲۴- امر به معروف و نهی از منکر
۲۵- وجوب ازدواج در شرایط خطر
۲۶- آگاهی از مسائل معاملات
۲۷- وفای به عهد
۲۸- ستر عورت جز برای زوجین
۲۹-جسم سالم
احکام عملی حرام
اعمال حرام اعمالی هستند که نباید انجام شوند و انجام دادن آنها عذاب اخروی دارد. احکام حرام توسط فقها از قرآن و احادیث برداشت شدهاند و شامل چندین حوزه رفتاری مانند فتارهای فردی در حوزه سبک زندگی شامل خوراک و پوشاک، رفتارهای اخلاقی و تعامل با دیگران، مجموعه معاملات و روابط تجاری و اقتصادی، حوزه حقوق مدنی مثل ازدواج و طلاق، و حتی برخی عبادات هستند.
۱- اُفتا توسط غیر مجتهد
۲- عبادات برای حائض و نفساء
۳- تخلی در معابر عمومی و موقوفات خاص و روی قبر مؤمن و رو به قبله یا پشت به آن
۴-نجس کردن مسجد و اموال آن
۵- نجس کردن قرآن و تربت و حرم پیامبر و معصومین
۶- بردن نجاست به مساجد
۷- رفتن به مسجدالحرام و مسجد پیامبر و سایر مساجد و توقف در آن در حالت جنابت
۸- گذاشتن چیزی در موارد یاد شده در حالت جنابت حیض و نِفاس
۹- تخریب یا فروش اموال مساجد
۱۰- مسح قرآن یا نام خدا و پیامبر و معصوم بی وضو یا در حالت جنابت حیض و نِفاس
۱۱- نوشتن قرآن با مرکّب نجس
۱۲- دادن قرآن به کافر
۱۳- ایستادن یا نشستن روی قرآن یا نام خدا
۱۴- قرائت آیات سجده در حالت جنب حائض و نِفاس
۱۵- سجده برای غیر خدا
۱۶- وضو یا غسل از ظروف مرداری یا نجسالعین
۱۷- سه بار یا بیشتر شستن در وضو
۱۸- روزه یوم الشک به عنوان رمضان
۱۹- روزه در عید فطر و قربان
۲۰- روزه مستحبی زن بی اجازه شوهر
۲۱- روزه مضر به بدن
۲۲- حرامها در مراسم حج
۲۳- مخالفت با مقررات حکومت اسلامی
۲۴- تقویت اسرائیل
۲۵- ازدواج با محارم
۲۶- ازدواج با خواهر زن
۲۷- ازدواج زن مسلمان با کافر
۲۸- ازدواج دائم مرد مسلمان با کافر
۲۹- ازدواج با زن شوهردار که با او زنا شده است
۳۰- ازدواج با زنی که در عده عقد شده است
۳۱- ازدواج با مادر و دختر و خواهر پسر مدخوله
۳۲- ازدواج در حال احرام
۳۳- ازدواج با همسر سه طلاقه
۳۴- طلاق در حین حیض
۳۵- سفر زن بدون اجازه شوهر
۳۶- سفر فرزند با نهی والدین
۳۷- نزدیکی با همسر زیر ۹ سال
۳۸- نزدیکی به هنگام حیض
۳۹- نزدیکی در ماه رمضان
۴۰- نگاه کردن به زن نامحرم
۴۱- رؤیت عورت دیگری به جز همسر
۴۲- نگاه مرد به بدن مرد دیگر با شهوت
۴۳- تماس بدنی با نامحرم
۴۴- معامله عین نجاست
۴۵- معامله اموال غصبی
۴۶- تجارت اشیائی که منافع حرام دارند
۴۷- تجارت آلات موسیقی
۴۸- معامله مالی که مالیت ندارد
۴۹- معاملات رَبَوی
۵۰- معامله طلا به طلا و نقره به نقره
۵۱- معامله چیزی که به قصد حرام باشد
۵۲- معامله مسکرات
۵۳- قمار و دزدی
۵۴- ترک تعهد نذر و قسم
۵۵- غصب مال یا حق دیگری
۵۶- ساختن و مزدوری ساخت طلا و نقره
۵۷- رقص جز برای همسر
۵۸- نشستن بر سفره شراب
۵۹- بازی با پاسور و نرد
۶۰- استماع موسیقی مطرب
۶۱- حضور در مکان خطر
۶۲- نبش قبر
۶۳- ورود نطفه به رحم نامحرم
۶۴- استعمال مواد مخدر
۶۵- استعمال ظروف طلا و نقره در اتاق
۶۶- اکل و شرب نجاست و متنجس
۶۷- نوشیدن از ظروف طلا و نقره
۶۸- آشامیدن از ظروف مرداری و نجس العین
۶۹- نوشیدن آب جو و سایر مسکرات
۷۰- خوردن گوشت حیوان و طی شده
۷۱- خوردن گوشت و شیر حیوان مرده در آب
۷۲- خوردن گوشت درندگان
۷۳- خوردن گوشت فیل خرگوش و حشرات
۷۴- خوردن گوشت پرندگان دارای چنگال
۷۵- خوردن گوشت پرندگان با بال صاف در پرواز
۷۶- خوردن ۱۴ قسمت از بدن حلال گوشت
۷۷- خوردن قطعه جداشده از بدن زنده
۷۸- خوردن اشیاء خبیث و پلید
۷۹- خوردن خاک و گل
۸۰- خوردن مال حرام
۸۱- خورانیدن مال نجس یا متنجس
۸۲- فرار از جهاد
۸۳- اتهام زنا به زن پارسا
۸۴- زنا
۸۵- لواط
۸۶- مساحقه
۸۷- قیادت
۸۸- قتل نفس
۸۹- ضرب و جرح
۹۰- عاق والدین
۹۱- محاربه و اِفساد فِیالَارض
۹۲- سحر و جادو
۹۳- سخن چینی
۹۴- تجسّس در کار دیگران
۹۵- کذب
۹۶- خیانت در امانت
۹۷- غیبت
۹۸- کفر
۹۹- شرک
۱۰۰- ارتداد
۱۰۱- اجبار گویی
احکام عملی مستحب
معنای لغوی مستحب دوست داشته شده و پسندیده است و اعمال مستحب اعمالی هستند که انجام آنها بر مسلمان مطلوب است و پاداش دارد اما ترک آن عذاب ندارد. البته باید بدانید که قطع کردن عمل عبادی مستحب، پس از شروع آن مکروه است، بهخصوص نیمهکاره رها کردن نمازِ مستحبی و شکستنِ روزه مستحبی در بعد از ظهر؛ البته به پایان نرساندن برخی اعمال مستحبی حرام است و باید آن عمل به پایان برسد. تعداد مستحبات در دین اسلام بسیار زیاد است اما معروفترین آنها عبارتند از:
۱- نمازهای مستحب مانند نماز شب، نماز جعفر طیار، نماز عید فطر و قربان
۲- روزههای مستحب مانند روزه عید غدیر
۳- غسلهای مستحب مانند غسل زیارت
۴- نمازهای نافله
۵- اذان اعلام
۶- اذان برای نماز
۷- دعاهای مستند و ماثور مانند دعای جوشن صغیر، دعای عهد، دعای کمیل، دعای ندبه، زیارت عاشورا، دعای غریق، دعای مشلول، دعای نور
۸- قرآن خواندن
۹- گفتن ذکر الحمد لله
۱۰- گفتن ذکر لااله الا الله
۱۱- خواندن تعقیبات نماز
۱۲- خواندن برخی زیارتها مانند زیارت عاشورا، زیارت امین الله
۱۳- دائما با وضو بودن
۱۴- گفتن ذکر سبحان الله
۱۵- زیارت حرم معصومین
۱۶- خواندن تعقیبات نماز
احکام عملی مکروه
معنای مکروه در لغت به معنای ناپسند، ناخوشایند و ناگوار است و اعمال مکروه اعمالی هستند که ترک آنها مطلوب است و پاداش دارد ولی انجامش عذاب ندارد. همه مکروهات در یک درجه نیستند و کراهت برخی از کارها شدیدتر است. برخی از فقها بر این نظر هستند که اگر مکروهی به صورت فراگیر متداول شود و جزء فرهنگ جامعهاى شود، آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است تعداد مکروهات در دین اسلام بسیار زیاد است اما معروفترین آنها عبارتند از:
۱- کراهت خوردن گوشت اسب و الاغ
۲- کراهت ادرار کردن در آب
۳- سربریدن حیوان در مقابل حیوان دیگری
۵- پوشیدن لباس سیاه
۶- نماز خواندن در حمام و قبرستان
احکام عملی مباح
معنی مباح روا و جایز است و احکام مباح احکامی هستند که انجام و ترک آنها بر مکلف نه عذاب و نه پاداش ندارد؛ مانند راه رفتن و هر حکمی که جز چهار دسته بالا نباشد، در این قلمرو جای میگیرد. مباح عامترین حکم در میان احکام پنجگانه است و بیشتر رفتارهای انسان، ذیل این حکم قرار میگیرند.
لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما و کاربران محترم سایت ستاره به اشتراک بگذارید.